Փաստ ինֆո

Թուրքիայում տեղի ունեցած ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքներով գործող նախագահ Էրդողանի ղեկավարած կուսակցությունը պարտվել է ընդդիմությանը։ Ինչ ազդեցություն դա կունենա Թուրքիայի թե ներքաղաքական կյանքի եւ թե արտաքին քաղաքականության վրա։ Նշված հարցերի շուրջ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է  պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր, թուրքագետ  Ռուբեն Մելքոնյանի հետ։

-Պարո՛ն Մելքոնյան, Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրությունների արդյունքներով, արդյոք, կարող ենք արձանագրել, որ թուլացել են այդ երկրի նախագահ Էրդողանի դիրքերը։Նրա ներկայացրած իշխող «Արդարություն և զարգացում» կուսակցությունը պարտվել է։

-Թուրքիայում կիրակի տեղի ունեցած  ՏԻՄ ընտրությունների քվեարկության արդյունքներն ունեն ներքաղաքական կարևոր նշանակություն. իրենց քաղաքական մշակույթում տարիներով,տասնամյակներով դրանց դերակատարումը,նշանակությունն ու իմաստը լիովին այլ է։ Հետևաբար  այս ընտրությունները նաև ներքաղաքական կյանքի կարևոր ջրբաժանն են։

Ի՞նչ կարող ենք արձանագրել՝ առաջինը, կարող ենք արձանագրել,որ ընդդիմադիր դաշտում կան նոր, վառ կերպարներ կամ  համեմատաբար նոր կերպարներ, մասնավորապես Ստամբուլի քաղաքապետը, որը արդեն երկրորդ, երրորդ անգամ կարողացավ հանրային քննություն տալ և հաջողության հասնել։ Անկարայի քաղաքապետը, տարբեր այլ քաղաքներում նոր կերպարներ, որոնք կարողանում են քաղաքացիների և՛ տեխնիկական, և՛ սոցիալական և գաղափարախոսական տարբեր պահանջներին, ըստ էության, ադեկվատ արձագանքել։  Իշխանական թևում ՝ Էրդողանի գլխավորած ուժում, այդպիսի  անհատականություններն անհամեմատ ավելի քիչ են։ Հետևաբար ես առաջին հերթին կասեի, որ սա  անհատների հաղթանակն է,  մասնավորապես՝ Ստամբուլի քաղաքապետի հաղթանակն է,  Անկարայի քաղաքապետի հաղթանակն է և մյուս անհատների։ Էրդողանի ներկայացրած թեկնածուները ընդդիմության ներկայացրած թեկնածուների համեմատ ավելի ոչ մրցունակ են։

 - Իսկ դա որքանո՞վ կարող ենք համարել Էրդողան անձի պարտությունը, որքանո՞վ՝ կուսակցության։

-  Լիովին կամ միանշանակ կողմ չեմ այն ձեւակերպմանը, որ  սա նաև Էրդողանի տապալումն է, որովհետև նախագահական ընտրություններում Էրդողանը  կարողացավ հաղթել։ Երբ իր դեմքով է ներկայանում՝  նա կարողանում է հաղթել, քաղաքացիները նրան որպես նախագահ տեսնում են, բայց նրա առաջադրած թեկնածուներին որպես քաղաքապետ չեն տեսնում։ Բնական է, որ սա էրդողանի համար որոշակի հարված էր, բայց պետք  է նաև հասկանանք, որ նա հեռացող քաղաքական գործիչ է և ավելի  շատ մտահոգվելու է իր քաղաքական ժառանգության համար, իր քաղաքական ուժի հետագա  գործունեության համար, ապագայի համար և այլն։

Երկրորդ հանգամանքը՝ գաղափարախոսական շատ կարևոր մի  երևույթ է, որ քաղաքացիների գոնե մի հատված հստակ իրենց վերաբերմունքը ցույց տվեցին պոպուլիստական իսլամին։ Այսինքն՝ Էրդողանը մի կողմից խոսում է Իսրայելի դեմ, անում հայտարարություններ՝ իսլամի հետ կապված, Պաղեստինի պաշտպանության հետ կապված,  բայց ընդդիմությունը կարողացավ ներկայացնել, նաեւ՝ Էրդողանի գլխավորած կուսակցության հետ դաշինքի մեջ գտնվող «Կրկին բարօրություն» կուսակցությունը կարողացավ ներկայացնել, որ այդ խոսույթը կեղծ է, որ րդողանի գլխավորած կառավարությունը Իսրայելի հետ չի խզել իր տնտեսական և տարատեսակ այլ կապերը։ Այսինքն՝  խոսում է Իսրայելի դեմ, նրան որակում ցեղասպան, բայց առևտուրը,տարբեր պայմանավորվածությունները շարունակում են պահպանել։ Հասարակության  մի հատվածը ձայն տվեց, կարելի է ասել, մաքուր իսլամական գաղափարներ քարոզող  կուսակցությանը, որից, ի դեպ, ծագել է  Էրդողանի  կուսակցությունը և Էրդողանն իր քաղաքական պայքարն սկսել է այդ  կուսակցության շարքերում։ Կարող ենք փաստել, որ Էրդողանի իսլամական պոպուլիզմը նույնպես մոտենում  է իր վերջնագծին։Քաղաքական  ասպարեզ են մտնում նոր կերպարներ։ Սա, բնական է, առաջացրել է ոգևորություն ընդդիմության շարքերում, բայց  չեմ կարող ասել, որ սա Քեմալական գաղափորախոսության հաղթանակն է, որովհետև ընդդիմադիր քեմալական կուսակցությունը հիմա  գտնվում է գաղափարական տրանսֆորմացիայի մեջ, գաղափարախոսությունը նոր տարրեր է իր մեջ ներառում և դառնում, այսպես ասած, բազմավեկտոր, որին հասարակության տարբեր շերտեր, կարող են համակրել, հետևաբար, լիովին չենք կարող ասել, որ սա ընդդիմության գաղափարախոսության հաղթանակն է, կարող ենք ասել, որ սա նոր կերպարների հաղթանակն է։ Այն, որ հիմա ընդդիմադիր կուսակցության լիդերը փորձում է ներկայացնել որպես  իրենց քաղաքական ուժի հաղթանակ, կարծում եմ, որոշակի  վերապահումներով պետք է  մոտենալ։Պարզապես  պայքարը գնալու է Էրդողանի հետո։Նրա քաղաքական ժառանգների համար բավական բարդ լինելու՝ հաղթահարել այսօր արդեն կայացած  ընդդիմադիր գործիչների հետ պայքարը։Այսինքն՝ մյուս նախագահական ընտրություններում Ստամբուլի քաղաքապետը լինելու է շատ լուրջ մրցակից Էրդողանի քաղաքական ժառանգի համար և շատ  մեծ խնդիր է, կկարողանա՞ այդ ժառանգը հաղթել Էրդողանին պոպուլիզմով և հասարակության մեջ հեղինակությամբ չզիջող Էքլեմ Իմամօղլուին։

- Իսկ ի՞նչ դեր են ունեցել այս ամենում քրդամետ ուժերն ու քուրդ բնակչությունը։ Վերջինս որքանո՞վ  է կարողացել ազդել այս պատկերի վրա։

- Հաղթանակը ունի շատ տերեր, պարտությունը տեր չունի։Դրա համար Թուրքիայում արդեն նկատվում է հաղթանակի տերերի միջև պայքար՝ քաղաքապետն է հաղթել, կուսակցությունն է հաղթել, կուսակցության լիդերն է հաղթել,  քրդերն են հաղթել, թե ինչ, հիմա այդ պրոցեսն է գնում։ Միանշանակ ձևակերպումներից պետք է խուսափել, որովհետև խնդիրը բազմաշերտ է և բազմակողմանի։   

- Այս ընտրություններն ինչպե՞ս կազդեն Թուրքիայի արտաքին քաղաքականության վրա, ինչ հնարավոր անդրադարձ կունենա Հայաստանի վրա։

- Կարող եմ 2 բան առանձնացնել՝ առաջինն այն է, որ Թուրքիան, ենթադրվում է,  հիմա ավելի շատ կկենտրոնանա քաղաքական խնդիրների, սոցիալական խնդիրների վրա և,   գուցե, արտաքին քաղաքական ագրեսիվ ուղվածությունը մի փոքր ավելի անտեսվի։ Երկրորդ՝ Ստամբուլի քաղաքապետը, կամ այլ գործիչներ, մեզ համար  դեռ պարզ ֆիգուրներ չեն, եւ դեռ չենք կարող ասել, թե  հետագայում Հայաստանը կկարողանա՞ դրանց հետ երկխոսելու ավելի լավ մթնոլորտ ստանալ, բայց, չեմ կարծում, որ Թուրքիայում  կլինեն այնպիսի ուժեր, գործիչներ, որոնք լիովին կհրաժարվեն թուրքական նախապայմաններից և կլինեն հայամետ։ Ուղղակի անզիջում, ագրեսիվ հակահայ լինելը Էրդողանի քաղաքական  կերպարի մասն է կազմում, իսկ Ստամբուլի քաղաքապետ Իմաօղլուի կերպարին, օրինակ, դա  այդքան էլ բնութագրող չի։ Հետևաբար՝ տեսականորեն շատ թեորետիկ կարող ենք մտածել, որ Թուրքիայում կարող  է լինել նոր ոճի իշխանություն, որի հետ  երկխոսելը մի գուցե լինի ավելի կոմֆորտ՝ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև երկխոսության հաջորդ փուլում։ Իհարկե, դա այն պարագայում, երբ  Հայաստանում կլինի նորմալ  իշխանություն, այս իշխանության պարագայում ամեն ինչ բացառվում է։

-Պարո՛ն Մելքոնյան, 2 օր առաջ Էրդողանը մի արտահայտություն էր արել, որ Ղարաբաղում ու Սիրիայում Թուրքիան հանձնել է քննությունը, կհանձնի նաև Գազայում և կանխատեսել, որ նաև իր ազդեցությամբ ձևավորվելու է Պաղեստինյան անկախ պետականություն։ Սա, արդյոք, նրա ագրեսիվ քաղաքականության անպատժելիության հետևանքը չէ։

- Դա նրա ագրեսիվ հռետորաբանության, արդեն դասական դարձած, լոզունգներից է, երբ նա ուղղակի բացահայտ ասում է, որ Թուրքիան  ուղիղ միջամտել է տարբեր, այդ թվում արցախյան կոնֆլիկտին, միջամտել է ուղիղ ռազմական ճանապարհով և հասել  հաղթանակի և դա դարձրել է  իր և իր պետության այցեքարտը։ Նույնը սպառնում է Գազայի կոնֆլիկտին կամ  Իսրայելի ու Գազայի այս  կոնֆլիկտի կոնտեքստում, բայց, կարծում եմ, դա ավելի շատ  իր համար իր հաղթական այցեքարտն է, ինչպես, օրինակ, «բայրաքթարնղ է նրանց համար, այսպես ասած, հաղթական սիմվոլ, այնպես էլ՝ իրենց միջամտությունների արդյունքում ձևավորված իրավիճակը, որը Էրդողանը իր ելույթներում օգտագործում է։ Սա առաջին դեպքը չէ։ Այլ բառերով, նման միտք նա մի քանի անգամ ասել է, սա խոսում է իր այդ կերպարի ագրեսիվության մասին։

Աղբյուր` Փաստինֆո