Փաստ ինֆո

Եվրոպական արժեքներ՝ բառակապակցությունը մեր իրականության մեջ մարդու իրավունքների պաշտպանության շեշտադրումներով է սովորաբար արծարծվում, ընդ որում, տարբեր  փոքրամասնությունների՝ սեռական, ազգային, կրոնական, թեպետ ավելի հանդուրժող հանրույթ վերը նշված փոքրամասնությունների նկատմամբ, քան մերն է, դժվար է հանդիպել:

Իրականում՝ այն, ինչ արժեքավոր է Եվրոպայում և կարելի է ընդօրինակել ու սեփականել, մենք չենք ընկալում ու գիտակցում: Այդ արժեքների համատեքստում շատ կարևոր է եվրոպական պետությունների  վերաբերմունքը առ բարձր արվեստը, ընդհանրապես, հոգևոր մշակութային երևույթները:

Եվ այս համատեքստում շարունակում ենք  մեր զրույցը երգիչ, երգահան Վահան Արծրունու հետ՝  2019 թվականի մեր երկու հզոր հոբելյանների՝ Կոմիտասի և Թումանյանի 150-ամյակի համատեքստում: Ընդհանրապես, այն,  ինչ նախկինում էլ արվել է մեզանում, երբեք  միջոցառումների մակարդակից ավելին չի եղել: Այսինքն, պետության, մշակութային գերատեսչության կողմից բարձր արվեստի երևութականացումը մեր արժանիներն ու երևելիները երբեք չեն զգացել:

Կոմիտասը և Թումանյանը՝ մշակութաբանական մագնիս

«Կարծում եմ և՛ Կոմիտասի, և Թումանյանի պարագայում, եթե մենք չենք հաղորդում այդ տոնակատարություններին համազգային բնույթ, սկսում ենք վնասել այդ երևույթներին, այսինքն, սա մշակութաբանական մագնիս է, որը միանշանակության դաշտում համախմբում է ողջ ազգը հայրենիքում և հայրենիքից դուրս: Երբ ես ասում եմ պետական ֆունկցիայի մասին, առաջին հերթին դա նկատի ունեմ, որովհետև համերգ կազմակերպել մենք կարող ենք առանց պետության, բայց երևույթ կայացնելը  պետական գործառույթ է: Ես չեմ տեսնում, որ այդ երևույթի կայացման գործընթացն ընդհանրապես գոյություն ունի: Եվ նույնիսկ արդեն սկսում եմ կասկածել՝ արդյո՞ք կա գիտակցումը»:

Հիշյալ տողերի  հեղինակ Վահան Արծրունին ցավով պատմելով պետական մակարդակով Կոմիտասի 150-ամյակի արժևորման գիտակցության բացակայության մասին, շատ դիպուկ մի օրինակ բերեց՝ Շառլ Ազնավուրի հուղարկավորության արարողությունը հիշելով և հիշեցնելով, որի միտք բանին հստակ և իմպերատիվ  աշխարհին ցուցանեց ինչ ասել է պետություն:

 Ինչ պիտի սովորել Եվրոպայից, ֆրանսիացիներից

«Շառլի թաղումը իրականում թաղում չէր, դա պետական մակարդակով նրա արժևորումը և  հանրահռչակումն էր աշխարհում»,-ասում է Վահան Արծրունին,  այսինքն, Ֆրանսիա պետության   վերաբերմունքն իր մշակութային գործչի նկատմամբ: Ի՞նչ կերպով նա պետք է դա անի՝ ա՛յս կերպով: Մենք մեկ տարի առաջ ամռանն ականատեսը եղանք, Հայաստանում Ֆրանկոֆոնիայի երևույթին: Ի՞նչ էր դա, եթե ոչ՝ մշակութային քաղաքականության մաքուր ձև, դա ֆրանսիական մշակույթի հանրահռչակումն էր բոլորովին այլ երկրի տարածքում: Եվ նրանք՝ ֆրանսիացիները  մեզ ցույց տվեցին՝ ինչպես է պետք վերաբերվել ոչ միայն բառիս բուն իմաստով ֆրանսիական մշակութային երևույթներին, Ֆրանկոֆոնիայի օրերի ընթացքում ինչ ասես լսեցինք ու տեսանք՝ ընդ որում՝  աֆրիկյան , մահմեդական մշակութային դրսևորումներից սկսած… որոնց հանդեպ գործում էր  պետական ալգորիթմը: Ասել է, թե՝  դու կարող ես կատարել մահմեդական կամ աֆրիկյան այսինչ ցեղի երաժշտություն, բայց ես քեզ որդեգրում եմ՝ տեղավորելով իմ մշակութային դաշտում և քեզ հանրահռչակելով որպես սեփական մշակույթ՝ տեր կանգնելով քեզ, հասցնելով հեռավոր Հայաստան և այնտեղ ցույց տալով ինչ ասել է՝ մշակութային քաղաքականություն և մշակութային ալգորիթմ: Էն, ինչ մեզանում իսպառ բացակայում է»:

Բրիտանական ռոք-աստղերը՝ մաշտոցյան շարականի քարոզիչ

Այն, որ Եվրոպայից սովորելու բան ունենք և դա, նախևառաջ, սեփական մշակութային երևույթների արժևորումն է, վերջերս մեզ վերստին ցույց տրվեց: Այս անգամ՝ բրիտանական ռոք աստղերի մակարդակով:

Անցյալ ամիս մամուլը տեղեկացրեց արդեն իսկ կատարված փաստը, այն, որ հունիսի 5-ի երեկոյան «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում կայացել է Սպիտակի երկրաշարժից հետո ստեղծված Rock Aid Armenia բարեգործական նախաձեռնության 30-ամյակին նվիրված հանդիսավոր երեկոն, որին ներկա էին Rock Aid Armenia-ի ակունքներում կանգնած՝ համաշխարհային ռոքի լեգենդներ Յան Գիլանը (Deep Purple) եւ Թոնի Այոմիին (Black Sabbath): Երեկոն վարող՝ Rock Aid Armenia-ի հիմնադիր, ավստրալիական Do Something կազմակերպության ղեկավար Ջոն Դին տեղեկացրեց, որ  Վահան Արծրունին եւ Հասմիկ Բաղդասարյանը Rock Aid Armenia-ին են նվիրաբերել Մեսրոպ Մաշտոցի շարականների ալբոմը, որն առաջիկայում կսկսվի վաճառվել թվային հարթակներում, իսկ ստացված հասույթը կօգտագործվի Գյումրիի երաժշտական  դպրոցի համար գործիքներ գնելու նպատակով:

Բնականաբար, այս փաստերին նախորդել էին տարբեր մայրցամաքներում ապրող և ստեղծագործող երաժիշտների փոխհամագործակցության կամքը, ցանկությունը, անհրաժեշտությունը:

Եվ գիտեք՝ ո՞րն է հետաքրքիրը: Այն, որ բրիտանական ռոք աստղերը լսել ու գնահատել են քո մաշտոցյան շարականը, իսկ դու ապրում ես, հաղորդակցվում  մաշտոցյան  հայերենով, բայց  գոնե գիտե՞ս, որ հայոց գրերի գյուտից  զատ Սուրբ  Մաշտոցը նաև  հայ գրականության և երաժշտության հիմնադիրն է:

2011թ հրատարակված՝ Վահան Արծրունու Մաշտոց ալբոմը, երբ թողարկվեց,  բնականաբար,  համերգային ծրագրեր եղան, արձագանքներ՝ տարբեր շրջանակներից…

Վահան Արծրունու ներկայացմամբ՝ «Կես տարի առաջ ինձ հետ կապվեց Ջոն Դին և ասաց՝ երբ  Յան Գիլանի հետ 2013-ին Հայաստան էին եկել, լսել և փորձել էին ձեռք բերել մաշտոցյան շարականների ձայնասկավառակը, սակայն,  ոչ մի տեղից չէին կարողացել  գտնել այն: Խնդրում էր՝ օգնել, որ ձեռք բերի: Եվ քանի որ  այն համացանցում անգամ չկա՝ նա առաջարկել էր  համաշխարհային դիստրիբուցիա, որի էությունը խնդրո առարկա  սկավառակի, այսինքն,  5-րդ դարի մաշտոցյան շարականի միջոցով  Rock Aid Armenia-ի առաքելության՝դրամահավաքի շարունակումն էր ի շահ և ի նպաստ հայկական մշակութային օջախի: Խոսքն այս պարագայում Գյումրիի երաժշտական դպրոցի վերակառուցմանն է վերաբերում, որին էլ պիտի ուղղվի ողջ գումարը:

Այս օրինակը մեջբերեցի՝ փաստելով, որ  միջազգային ճանաչումն այս պարագայում առաջ է ընկել: Սովորաբար, հակառակն է լինում, ստեղծագործությունը հայրենիքում է ճանաչվում, հետո՝ սկսում է իր ընթացքն աշխարհում, սահմաններից դուրս, մեր պարագայում 2-րդ փուլն արդեն արված է: Այսինքն, մենք մեր, իսկ ստեղծածն արժևորելիս նորից ուշանում ենք: Ինձ դժվար է իմ օրինակով խոսել, բայց ստիպված եմ անում, ցավով, որ  էս միջազգային ծավալին մենք երբևէ չենք կարողանա հասնել»:

Ստացվում է, որ դրսում մեր ստեղծագործության ճանաչման,  հանրահռչակման հարցն արդեն իսկ կայացել է, մինչդեռ  ՀՀ մշակութային տարածքում այն դեռ ճանաչման խնդի՞ր ունի:

Արծրունին  զարմանում է՝ չէ՞ որ այս պարագայում ոչ թե երաժիշտ Վահան Արծրունու և մենակատար Հասմիկ Բաղդասարյանի մասին է խոսքը, այլ այն գանձի, որ մեր ինքնության հիմքում է: Մեսրոպ Մաշտոցի: «Ասածս ինչ է՝ դրսում ճանաչումը կա, ներսում ես դեռևս ստիպված եմ ոմանց բացատրել, որ Մաշտոցը ոչ միայն այբուբենի գյուտարարն է, այլ հայ գրականության և երաժշտության հիմնադիրը: Նույնը կատարվեց ժամանակին Կոմիտասի պարագայում, երբ համատարած զարմանք էր՝  թե՝ ինչ ասել է Կոմիտասի բանաստեղծություն:  Փառք Աստծո, հիմա կա Կոմիտասի անվան թանգարան- ինստիտուտը, որի պատերի վրա դաջված են նրա բանաստեղծությունները և այդպիսով գոնե այդ կարծրատիպն ինչ -որ չափով հաղթահարված է: Բայց էլի՝ ուշացած: Էլի  նույնիսկ Կոմիտասի թանգարանում կայացած վերջին համերգից հետո մարդիկ  մոտենում էին և զարմանք էին հայտնում համերգից հետո՝ թե այս ինչ բացահայտում է՝ Կոմիտասը բանաստեղծություննե՞ր էլ է գրել»:

Բնականաբար, այս դեպքում  ոչ միայն արտաքին աշխարհում հանրահռչակման խնդիր կա, այլ` պետական մակարդակով  քարոզչության,  ի վերջո, Կոմիտաս 10 հայտնությունը ավելի քան 20 տարվա պատմություն ունի, բայց հաշված անգամներ է  հեռուստատեսությունն անդրադարձել  վերջինիս: Եվ նորից ասեմ՝ ոչ թե Վահան Արծրունու ճանաչողության ընթացքի մասին է խոսքը, այլ Կոմիտասի և Մաշտոցի հանդեպ  պետականորեն համակարգված մեր  պատկերացումների ամբողջականության, քանզի  կցկտուր բաները, տեղեկությունները նման անհատականությունների մասին, ամբողջության մեջ չտալով, մենք կորցնում ենք»:

Աղբյուր` Փաստինֆո