Փաստ ինֆո

 

«Փաստինֆո»-ն շարունակում է Քրեական դատավարության նոր օրենսգրքի նախագծի վերաբերյալ իրազեկումների շարքը:

 

Ծրագրի շրջանակներում մենք դարձյալ հյուրընկալվել ենք նախագծի մշակման աշխատանքային խմբի անդամ, Արդարադատության ակադեմիայի ռեկտոր Ռուբեն Մելիքյանին:

 

 

- Գործող Քրեական դատավարության օրենքսգիրքը, ինչպես և նոր օրենսգրքի նախագիծը, չի սահմանում դրույթ` մեղադրյալի շահերից ելնելով` նրան կալանավորելու համար: Այս հայեցակարգը քրեական դատավարության օրենսդրության մեջ ևս գոյություն ունի, և նախագիծը այդ հիմքը չի նախատեսում, որովհետև մենք կարծում ենք, որ Քրեական դատավարության օրենսգիրքը պետք է սահմանի այն չափանիշները, որով անձի իրավունքները կարող են սահմանափակվել, և դատարանի դերը նաև կալանավորման մասով պետք է լինի երաշխավորել, որ այդ սահմանափակումները չափազանցված չեն: Այս առումով, կարծում եմ, մեր հանրությունը շատ մեծ առարկա էլ չի դարձրել այս հարցը, և ես մի փոքր վտանգավոր եմ համարում անձի շահերից ելնելով, նրա կալանավորումը նախատեսելը, որովհետև չեմ բացառում իրավիճակներ, երբ հանրությունն ունենա մտավախություն, որ այդ ցանկությունը այնքան էլ կամավոր չէ:

 

 

- Գիտեք, ցանկացած գաղափար կարող է զարգացում ունենալ, ես այս պահին խոսում եմ գործող նախագծի վերաբերյալ, և գործող նախագծով այդպիսի դրույթ նախատեսված չէ: Եվ այն, ինչ նախատեսված է նախագծում բազմաթիվ քննարկումների առարկա է դարձել և, ես Ձեզ հավաստիացնում եմ, որ կալանքի հետ կապված հարցերի քննարկման ժամանակ, գուցե նաև էպիզոդիկ նման կարծիքներ արտահայտված լինեն, բայց որ հիմնավորաբար և հետևողական դիրքորոշումներ ունենար աշխատանքային խումբը, որ սա ևս պետք է որպես առանձին հիմք նախատեսված լինի, այդպիսի բան, կարող եմ ասել, որ արձանագրված չի եղել:

 

 

- Հստակությունը շատ հարաբերական հասկացություն է, որքան էլ որ պարադոքսալ հնչի, որովհետև օրենսդրի դերը կարող է լինել ընդամենը չափանիշները սահմանելը, իրավիճակները հստակորեն ամրագրելը, նախագիծը զուտ քանակական, զուտ խորության առումով իրապես է տարբերվում գործող Քրեական դատավարության օրենսգրքից: Այն մի քանի տարբեր իրավիճակներում նախատեսում է, թե ինչ ապացուցման առարկաներ կան:

 

Եթե այսօր Քրեական դատավարության օրենսգրքում խոսում ենք ընդամենը այսպես կոչված, հիմքերի մասին, որը մեկ առարկա է, մասնավորապես` անձը կարող է փախուստի դիմել, նոր հանցանք գործել (ավելի հստակ` հանցանք գործել, որովհետև առաջինը ապացուցված չէ դեռ), ոչ իրավաչափ մասնակցություն ունենալ ապացուցման գործընթացին, ապա նախագիծը սահմանում է, որ դրա հետ մեկտեղ կան ևս 3 առարկաներ, որոնք պետք է հիմնավորվեն: Մասնավորապես` հիմնավոր կասկածը, որ անձը իրեն վերագրվող արարքը կատարել է: Սա, ի դեպ, գործող օրենսգրքով ձևակերպված չէ:

 

Հաջորդը` վարույթ իրականացնող մարմնի ողջամիտ ջանասիրությունն է  քննության ընթացքում: Սա արդեն երկարացմանն է վերաբերում: Նույն երկարացման ժամանակ վարույթ իրականացնող մարմնի հետագա գործողությունների անհրաժեշտությունը: Եվս մեկ հստակեցնող գործոն նախատեսված է այն առումով, որ սահմանված է նախագծով, որ պետք է փաստերով հիմնավորվի այն ամենը, ինչ ներկայացնում է վարույթ իրականացնող մարմինը, այն ամենը, ինչը որ հաստատված կարող է ճանաչել դատարանը:

 

Սրանից ավելի մանրամասն կարգավորում քրեադատավարական պրակտիկան չի նախատեսում և դրանից ավելի մանրամասն կարգավորումն ուղղակի արդյունավետ լինել չի կարող: Կարևորն այն է, որ ես զգում եմ, որ թե’ մեր քննարկումների, թե’ մեր ակադեմիայում նյութի ներկայացման արդյունքում, նաև մեր ներքին զարգացման արդյունքում մենք մոտենում ենք կալանքի դերի, նշանակության ժամանակակից ընկալմանը: Իսկ ժամանակակից ընկալումն այնքան էլ հեշտ չէ, որովհետև շատերի մեջ, հատկապես` ավագ սերնդի մեջ, դեռ նստած են նախկին ստերեոտիպերը:

 

Մինչև 90-ական թվականները, կալանքի սանկցիան (այդ տերմինն էր կիրառվում) տալիս էր դատախազը, և ամենևին  պատահական չէ, որ երբ գործառույթը փոխանցվեց մի մարմնից մյուսին, նոր մարմինը սկսեց կալանքին վերաբերվել այնպես, ինչպես նախկին մարմինն էր վերաբերվում: Եվ հիմա է այդ ամբողջական գիտակցությունը գնալով մեծանում, որ սա ընդամենը սուբյեկտի փոփոխություն չէ, սա ընկալման փոփոխություն է: Սա նշանակում է, որ եթե  դատախազը ինքը պետք է հավաստիանար` կալանքը իրավաչափ է թե ոչ, ապա ներկայում դատարանի դերը չէ հավաստիանալը, այլ դատարանի դերն է հավաստիանալուց բացի հավաստիացնելը հանրությանը: Այս առաջին հայացքից շատ պարզ բանաձևը շատ բարդ իրացում է ենթադրում, և կարծում եմ, որ մենք առնվազն անցել ենք ճանապարհի կեսը:   

 

 

- Ներկայում գործում է «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքը, որտեղ նախատեսված են 6 օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումներ, որոնց արդյունքում ձեռք բերվածը քրեական դատավարության տեսանկյունից կարող էր ճանաչվել ապացույց, որովհետև դատարանի որոշմամբ են դրանք կատարվում:

 

Մասնավորապես` դրանք են, այսպես կոչված, ներքին դիտումը, երբ բնակարանում է տեղադրվում գաղտնալսման սարքը, արտաքին դիտումը, երբ հանրային տարածքում են անձին հետևում և հատուկ տեխնիկական միջոցներով հսկում, հեռախոսային խոսակցությունների  և այլ թվային հաղորդակցության վերահսկումը, փոստ- հեռագրական և այլ ոչ թվային հաղորդակցության վերահսկումը, ֆինանսական գործարքների վերահսկումը և, այսպես կոչված, կաշառքի նմանակումը:

 

Նախագիծը այս 6 գործողությունները վերցրել է «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության մասին» օրենքից, և բերել Քրեական դատավարության օրենսգիրք` համարելով դրանք գաղտնի քննչական գործողություններ, որովհետև ողջամիտ է, որ դրանց արդյունքում ձեռք բերվածը համարվի ապացույց: Եթե նախկինում կային տարբեր մոտեցումներ, ապա նախագիծը նաև հստակության խնդիր է լուծում, հստակորեն սահմանված է, որ հիմա ձեռք բերվածը ապացույց է: Ինչ վերաբերում է երաշխիքներին, ապա նախագծում, կարծում եմ, հաջող փորձ է կատարված սահմանել այն բոլոր երաշխիքները, որոնք եվրոպական  չափանիշները տրամադրում են, և խորացնել դրանք: 

 

Օրինակ, այսօր դատական վերահսկողությունը պարբերական չէ: Սահմանված է 1 անգամ դատական որոշում, և հետո` որոշակի պարբերականությամբ այն թարմացնելու հնարավորություն, նախկինում հսկողություն սահմանված չէր: Նախագիծը դա սահմանում է, ավելի է հստակեցնում հիմքերը: Այսինքն` այս առումով, կարծում եմ, մենք եվրոպական ընդհանուր չափանիշների ներքո ենք  գտնվում: Եվ, կարծում եմ, որ սա այն ոլորտն է, որ կարևոր նրբություն ունի, դա այն է, որ շատ էական միջամտություն կարող է լինել անձի անձնական կյանքի նկատմամբ, բայց մենք առաջինը չենք, որ այս ճանապարհով գնում ենք, և, բարեբախտաբար, փորձ ունենք, որ կարելի է գործադրել:

 

 

- Գիտեք, այդ հարցերը, նորից այն պատճառով, որ մենք առաջինը չենք, որ այդ խնդրի հետ առնչվում ենք, վաղուց իրենց պատասխանները ստացել են: Իսկ դրա պատասխանն այն է, որ  եթե մենք այս 2 արժեքներից նախընտրենք երկրորդը, դա կնշանակի, որ մենք ուղղակի չեզոքացնում ենք մեր գործիքի ապացուցողական նշանակությունը: Պատկերացրեք, իրավաչափորեն հեռախոսային խոսակցություն է լսվում, և իսկապես պետությունը հիմքեր ունի կարծելու, որ անձը կատարել է սպանություն:

 

Որևէ մեկը նրան զանգահարում և հայտնում է, որ ինքը նախորդ օրը գողություն է կատարել: Արդյոք սա կարո՞ղ է օգտագործվել, թե՝ ոչ: Եվ հարցն էլ այն է, որ սա ուղղակի չի կարող չօգտագործվել: Սա նման է նրան, որ պետությունը մտներ որևէ բնակարան խուզարկություն անելու, փնտրեր թմրանյութեր, բայց տեսներ, որ դիակ  է ընկած գետնին, և այդ դիակի նկատմամբ արձագանք չտար: Սա ծայրահեղական օրինակ է, բայց սա բարեխղճության կանխավարկածն է, որ ընկած է նախագծում: Եթե պետությունը բարեխիղճ է վարվում, ուրեմն պետք է կարողանա օգտագործել ապացույցները: Եթե ապացույցները իրավաչափ չեն, բանականաբար ձեռք բերվածը ապացույց լինել չի կարող և օգտագործվել չի կարող: 

 

 

- Պարտադիր չէ դիակն իրեղեն ապացույց ճանաչել, որպեսզի կարողանանք դրան ապացուցողական նշանակություն տալ, մասնավորապես` զննության ճանապարհով և բազմաթիվ այլ միջոցներով: Իրեղեն ապացույց ճանաչելու հարցին նախագիծն ուղղակի չի անդրադառնում, ընդամենը նշում է, որ իրեղեն ապացույց են սահմանվում այն առարկաները, գործիքները, որոնք իրենց վրա կրում են հանցագործության դեպքեր և այլն: Եվ ես գիտեմ, որ այստեղ կարող են լինել մեկնաբանություններ, որ դիակը ևս կարող է այդպիսին լինել: Բայց աստեղ նաև բարոյական գործոնն էլ կա: Մենք ինչպե՞ս ենք պատկերացնում դիակը, որպես իրեղեն ապացույց այն պարագայում, երբ իրեղեն ապացույցը հետո պետք է հետազոտվի: Ինչպե՞ս ենք հետազոտելու: 

 

 

- Շատ լավ, ուրեմն կատարում ենք զննություն, և դա լինում է առանձին քննչական գործողություն: Այս խնդիրը, կարծում եմ, որոշ արհեստականության գործոն ունի իր մեջ, որովհետև խնդիրը, որը մենք փորձում ենք լուծել, մենք կարող ենք այլ ճանապարհով ևս լուծել, ու դա ևս կարող է համարվել ողջամիտ լուծում: Այնուհանդերձ, ես կարող եմ ասել, որ սա ամենակարևոր խնդիրը չէ, կարող են լինել տարբեր մոտեցումներ այս հարցի վերաբերյալ, որոնք որ հավասարապես ճշգրիտ լինեն, հավասարապես իրավաչափ լինեն: Խնդիրն այն է, որ մենք, իրոք, կարող ենք ամրագրել այն անհրաժեշտ տեղեկատվությունը, որը դիակը որպես այդպիսին կրում է իր վրա` հանցագործության հետքերը: