Փաստ ինֆո

Հայաստանն արտաքին աշխարհի հետ կապող ցամաքային ուղիների հարցը շարունակում է մնալ մեր երկրի, մեր տնտեսության, հասարակության ու անվտանգության «Աքիլլեսյան գարշապարը»։ Հատկապես «Վերին Լարս»-ը, որի անունը մամուլի ուշադրության կենտրոնում ամենահաճախակի հայտնվող գլխագրերից է։ Հայաստանն աշխարհի հետ կապող մեր ընդամենը երկու ցամաքային ճանապարհներից այս մեկը՝ Վերին Լարսինը, մե՛կ եղանակային պայմանների պատճառով է փակվում, մե՛կ միջազգային իրադրության, մե՛կ քաղաքական, մե՛կ համաճարակային իրադրության, հիմա էլ՝ ՌԴ- անվտանգության նկատառումների։

Վերին Լարսում արդեն մոտ մեկ ամիս է՝ կիլոմետրանոց հերթեր են, ըստ պաշտոնական պարզաբանման՝ Ղրիմի կամրջի պայթյունի կապակցությամբ Ռուսաստանի Դաշնության կողմից ձեռնարկված անվտանգային նոր միջոցառումների և վերահսկողության խստացման կապակցությամբ։ Խնդիրն այն է, որ ռուսական կողմը սկսել է առավել մանրակրկիտ ստուգել հատկապես այս մաքսակետով ՌԴ մուտք գործող բեռնատարները, ինչը զգալիորեն՝ անգամներով դանդաղեցրել է մաքսակետն անցնելու պրոցեսը։ Արդյունքում Հայաստանից ՌԴ տարածք և հակառակ ուղղությամբ փոխադրումներ իրականացնող հազարավոր բեռնատարներ՝ իերնց վարորդներով, հազարավոր տոննաներով ապրանք, միլիոնավոր գումարներ մնացել են Վրաստան-Ռուսաստան ճանապարհներին՝ բախտի քմահաճույքին։ Խնդիրն այնքան սուր է, որ անգամ իր պատգամավորական գործունեության մեկնարկը ՀՀ ԱԺ «Հայաստան» խմբակցության՝ մանդատը նոր ստանձնած պատգամավոր Գառնիկ Դանիելյանը նոյեմբերի 15-ին նվիրեց հենց այս խնդրին։ Նա իր առաջին ելույթով մեկ անգամ ևս երկրի քաղաքական թիվ մեկ ամբիոնից հիշեցրեց, որ շուրջ 1200 բեռնատար 5-6 կիլոմետրանոց հերթում արդեն տևական ժամանակ կանգնած են Թբիլիսիի մատույցներում, որոնց թույլ չեն տալիս շարունակել երթևեկը դեպի Վրաստան, Վերին Լարս և հետագա ժամանման վայր, որ վարորդների համար բացակայում են տարրական կենցաղային պայմանները, թույլ չի տրվում բեռնատարներին վերադառնալ անգամ Հայաստան։

«Այդ արգելքի պատճառով փչանալու վտանգի առաջ են մեր տասնյակ հազարավոր գյուղացիների քրտինքով մշակված գյուղմթերքը, այլ ապրանքներ, տապալման վտանգի առաջ են բազմաթիվ միջազգային առևտրային պայմանագրեր, ինչն էլ ավելի բացասական հետևանքներ է ունենալու հայ ձեռներեցների և արտադրողների համար»,- ասաց պատգամավորը։

Իհարկե այս պահին հստակ թվեր չկան, թե կոնկրետ որքան գումարի ընդհանուր ապրանքներ են կուտակվել Վրաստանում, այդ ապրանքներից քանի՞ տոկոսն է շուտ փչացող մթերք, որքա՞նն է արդեն իսկ փչացել, որքա՞նն է փչանալու վտանգի տակ, քանի՞ պայմանագիր է չեղարկվել, որքա՞ն գործարքներ չեն կայացել, ընդհանուր առմամաբ՝ որքա՞ն վնաս են կրել մեր տնտեսվարողները, դա որքա՞ն գումարի տեսքով է ազդել մեր տնտեսության վրա և նման այլ «մանր-մունր» հարցեր։

Որոշ ակնհայտ վնասներ անգամ հնարավոր էլ չէ հաշվարկել ու ներկայացնել թվերով․ օրինակ՝ մեր տնտեսվարողների գործարար համբավին և հեղինակությանը հասցված վնասը, որն, ինչ խոսք՝ ավելի երկարաժամկետ ու խիստ բացասաբար ազդող գործոն է դառնալու հետագա գործարար կապերի տեսանկյունից։ Այսինքն՝ սա ոչ թե մեկ խնդիր է, այլ նաև դոմինոյի էֆեկտով խնդիրների մի ամբողջական շղթա ստեղծող պատճառ։ Օրինակ՝ ոչ միայն արտահանումների վրա է ազդում ստեղծված իրավիճակը, այլև ներկրումների, ընդհանուր բիզնես միջավայրի, ինչպես «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նշեց ՓՄՁ համագործակցության ասոցիացիայի նախագահ Սամսոն Գրիգորյանը։

«Իմ ամենավերջին տեղեկություններով՝ մոտ 20 օր տևում է, մինչև հայկական բեռնատարները Թբիլիսիից կարողանում են հասնել ու անցնել Լարսի անցակետը։ Բայց այս վիճակն ազդում է ոչ միայն արտահանողների, այլ ներկրողների վրա ևս, քանի որ ապրանքները ահավոր դանդաղ են գալիս Հայաստան։ Ավելի կոնկրետ՝ 10 օրից մինչև 1 ամիս դանդաղում է ներմուծումը, ինչը նշանակում է, որ այդ ընթացքում գործարարի գումարները «քնում» են։

Մատակարարումների, պայմանագրերի, պայմանավորվածությունների շղթան է լրջագույնս խաթարվում։ Կարող եմ վստահ ասել, որ պայմանագրերի վրա վատթարագույնս է ազդում․ արդեն իսկ շատ դեպքեր կան, որ գնորդները հրաժարվել են պայմանագրերից՝ ապրանքների աննորմալ ուշացումների պատճառով։ Նույնը՝ արտահանումների մասին կարելի է ասել, քանի որ հայ արտահանողները իրենց գործընկերներին չեն կարողանում պայմանագրերով նախատեսված ժամկետներում մատակարարումներն իրականացնել։ Բայց արտահանողները վնասներ են կրում ոչ միայն պայմանագրերի չեղարկման պատճառով։ Այս պահին լուրջ խնդիր ունեն գյուղմթերք արտահանողները, քանի որ այդ ապրանքները չեն դիմանում, փչանում են հերթի մեջ սպասելու ընթացքում։ Օրինակ՝ հատկապես ծաղկի և հատապտուղների արտահանմամբ զբաղվողները լրջագույն պրեբլեմներ ունեն արդեն։ Մի խոսքով՝ գործարարները միլիոնավոր գումարներ են կորցնում»,- մեզ հետ զրույցում ասաց Սամսոն Գրիգորյանը։

Այս դեպքում տուժում են ոչ միայն արտահանողներն ու ներմուծողնեը, այլև հազարավոր գյուղացիներ, ումից արտահանող ընկերությունները պետք է գնեին և արտահանեին մթերքները, մանր ու միջին արտադրողները, առևտրով զբաղվողները՝ մի խոսքով՝ գրեթե բոլորը։ Ընդ որում՝ հայ գործարարները մեծ վնասներ են կրում նաև այն դեպքում, երբ արդեն իսկ ձեռք բերված արտահանվելիք, կամ ներմուծվելիք ապրանքները, որոնք դեռ ճանապարհին չեն, կամ հետաձգվել է դրանց փոխադրումը, ստիպված են պահել պահեստներում՝ ավելացնելով դրանց պահման ու պահպանման ծախսերը։ Օրինակ՝ գյուղմթերքը սառնարաններում անգամ մեկ օր ավել պահելը կարող է միլիոնավոր դրամների հավելյալ ծախս առաջացնել տնտեսվարողի համար։ Սա, բնականաբար, վերջում կներառվի ապրանքի գնի մեջ՝ թանկացնելով, այն։ Իսկ թանկացումը կազդի Հայաստանի ներսում՝ մարդկանց սոցիալական վիճակի վրա, իսկ արտաքին շուկաներում՝ Հայաստանից արտահանվող ապրանքների մրցունակության վրա։

Խնդիրն այնքան սուր է, որ դրա մասին հրապարակային ահազանգում են ոչ միայն ԱԺ ընդդիմադիր, այլև անգամ իշխանական պատգամավորները։ Էկոնոմիկայի նախարար Վահան Քերոբյանն էլ «չի թաքցնում» լուրջ խնդիրների առկայությունը ՝ լրագրողների հետ ճեպազրույցում ասելով, թե ստեղծված պայմաններում հայ տնտեսվարողները մեծ կորուստներ են կրում։ Բայց սա, մեղմ ասած, բավարար չէ։ Որովհետև եթե պատգամավորները, հասարակական կամ քաղաքական գործիչները, բիզնեսի ներկայացուցիչները կարող են մտահոգություն հայտնել, ապա կառավարության ներկայացուցիչը պետք է հարցին անդրադառնա ոչ միայն խոսքով, այլ նաև ու առաջին հերթին՝ գործով։ Իհարկե՝ նախարարը նշում է, թե ռուս գործընկերների հետ «ակտիվորեն աշխատում են խնդրի շուտափույթ կարգավորման ուղղությամբ»։ Օրինակ՝ քննարկում են ստուգումները կազմակերպել նավիգացիոն կապարակնիքների միջոցով, մտածում են բեռները տեղափոխել լաստանավային ճանապարհով, հույսը դնում են ռուս կամ վրացի գործընկերների գործողությունների վրա և այլն, և այսպես շարունակ։ Իսկ մինչ խնդրի կարգավորման տարբերակ կգտնեն պաշտոնյաները, Ղրիմի կամրջի պայթյունից, ու դրա հետևանքով ուժեղացված հսկողության սահմանումից անցել է շուրջ մեկ ամիս։ Այսինքն՝ առնվազն այսքան ժամանակ մեր երկրի տնտեսությունն ու տնտեսվարողները շարունակում են կորուստներ կրել։ Իրավիճակն արդեն դարձել է տնտեսական, կոմունիկացիոն և անվտանգային իսկական ու իրական սպառնալիք։

Հեղինակ՝ Գևորգ Ավչյան

Աղբյուր` Փաստինֆո