Փաստ ինֆո

«Դովեղի անտառի բացատում դարանակալած ադրբեջանցիները դուրս են եկել, վիլիսը շրջել, ապա, լսելով իրենց պաշտոնյայի ադրբեջաներեն բղավոցը, հետ են շրջել, նրան հանել մեքենայից ու կրկին վիլիսը շուռ տվել եւ հենց այդ դիրքում ծեծել Սուրեն Ամիրխանյանին ու Վլադիմիր Մովսիսյանին, ապա բեռնատարով քարշ տվել ու տարել ադրբեջանական Քյամռլու գգյուղի ակումբ»,- «Փաստինֆոյին» փոխանցեց ադրբեջանցիների կողմից բռնության ենթարկված Սուրեն Ամիրխանյանի որդին՝ Նորայր Ամիրխանյանը։

Նշենք, որ Սուրեն Ամիրխանյանը դեպքի ժամանակ՝ 1984 թ.-ին, զբաղեցրել է Նոյեմբերյանի շրջանի գյուղվարչության պետի պաշտոնը եւ ընդգրկված է եղել մինիստրների սովետի նախագահի տեղակալ Վլադիմիր Մովսիսյանի ղեկավարած սահմանազատման ու սահմանագծման հանձնաժողովում։

«Փաստինֆո»-ն արդեն գրել է պատմական այդ իրադարձությունների մասին, թե ինչ բարդություններով է սովետմիության օրոք կատարվել Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջեւ սահմանագծումը, երբ արդբեջանցիները փորձել են հողեր զավթել Հայաստանից ու բռնության գործադրմամբ ստանալ Մովսիսյանի ստորագրությունը։

1984 թ. իրադարձությունների մասին Ամիրխանյանը «Փաստինֆո»-ին մանրամասներ հայտնեց՝ ներկայացնելով մանկությունից մնացած հուշերը, ականատեսների վկայությունները։

«Իհարկե, 40 տարի է անցել այդ սահմանագծումից,բայց երկարատև աշխատել են մարդիկ։ Հայրս մեր տարածքի սահմանագծման ու սահմանազատման աշխատանքների սևագրերն էլ ունի, բայց դրանք վերծանված են ու կա հաստատված սահմազատման ու սահմանագծման փաստաթուղթ, որը ստորագրվել է Խորհրդային Հայաստանի և Ադրբեջանի կառավարությունների կողմից։ Իմ մանկական հիշողության մեջ մնացել է, որ հայրս չափազանց զբաղված էր, գնում էին Վլադիմիր Միհրանիչի, ադրբեջանցի հանձնաժողովի անդամների ու ռուսների հետ, մետր առ մետր սահմանագծում անում, հաստատված տեղերում հողի տակ ածուխներ էին տեղադրում ու նշաններ անում։ Բայց այդ աշխատանքին նախորդում էր նախ քարտեզի վրա համաձայնության գալու բանակցությունները»,- նշեց Ամիրխանյանը։
Մեր զրուցակցի խոսքերով՝ երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հողօգտագործման մասով Սովետական Միությունը ուներ այսպիսի մի քաղաքականություն՝ եղբայրական հանրապետություններն իրար ժամանակավոր օգտագործման հող էին տալիս պայմանագրով ու պայմանագիրը լրանալուց հետո, պարտավոր էին վերադարձնել։ Նման կերպ՝ պայմանագրով, հողեր տրվել էր նաև Ադրբեջանին։ Պայմանագրի ժամկետը լրացել էր։ Մեր կողմի իշխանությունը պահանջել էր վերադարձնել, սակայն ադրբեջանցիները չէին ազատում։ Մերոնք դիմել էին առաջին քարտուղար Դեմիրճյանին, ով դիմել էր ԽՍՀՄ իշխանություններին։ Կրեմլից ուղարկել էին հանձնախումբ՝ տեղում հարցն ուսումնասիրելու համար։ Պատասխանատու էր նշանակվել Վլադիմիր Մովսիսյանը։ Ադրբեջանի կողմից Նոյեմբերյանի շրջան գալիս էր Ռաշիզադեն։

«1984 թ. այդ օրը նրանք պետք է բանակցեին Դովեղի անտառի բացատում,բայց այստեղ բանակցություն որպես այդպիսին չի լինում , խնդիրը վերածվում է վեճի։ Չէր էլ կարող բանակցություն լինել, քանի որ ադրբեջանցիները նախօրոք, կազմակերպված դարանակալած սպասել են թփերի ու ծառերի տակ, փակել ճանապարհներն այնպես, որ պատասխանատու հայերը չկարողանան դուրս գալ ու վիլիսը շուռ տվել։ Իհարկե, ինձ սա պատմել են։ Այդ օրվա իրադարձությունների մասնակիցներից հիմա ողջ է այդ ժամանակվա միլպետը, որը միլիցիայի զինված խմբով գնացել է ու Քյամռլու գյուղից բերել նրանց։ Դեպքին ներկա են եղել Իջևանի շրջխորհրդի առաջին քարտուղարի վարորդը՝ Նիվա մակնիշի մեքենայով, որը Վլադիմիր Մովսիսյանին բերել էր Իջևանից, հորս՝ Սուրեն Ամիրխանյանին, շրջխորհի երկրորդ քարտուղարը, Դովեղի սովխոզի տնօրենը»,- պատմեց Ն. Ամիրխանյանը՝ նշելով, որ ծեծելով տարել են Քյամռլու գյուղի ակումբ, որտեղ, տեսնելով, որ ծեծված, ջարդված հայ պաշտոնյաները չեն համաձայնում ստորագրել, կացնով են սպառնացել, թե կմորթեն։

«Կանեին , թե ոչ, ես հիմա չգիտեմ, բայց Դովեղի սովխոզի տնօրենը, ծեծված մի կերպ փախչել էր ու միլիցիային տեղյակ պահել, թե որ կողմ տարան։ Նոյեմբերյանի միլպետը կանխատեսած էր եղել, որ նման մի վտանգ կարող է լինել, պատրաստ էր եղել ու հասել էր՝ զինված խմբով, կրակելու հրամանով սպառնալով ազատել»,- հիշեց իրեն հասած պատմությունը Նորայր Ամրիխանյանը։ Նա նաև ասաց, որ իր մանկությունից հիշում է, թե ինչպես է հայրը տուն եկել՝ ծեծված ջարդված, շատ վատ վիճակում, որ տանն արդեն գիտեին, լսել էին, անհանգիստ սպասում էին։ Մի քանի օր անց միայն հայրն ի վիճակի է եղել տանից դուրս գալ։

«Ծեծվելուց հետո հայրս տանը բուժվում էր, գալիս էին, խոսում էին։ Ես 10 տարեկան էի ու ինձ համար շատ հետաքրքիր էր, կպատկերացնեք չէ՞, թե ինչպես էի ուշադրությունս սևեռում, ասում էին. «բա Սովետական Միություն էր էլի, ինչու չէիք ստրագրում, ձեզ պե՞տք էր, ծեծվում էիք, հետո կասեիք , որ մեզ ուժի սպառնալիքով են ստորագրել տվել։ Ես էլ կողքները, փոքր տղա էի, էլի։ Հայրս ինձ ցույց էր տալիս, ասում էր. «Բա էս տղես գլուխը կա՞խ ման գար, ո՞նց կարող էի նման բան անել»։

Լուսանկարում՝ Սուրեն Ամիրխանյանն է։

Աղբյուր` Փաստինֆո