Փաստ ինֆո

Այս օրերին ՀՀ ԱԺ-ում քննարկվում է ՀՀ կառավարության  2022թ․ կատարած աշխատանքների արդյունքները, որոնք ԱԺ-ում ներկայացրել է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝  հանդես գալով մի շարք աղմկահարույց հայտարարություններով՝ կապված ԼՂ հակամարտության բանակցային գործընթացի հետ։ Արցախի ինքնորոշման իրավունքի, Մադրիդյան սկզբունքներին վերաբերող հարցերի շուրջ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է Արցախի արտաքին գործերի նախկին նախարար Արման Մելիքյանի հետ։

- Պարոն Մելիքյան,  ՀՀ վարչապետն ԱԺ-ի ամբիոնից մի շարք խնդրահարույց հայտարարություններ է արել․ նա, մասնավորապես, ասել է․ «Ինքնորոշման իրավունք նշանակում է, որ դու ինքնորոշման իրավունքի շահառուի՝ պայմանականորեն Ա կարգավիճակը վերանայելու հարց ես դնում: Դա տեսականորեն կարող է նշանակել՝ Ա կարգավիճակը վերանայել, դարձնել կարգավիճակ Բ, կամ վերանայել եւ չփոխել, կամ վերանայել, դարձնել Ա պլյուս 1 կամ Ա մինուս 1 կարգավիճակ ։ Բայց առանց ֆիքսելու Ա կարգավիճակը, որն ուզում ես զարգացնել, փոխել եւ դարձնել Բ կարգավիճակ, ապագա որեւէ կարգավիճակի մասին, այսինքն՝ ինքնորոշման մասին, խոսք լինել այս տրամաբանությամբ չի կարող, որովհետեւ եթե ինքնորոշման հարց ես բարձրացնում, նշանակում է ինչ-որ մի բանի մաս ես, եթե ինչ-որ մի բանի մաս չես, ուրեմն կամ արդեն ինքնորոշվել ես կամ ինքնորոշման կարիքը չունես»։
Նախ՝ այս հայտարարությունը որքանո՞վ է համապատասխանում իրականությանը։ Ինքնորոշման հասնելու ճանապարհին, որով՝ համաձայն Արցախի իշխանությունների հայտարարությունների, Արցախը գնում է ու շարունակելու է գնալ, ի՞նչ վտանգներ կարող է ստեղծել ՀՀ ղեկավարի նման դիրքորոշումը։

- Կարծում եմ, որ անհրաժեշտ է տարբերակել արցախահայության կողմից 1991 թվականի դեկտեմբերին ինքնորոշման իրավունքի իրացման ակտն օտար պետությունների կողմից դրա արդյունքում իր անկախությունը հռչակած Արցախի Հանրապետությունը ճանաչելու գործընթացից: Այսինքն՝ ինքնորոշման ակտը տեղի է ունեցել, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով այլ պետություների կողմից չի ճանաչվել: Ուրեմն՝ Արցախի Հանրապետությունն արդեն ոչ թե ինքնորոշման, այլ ճանաչման խնդիր պետք է լուծի: Բայց այսօր Արցախը նախ իր կենսունակությունը պետք է կարողանա գործի դնել, դիմանալ ճնշումերին: Եթե չեմ սխալվում, ՀՀ օրենսդրությունն արգելում է մեր իշխանություններին ճանաչել Արցախը որպես Ադրբեջանի մաս:

- Ինքնորոշման ճանապարհով գնալու արդարացվածությունը կասկածի տակ դնող հայտարարություններն ինչպե՞ս կարող են անդրադառնալ Արցախի հարցով պաբերաբար տեղի ունեցող քննարկումների հունի վրա (Սոչի,Պրահա և այլն)։

- Հավանաբար, տարատեսակ կշտամբանքներից խուսափելու համար է, որ պաշտոնական Երևանն ասում է՝ մեր առաջնահերթությունը արցախահայության անվտանգության երաշխիքների ապահովումն է, իսկ մնացյալը պետք է քննարկվի Բաքու-Ստեփանակերտ ձևաչափով: Չի ասվում, որ Արցախը պետք է հրաժարվի անկախությունից, բայց ակնարկվում է, որ Հայաստանը դեմ չի գնա նմանօրինակ որոշմանը, եթե Ստեփանակերտն այն կայացնի:

- Կխնդրեմ ևս մեկ անգամ պարզաբանել, թե Մադրիդյան սկզբունքներն ինչ են ենթադրում․ Արցախի կարգավիճակի հստակեցումն ինչպե՞ս պետք է տեղի ունենա։

- Չեմ մտնի մանրամասների մեջ․ փաստաթուղթը հրապարակված է, և ցանկացողները կարող են դրան ծանոթանալ: Այդուհանդերձ, կարևոր եմ համարում ուշադրություն հրավիրել դրանում տեղ գտած ինքնորոշման հանրաքվեի դրույթի ադրբեջանական հրապարակային մեկնաբանությանը: Ըստ այդմ, Բաքուն կողմ էր արցախահայության ինքնորոշման իրավունքի իրացմանն Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում, ինչը նշանակում է, որ Արցախի մեր հայրենակիցները պետք է ընտրեն Ադրբեջանի կազմում ինքնավարություն ունենալու կամ չունենալու տարբերակների միջև: Իսկ Մադրիդյան սկզբունքները ներառում են ինչպես ինքնորոշման իրավունքի իրացման, այնպես էլ տարածքային ամբողջականության պահպանման սկզբունքները հավասարապես: Կարելի է ասել, որ քանի դեռ մենք թղթեր էինք գրում-կարդում, Բաքուն պատրաստվում էր պատերազմին և դրա համար ժամանակ էր շահում բանակցային սեղանի շուրջը:

- Մադրիդյան սկզբունքները, որոնց հիման վրա տասնամյակներ շարունակ ընթանում էր բանակցային գործընթացը, ի՞նչ կետեր, բաղադրիչներ ունի, որոնք կարող են օգտագործվել՝ հօգուտ հայկական կողմի Արցախի հարցը լուծելու համար։

- Ես Մադրիդյան սկզբունքները մեզ համար շահեկան չեմ համարել ի սկզբանե և դրանց՝ ՀՀ իշխանությունների կողմից ընդունելի բանակցային օրակարգ ճանաչելու պատրաստակամությունը պատճառ դարձավ, որ հրաժարական տվեցի Արցախի նախագահի խորհրդականի պաշտոնից ու մտա հրապարակային քաղաքականության մեջ՝ այս, իմ համոզմամբ, ոչ շահեկան բանակցային գիծը փոխելու նպատակն ունենալով: Ցավոք, ես չհաջողեցի, իսկ զարգացումերն էլ ավարտվեցին 2020թ. պատերազմով: Կարծում եմ, որ անիմաստ է փաստաթղթի մեջ շահեկան կետեր փնտրել այն դեպքում, երբ քեզ հետ բանակցող կողմը նպատակ չունի խաղաղություն հաստատել և իր բոլոր ջանքերն ուղղում է նրան, որպեսզի իր կողմից ծրագրվող պատերազմն իրավաչափ ճանաչվի այլ պետությունների կողմից:

- Կարգավորման հիմքում դրված երկու իրավահավասար՝ ազգերի ինքնորոշման և տարածքային ամբողջականության սկզբունքներն արդյո՞ք հակասում են իրար, եթե 1991թ․ դեկտեմբերի 10-ին Արցախում անցկացված համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքներով ԼՂՀ-ն ճանաչվել է անկախ պետություն և անջատվել ԽՍՀՄ-ից։ Ո՞ր թվականի սահմաններն են տարածքային ամբողջականության սկզբունքի հիմքում դրվել բանակցային գործընթացում։

- Արցախի անկախությունը որևէ պետության կողմից չի ճանաչվել: Այդքանով հանդերձ անգամ բավարար է, որ արցախցի մեր հայրենակիցներն իրենց որոշումը կայացրել են և անկախ պետություն են սկսել կառուցել 1991թ․ դեկտեմբերյան հանրաքվեից հետո: Ադրբեջանի կողմից սանձազերծած պատերազմի ընթացքում Արրցախի վերահսկողության տակ եղած տարածքներն ընդլայնվել են: Դրանք ևս հռչակվել են Արցախի Հանրապետության մաս: Պաշտոնական Երևանը հենց այս տարածքները համաձայնվեց դարձնել առևտրի առարկա՝ դրանք կոչելով անվտանգության գոտի ու փորձելով դրանց վերադարձի դիմաց Ադրբեջանից ստանալ Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչում: Դրա փոխարեն ստացավ ագրեսոր պետության և օկուպանտի պիտակը: Կար այդ տարածքների խնդրի լուծման այլ առաջարկ, որը մեր կողմից շրջանառության մեջ դրվեց 2004-2005 թվականներին, սակայն անտեսվեց:

- Եթե ինչ-որ պահի Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև կնքի «խաղաղության պայմանագիր»,  ի՞նչ ամրագրում պետք է արվի այդ փաստաթղթում, որպեսզի հստակեցվի, որ այն չի տարածվում Արցախի վրա, այսինքն՝ Ադրբեջանի համար Արցախի հարցում վիճարկելու տեղ չթողնվի։

- ՀՀ գործող իշխանությունները կարող են ճանաչել հայ-ադրբեջանական խորհրդային սահմանը՝ գուցե որոշ վերապահումներով, ինչպես նաև Արցախը Հայաստանին կապող մարդասիրական միջանցքի հատուկ կարգավիճակի ամրագրումը պահանջել: Բայց սա վերացական տարբերակ է՝ իրադարձություններն աշխարհում և մեր տարածաշրջանում արագ են զարգանում և կարող են շատ մոտ ապագայում բերել ինչպես նոր ռիսկեր ու մարտահրավերներ, այնպես էլ՝ նոր հնարավորություններ:

Աղբյուր` Փաստինֆո