Փաստ ինֆո

Դատական համակարգում առկա անարդարության լայն տարածումից ու համակարգային բնույթից, բազմաթիվ դատավորների կողմից ակնհայտ անարդար դատական ակտեր ընդունելու և անպատիժ մնալու փաստերի մասին ահազանգող Հայաստանի հարյուրավոր փաստաբաններ առաջիկայում հնարավոր է  կազմակերպեն բողոքի ակցիաներ, բացառված չէ նաեւ նոր գործադուլ: Այս կապակցությամբ է մեր հարցազրույցը ՀՀ փաստաբանների պալատի խորհրդի անդամ, ‹‹Մեժլումյան և Պետրոսյան›› փաստաբանական գրասենյակի տնօրեն Կարեն Մեժլումյանի հետ։

 

 

- Այդ բողոքի ակցիան հիմնականում իրավապահ մարմինների և դատական համակարգի գործունեության արատավոր ու մերժելի դրսևորումների դեմ էր, որի հիմնական թիրախը վճռաբեկ դատարանն էր: Այո, կան քննչական մարմիններ, դատախազություն, առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարաններ, բայց Վճռաբեկ դատարանն է բուրգի գագաթում կանգնած, և բոլոր մյուս մարմինների թույլ տված ապօրինություններն այնտեղ են հանգուցալուծվում կամ կարող են հանգուցալուծվել: Այսինքն` եթե Վճռաբեկ դատարանը ճիշտ աշխատի, լավ աշխատի, իր սահմանադրական գործառույթը կատարի, ստորադաս դատարանները և նախաքննության մարմիններն իրենց կողմից խախտումներ թույլ չեն տա, թույլ տալու դեպքում էլ, դրանք կշտկվեն:

 

Ավելին ասեմ. Վճռաբեկ դատարանը հատկապես քրեական գործերով հիանալի նախադեպային որոշումներ է կայացրել, բայց դրանք շատ դեպքերում մնում են թղթի վրա, բուտաֆորիա են և հիմնականում ընդունվել են ցույց տալու համար, թե տեսեք` մենք ինչ որոշումներ ենք կայացրել: Երբ հետագայում ստորադաս դատարանները դրան հակառակ որոշումներ են կայացնում, և այդ կապակցությամբ փաստաբանները վճռաբեկ բողոք են ներկայացնում, բազմաթիվ դեպքերում բողոքում նույնիսկ նշելով, որ ստորադաս դատարանի ընդունած դատական ակտը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշմանը, Վճռաբեկ դատարանը պարզապես վարույթ չի ընդունում այդ բողոքը, վերադարձնում է, ընդ որում, առանց պատճառաբանելու:

 

 

- Վճռաբեկ դատարանը, օրինակ, կալանքի կիրառման առնչությամբ ունի լավ, փաստաբաններիս գոհացնող նախադեպային որոշումներ, որոնք ամրագրում են, որ այս, այս դեպքերում որպես խափանման միջոց կարող է ընտրվել կալանքը, այս, այս դեպքերում չի կարող: Սակայն ստորադաս դատարանները համատարած կայացնում են դարձյալ այնպիսի կալանքի որոշումներ, որոնք հիմնավոր չեն և հակասում են Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշմանը: Դատարանները կալանք կիրառելու միջնորդությունների ավելի քան 90 տոկոսը բավարարում են, դատարաններ կան, որ նույնիսկ` 100 տոկոսը…

 

 

- Փաստաբաններս բողոքարկում ենք Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումներին հակասող դատական ակտերը, սակայն Վճռաբեկ դատարանն իր իսկ որոշումների սկզբունքներին հակասող այդ դատական ակտերի դեմ մեր բողոքները նույնիսկ վարույթ չի ընդունում: Վճռաբեկ դատարանը կարողանում է այդպես վարվել, որովհետև չի պատճառաբանում վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու, այսինքն` վարույթ ընդունելը մերժելու մասին որոշումները: Այս իրավիճակում փաստաբաններն անորոշության մեջ են, մինչդեռ նրանց որոշակիություն է անհրաժեշտ: Վճռաբեկ դատարանը և, ընդհանրապես, դատական համակարգը պետք է կանխատեսելի լինեն:

 

 

- Մի քանի տարի առաջ օրենսդրությունում նշվեց, թե վճռաբեկ բողոքն ինչ չափանիշների պետք է համապատասխանի: Պահանջ շարադրվեց, որ եթե թույլ տրված խախտումը ծանր հետևանք է առաջացնում, պետք է վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունվի, այն պետք է վարույթ ընդունվի նաև այն դեպքում, եթե անհրաժեշտ է օրենքի միատեսակ կիրառության համար, կզարգացնի իրավունքը: Սակայն օրենսդրությունում չամրագրվեց, որ վճռաբեկ դատարանի այդ որոշումները պետք է պատճառաբանված լինեն: Մենք հարցնում էինք, թե այդ ծանր հետևանքն ի՞նչն է, որպեսզի գրենք, թե տվյալ խախտումը, որի համար պատրաստվում ենք բողոք ներկայացնել, ծանր հետևանք է առաջացնում: Դատարանի վճռի ազդեցությամբ մեկի, օրինակ, 1 միլիոն դոլարի վնասը գուցե ծանր հետևանք է, իսկ եթե թոշակառուի վրա 100 000 դրամ վճարելու պարտավորություն է դրվել, դա ծա՞նր հետևանք է, թե՞ ոչ: Եթե մեկը տունն է կորցնում, դա ծանր հետևա՞նք է, թե՞ չէ… Մի խոսքով, ասացինք, որ որոշակիություն չկա:

 

Սահմանադրական դատարանը գտավ, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածն օրենքի որոշակիության սկզբունքին չի համապատասխանում, և քանի որ Վճռաբեկ դատարանի վրա պարտականություն չէր դրված բողոքը վերադարձնելու իր որոշումը պատճառաբանելու, Սահմանադրական դատարանը որոշեց, որ այդ բացակայությունը հակասում է Սահմանադրության 18-րդ, 19-րդ և համապատասխան այլ հոդվածներին, այսինքն` հիշյալ որոշումը պետք է լինի պատճառաբանված:

 

 

- Դատավարական օրենսգրքերում փոփոխություններ, լրացումներ կատարեցին, նշեցին, որ, օրինակ, այս դեպքում որոշումը պետք է պատճառաբանել, մյուս դեպքում` ոչ: Մենք դարձյալ հարկադրված եղանք դիմել Սահմանադրական դատարան, որպեսզի քաղաքացիական և քրեական դատավարության օրենսգրքերի այն դրույթները, որոնք թույլ են տալիս չպատճառաբանել վճռաբեկ բողոքները վերադարձնելու որոշումները, ճանաչվեն հակասահմանադրական:

 

Սահմանադրական դատարանի համապատասխան որոշումներից հետո դատավարական օրենսգրքերում ամրագրվեց, որ Վճռաբեկ դատարանի հիշյալ որոշումները պետք է լինեն պատճառաբանված: Նորմալ է, եթե պատճառաբանեն, բայց Վճռաբեկ դատարանն իր շատուշատ որոշումներ շարունակում է չպատճառաբանել, արհամարհել ՀՀ քրեական, քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքերի, Սահմանադրության, Սահմանադրական դատարանի որոշումների համապատասխան պահանջներն ու դրույթները: Դրա հետևանքը փաստաբանների և նրանց վստահորդների շրջանում անվստահությունն է, որի առաջին պատճառը հենց նշածս անորոշությունն է: Մենք այդպես էլ չենք իմանում` այդ ծանր հետևանքն ի՞նչ է, մյուսն ի՞նչ է, որ այդ չափանիշներին համապատասխան բողոք գրենք: Մինչդեռ Սահմանադրական դատարանն ասել էր, որ Վճռաբեկ դատարանը պետք է պատճառաբանի, ամեն գործով պարզաբանի, թե ծանր հետևանքն ինչ է, օրենքի միատեսակ կիրառությունն ինչ է, իրավունքի զարգացումն ինչ է: Այսինքն` Վճռաբեկ դատարանին խնդիր էր առաջադրել` տալ այդ չափանիշները, որ փաստաբանները և քաղաքացիներն իմանան արդեն, թե դա ինչ է, կոնկրետ դեպքում չափանիշը որն է ծանր հետևանքի:

 

 

- Ոչ, էլի չեն տալիս, այս կապակցությամբ նախադեպային որևէ որոշում չեն կայացրել: Ես գրավոր հարցում կատարեցի, թե այս 5 տարվա մեջ այսքան  հազար բողոքներ եք վարույթ ընդունել և վերադարձրել, որևէ անգամ ‹‹ծանր հետևանք›› հասկացության բացատրությունը տվե՞լ եք… Դատական դեպարտամենտից ստացված գրավոր պատասխանով հայտնեցին, որ ոչ: Անհասկանալի է, թե Վճռաբեկ դատարանն ինչպե՞ս կարող է բողոքը վարույթ ընդունել` այդ նորմը չկիրառելով, կամ ինչպե՞ս է վերադարձնում` նշելով, թե ծանր հետևանք չկա, առանց այդ նորմը կիրառելու: Հաճախ ընդհանրապես չի էլ պատճառաբանում, քանի որ այդ նորմը չի կիրառել:

 

Ավելին. մոտ երկուսուկես տարի առաջ, երբ Ջերմուկում մեծ կոնֆերանս էր, ես հարցրեցի, թե ծանր հետևանքը ո՞րն է… Վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատի նախագահ Դավիթ Ավետիսյանն ասաց, որ նույնիսկ իրենք չեն իմանում, թե ծանր հետևանքը որն է: Այսինքն` ստացվում է, որ դատարանն օրենք է կիրառում` չիմանալով, թե դա ինչ է: Սա լուրջ խնդիր է, և դրա համար մենք այդ բողոքի ակցիան իրականացրեցինք, քանի որ պատճառաբանելու այդ պարտականությունը կա, բայց չեն պատճառաբանում: Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մտայնությունը սա է` ամենաբարձր ատյանը Վճռաբեկ դատարանն է, մեր գործողությունը որևէ տեղ չի կարող բողոքարկվել, որևէ մարմին իրավունք չունի մեզ միջամտելու, չենք պատճառաբանում ու վերջ` անկախ նրանից, թե օրենքը, Սահմանադրությունն ինչ են ասում: Այո, Վճռաբեկ դատարանն օրենսդրությամբ անկախ մարմին է, բայց ոչ օրենքից, և լավ կլինի, որ այս մասին նախագահականում մտածեն:

 

 

- 2012թ. ամռանը մեր բողոքի ակցիայից` մեկօրյա գործադուլից, այսինքն` դատական նիստերին այդ օրվա ընթացքում չմասնակցելուց հետո հանրապետության նախագահի մոտ համապատասխան խորհրդակցություն տեղի ունեցավ, և նա ասաց, թե այդ բացն օրենքի մեջ է, այսինքն` Վճռաբեկ դատարանի վրայից ամեն դեպքում պատասխանատվությունը հանեց: Սակայն միաժամանակ պահանջեց խնդրին արագ լուծում տալ` օրենսդրական փոփոխություններ կատարելով: Լավ, մենք, այսպես ասած, ընդունեցինք, մտածեցինք, թե թող օրենքը փոխեն, այդ մարդիկ` դատավորներն էլ միգուցե փոխվեն, և հարցը լուծում ստանա:

 

Մեզ արդարադատության նախարարությունից անցյալ տարվա աշնանը դատավարական օրենսգրքերում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին օրենքների շատ լավ նախագծեր ներկայացրեցին, գոնե իմ պատկերացումները դրանցում կային ձևակերպված: Նշված էր, որ որոշումները պետք է պատճառաբանված լինեն, բայց նաև չափանիշներ էին տրված` պատճառաբանությունը սա է, սա է և այլն, այսինքն` ավելի որոշակիացված էր, սահմանումները տրված, նաև նշված էին այն չափանիշները, թե որ դեպքում պետք է բողոքները վարույթ ընդունվեին, որ դեպքում` վերադարձվեին: Ասացինք նորմալ է, բայց ժամանակ անցավ, էլի չմտցրեցին կառավարություն, Ազգային ժողով:

 

Դրանից հետո փաստորեն դատական դեպարտամենտին էին այդ նախագիծը ներկայացրել, և նրանց առաջարկներն էլ հաշվի առնելով, նոր նախագիծը կամ նախագծի փոփոխված տարբերակն այս տարի մեզ ուղարկեցին: Տեսանք, որ նախագծում ներառել են մի դրույթ, ըստ որի, Վճռաբեկ դատարանը պետք է պատճառաբանի միայն իրավունքի զարգացման հարց բարձրացնող բողոքների վերաբերյալ ընդունած որոշումները, իսկ այն դեպքում, երբ բարձրացված է դատական սխալի, օրենքի սխալ կիրառման հարց, այդ դեպքում չպետք է պատճառաբանվի, հիմնավորի: Ընդգծեմ, որ բողոքների 90, եթե ոչ ավելի տոկոսը վերաբերում է հենց օրենքի սխալ կիրառմանը:

Մենք գործադուլ արեցինք, բոյկոտեցինք դատական նիստերին մասնակցելը, այդքան պայքարեցինք, որպեսզի հարցը լուծվի, որոշումները պատճառաբանեն: Սակայն, ինչպես տեսանք, օրենքի նախագիծ են կազմել-ներկայացրել` Վճռաբեկ դատարանին ասելով, որ մի պատճառաբանի: Եթե, ի վերջո, պետք է այդ նախագիծն ընդունվի, ապա դա ոչ թե խնդրի լուծում է, այլ ավելի հետընթաց, որի դեպքում մեր բողոքի ակցիաները չեմ կարծում, թե դադարեն, հասունացած մեծամասշտաբ գործադուլներն այդ ժամանակ կլինեն:

 

 

- Հիմա մենք սպասում ենք: Կան փաստաբաններ, որոնք այն կարծիքի են, որ հենց այս պահին էլ պետք է գործադուլն արվի, թեկուզ ոչ բոլոր կամ մեծաթիվ փաստաբանների մասնակցությամբ: Ես կարծում եմ, որ եթե խնդրին մինչև Ազգային ժողովի արձակուրդը լուծում տան` դատավարական օրենսգրքերում համապատասխան փոփոխություններ և լրացումներ կատարելով, ապա գործադուլի անհրաժեշտությունը կվերանա: Սակայն, եթե խնդրին լուծում չտրվեց, ապա փաստաբանները բողոքի ավելի մեծ ակցիա կանեն:

 

Այսօր բոլորս էլ համաձայն ենք, որ վիճակն այնքան վատ է, որ պետք է բողոքի նման ակցիա, պարզապես մի մասը գտնում է, որ հենց այս պահին պետք է գործադուլ անել, մի մասը` ավելի ուշ, եթե հարցը լուծում չստանա: Հակված եմ այն կարծիքին, որ եթե նույնիսկ հիմա պետք է գործադուլ արվի, ապա դա պետք է լինի նախորդից ավելի մեծաթիվ փաստաբանների մասնակցությամբ, ավելի ուժեղ:

 

Այնուհանդերձ, հարգում եմ նաև այն փաստաբանների կարծիքը, որ գործադուլը, թեկուզ մասնակիցների փոքր թվով, պետք է հիմա անել: Թող անեն, լինի նախազգուշական գործադուլ, պատկան մարմինները տեսնեն, թե խնդիրն ինչքան է հասունացած, որ փաստաբանները հարկադրված նման քայլի են դիմում, հասկանան, որ չի կարելի փափուկ բարձ դնել փաստաբանների գլխի տակ: Մյուս փաստաբաններս էլ մեր բարոյական աջակցությունը կհայտնենք այդ բողոքի ակցիային, այսինքն` ընդամենը մարտավարական առումով է, որ մեծամասշտաբ գործադուլն այժմ դեռ պետք է հետաձգել: