Փաստ ինֆո

Պատերազմը սկսվելուն պես առաջնագծում կանգնած էին սպիտակ բանակի մարտիկները։ Տոնոյան ԲԿ-ի գրեթե բոլոր բժիշկներն ու բուժքույրերը անմնացորդ նվիրումով մասնակցեցին բոլոր աշխատանքներին:

«Բոլորը մթության մեջ էր։ Միայն վիրահատարանն էր լուսավոր։ Զարմանալի էր, նման բան չէին տեսել, բոլորը տխուր էին։ Շատ սոված էինք, բայց ոչինչ չասացինք ու մեկ ժամում վիրահատարան պատրաստենք առաջին հարկում։ Հետո բերեցին զինվորներին։ Անդադար վիրավորներ էին բերում։ Սկզբնական շրջանում վերջույթներից էին վիրավորները։ Առաջին օգնությունը ցուցաբերում էինք, ուղարկում էինք Ստեփանակերտ։ Աշխատում էր 50 բժիշկ»,- «Փաստինֆո»-ին պատմել է վիրահատարանի բուժքույր Մարիամ Սիմոնյանը, որը պատերազմի առաջին օրերից մեկնել էր Արցախ` օգնելու բժիշկներին:

Տոնոյան ԲԿ անեսթեզիոլոգիայի բաժանմունքի վարիչ Արա Տեր-Ստեփանյանը սեպտեմբերի 27-ին արդեն Հադրութում էր։ Փորձառու բժիշկն ավելի հմտորեն է կարողանում թաքցնել իր զգացմունքները։ Պատմում է, որ 44- օրյա պատերազմի ժամանակ իրավիճակն անկանխատեսելի էր։

«Ծայրահեղ ծանր վնասվածքներ էին։ Այնպիսին, որոնք որ մեր այսօրվա բժշկական գրականության մեջ չի նկարագրվում։ Կային նաև հիվանդներ, որոնք տանկերի, ԲՏՌ-ների մեջ վառված էին ու պահանջվում էր շատ ծանր բուժում, խորը մասնագիտական գիտելիքներ, որը ի փառ մեր տղաների ու բժիշկների, կարողացել ենք մաքսիմում կազմակերպել, տեղում կատարել անհրաժեշտ վիրահատություններ և իսկապես շատ կյանքեր փրկվել են մեր կողմից»։

Բժիշկներն ու բուժքույրերն աշխատում էին ժամացույցի պես։ Վիրավորների չդադարող հոսքը ստիպում էր նրանց անընդհատ աշխատել՝ վաղ առավոտից մինչև ուշ գիշեր, երբեմն նաև մինչև հաջորդ լուսաբաց։ Բուժքույրը պատմել է, որ առաջնային աշխատանքն էր կանգնեցնել արյունահոսությունն ու ցավազրկել։ Իսկ վիրահատարանում միանգամից 4 սեղան էին զբաղեցնում։ Պատերազմի առաջին օրերին բուժքույրերի կարիք կար, օգնում էին նաև բժիշկները։ Անասթեզիոլոգը պատմել է՝ բոլորը ծարահեղ ծանր, կյանքի ցուցումով հիվանդներ էին։

Հադրութի հոսպիտալում ռումբերի տակ վիրավորներին ընդունում էին, արագ բուժօգնություն ցույց տալիս, ապա տեղափոխում Ստեփանակերտի հանրապետական հիվանդանոց: Ադրբեջանական հրթիռների թիրախում թե՛ հոսպիտալի շենքն էր, թե՛ վիրավորներին տեղափոխող մեքենաները։

«Ես հիշում եմ, մի տղա կար, աչքն էր վնասվել։ Արյունահոսում էր, ասում էր ուժեղ եղեք, 25 թուրք եմ խփել, էլի եմ գնալու։ Ասում էր՝ ինձ ինչա՞ եղել։ Չէր զգում իրա հետ ինչա կատարվում։ Ասում էինք՝ լավացի կգնաս։ Մինչև պալատկաներում տեղավորում էին, ասում էին մենք լավ ենք, դա սկզբում էր, երբ վերջույթների վիրավորներ էին բերում։ Հետո որովայնի վիրավորումներով էին բերում ու շատ էին մահերը։ Շատ էինք խոսեցնում տղաներին, բայց մեզ մոտ երկար չէին մնում։ Հետո թեյ էինք դնում, մեր սանիտարկաները բաժանում էին երեխքեին, տաք շորեր էինք բաժանում»,- պատմել է բուժքույր Մարիամը։

Բժիշկն էլ հիշողություններով կիսվել է ու հիշել, թե որքան ծանր դեպքերի են ականատես եղել, երբեմն նաև բժշկական պրակտիկայում առաջին անգամ։

«Ամենածանր, սարասափելի բաներից մեկը, որ տեսել ենք՝ տղա էին բերել երկու թևի տրավմատիկ ամպուտացիայով՝ բազուկների հատվածից։ Զարմանալի էր, որ երկու ձեռքը կտրված տղան չէր լացում, անգամ ես եմ ուզում լացել, տղամարդու նման դիմանում էր՝ ցավալի էր շատ։ Աչքը դուրս ընկած հիվանդ էին բերել։ Երկրորդ անգամ էի կյանքում տեսնում։ Հետո նույն հիվանդը Ստեփանակերտի հոսպիտալում մահացել էր գանգուղեղային ծանր տրավմայից»,- պատմել է բժիշկը։

Հադրութում պատերազմի առաջին օրերին գտնվող բուժքույրը դաժան տեսարաններին երկար չկարողացավ դիմանալ։ Խոսել ու վերհիշել չի կարողանում։ Հիվանդանոցում ուժ էր գտնում աշխատելու։

«Սկզբում առաջին օգնություն էինք ցույց տալիս, բայց եթե բարդ էր, որովայնի հատվածում վիրավորումներ կար, այնպես էր, որ հինգ ժամ վիրահատում էինք, արյունահոսությունը չէր դադարում։ Կյանքեր կար, որ չկարողացանք փրկել։ Շատ էի լացում, առանձնանում էի, որ զինվորները չնկատեին։ Փաթաթվում էինք իրենց։ Մենք այդ ժամանակ շատ ուժեղ էինք, հենց վերադարձա, նյարդերս թուլացան, չեմ կարողանում մոռանալ։ Մեր լավ սերունդը... իրենց գնահատել է պետք։ Ասում էի՝ աստված ջան ուժ տուր մենք երեխեքին օգնենք, ինչքան կարողացանք արեցինք, բայց լավ սերունդ կորավ»։

Մանրամասները՝ տեսանյութում

Աղբյուր` Փաստինֆո