Փաստ ինֆո

Սամվել Կարապետյանի հերթական անտիպ աշխատությունն է լույս տեսել։ Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամը /ՀՃՈՒՀ / ծանուցում է՝ խնդրո առարկան անվանի հուշարձանագետի՝ շուրջ 20 տարվա տքնաջան գործունեության արգասիքներից մեկն է։ Խոսքն այս դեպքում՝ չափազանց կարևոր՝ «Արցախի մանրատեղանունները» աշխատության մասին է։ Հատկապես՝ հիմա, մեր ներկա ժամանակի համար անչափ կարևոր․․․

Պարզորոշ է՝հայերի հերոսական պատմություններից զատ նաև մանրատեղանունների միջոցով է, որ մինչ օրս Արևմտյան Հայաստանի բազմաթիվ գյուղերում անգամ ոչ տառաճանաչ ամեն քուրդ սերնդեսերունդ փոխանցում է 1915-ի եղեռնից հետո «իրենցը դարձած» /Ս․ Կարապետյանի ասած՝ ապրողն իրենք են, իշխողը՝ թուրքերը/ գյուղերի հանդամասերի և աղբյուրների, քարափների ու ձորերի անունները, ընդհանրապես, բնիկների բազմաթիվ մանրատեղանունները։

Քանզի մինչ այդ՝ հայերի հետ կողք-կողքի ապրելով նրանք է, որ յուրացրել էին այդ ամենը։ Իհարկե, նրանք իրենց լեզվին բնորոշ որոշակի տառադարձությունների են ենթարկել մեր մանրատեղանունները, ասենք, «Ծովակ»-ը դարձնելով «Զովակ», այսինքն, հայկական անունները վերագտնել հնարավոր է, կարելի է։

Այսօր հայկական Արցախի 85 տոկոսը ազարբայջան կոչվող սարքովի պետության տիրապետության տակ է հայտնվել։ Մի օր պատմության անիվը նորից պտտվելու է հօգուտ մեզ։ Բայց այսօր, ունենք այն, ինչ ունենք՝ ապաշնորհ կառավարումից մինչև ծրագրված պատերազմ, մինչև ալիևի ճնշմամբ՝ կնքված կապիտուլյացիոն պայմանագիր, որը ստորագրող հայկական կողմի այսպես ասած՝ բանակցողը ոչ միայն չգիտի և իր զանազանում հայկական գյուղերի և քաղաքների անունները, այլև միանգամից՝ հայկական Շուշին «Շուշա» է դարձնում։

Բնականաբար, էլ չենք զարմանում, քանի որ նույն մարդը և՛ կառավարության նիստերում, և՛ ԱԺ ամբիոնից է անհեթեթ հայտարարություններ անում։ Անցյալ տարի սեպտեմբերին միտումնավոր՝ թուրքերենով, «Էյվազլի» ու «Չայզամի» էր անվանում Սյունյաց Որոտան ու Նոր Առաջաձոր՝ հայկական ու հայեցի անուններով գյուղերը: Պիտի որ չզարմանայինք, քանի որ աշակերտը ուսուցչից էր սովորել։ ՀՀ առաջին նախագահը դեռ 90-ականներին էր Բերձոր, Ակնա, Վարանդա, Ջրական, Կովսական՝ /թվարկումը կարելի է շարունակել/՝ հայկական տեղանունների փոխարեն Լաչին, Աղդամ, Ֆիզուլի, Ջեբրայիլ և Զանգելան ասում՝ ընդ որում, միշտ հատուկ ընդգծված կոչելով՝ «գրավյալ տարածքներ»։ Ներկա վարչապետի ուղեղում էն գլխից է Տեր-Պետրոսյանը մեխել այս գաղափարաբանությունը։

Իսկ 2018-ից արդեն իր կիրթ հարևանից անձամբ սկսեց դասեր առնել․․․

Արդյունքում՝ մեկ էլ՝ազարբեյջանական «հորինվածքը» ՀՀ «դե յուրե» ղեկավարն է տիրաժավորում․ նախ՝ պարզվում էր «գոյություն» ունի «Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնք», որը նույնիսկ «ղեկավար» ունի, իսկ հիմա նույն այդ մարդը՝ ՀՀ վարչապետի աթոռը զբաղեցնող, Արցախը ոչ միայն պատկերացնում ու տեղակայում է ազարբայջանի կազմում, դեռ մի բան էլ՝ հրապարակ է նետում՝ «Լեռնային Ղարաբաղի հայկական համայնք» բառակապակցությունը։ Սրանք փաշինյանական տեքստեր են։ Ինքն է կապկելով ալիևյան հորինվածքները՝ «արևելյան ազարբայջան» ասում, բնականաբար, իմանալով, որ դեռ տարիներ առաջ է ալիևը սկսել շրջանառության մեջ դրել «արևմտյան ազարբայջան» ձևակերպումը՝ ընդ որում, դրա տակ առնելով Հայաստանի Հանրապետության ողջ տարածքը։ Ավելին, Հայաստանի քարտեզի վրա իրենք այդպես են գրում, այդպես են սովորեցնում դպրոցներում, այդ կերպ են ատելություն սերմանում հայերի հանդեպ։

«Արցախի մանրատեղանունները» հրատարակությունն այսօր այն բացառիկությունն է, որին տիրապետում ենք մենք՝ շնորհիվ մեծ նվիրյալի՝ Սամվել Կարապետյանի։ Նա հատ-հատ դեռ խորհրդային շրջանից սկսած, նաև՝ արցախյան առաջին պատերազմից առաջ և հաջորդող շրջաններում հսկայական նյութերը հավաքել, դասդասել, ամբողջացրել է և որպես փաստ՝ ու վկայագրեր թողել մեզ՝ Արցախն՝ իր ամենայն մանրամասնություններով։ Ինչ-որ առումով՝ նա փրկել է Արցախի մանրատեղանունները․․․

Հեղինակ՝ Ա․Ե․

Աղբյուր` Փաստինֆո