ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
ԶԼՄ-ների ու լրագրողների նկատմամբ վիրավորանքի եւ զրպարտության հիմքով գործերի քանակը գրեթե 3 անգամ ավելացել է. զեկույց 02/02/2021 15:25 | ԼՐԱՀՈՍ
2020 թվականի հուլիս-դեկտեմբեր ամիսներին Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն իրականացրել է ԶԼՄ-ների եւ լրագրողների ներգրավվածությամբ դատական գործերի մոնիտորինգ՝ ուսումնասիրելով եւ վերլուծելով դրանց քննության ընթացքը, կողմերի փաստարկները եւ իրավական հիմնավորումները, ինչպես նաեւ դատարանների կայացրած ակտերը։ Այս մոնիտորինգի անհրաժեշտությունը պայմանավորված էր նրանով, որ 2019 թվականն աննախադեպ էր ընդդեմ լրագրողների եւ լրատվամիջոցների դատական հայցերի քանակով, եւ այդ միտումը շարունակվեց 2020-ին, ինչը լուրջ մտահոգություն առաջացրեց մեդիա ոլորտում։ Բացի այդ, երկրում հետհեղափոխական շրջանում դատական համակարգի խորը ճգնաժամի պայմաններում էլ ավելի հրատապ է դառնում նման ուսումնասիրությունը։
Հետազոտությունն իրականացվել է՝ պարզելու համար, թե դատարանները որքանո՞վ են հետեւում հայաստանյան օրենսդրությանը, միջազգային իրավական ակտերին, ՀՀ սահմանադրական դատարանի, Վճռաբեկ դատարանի եւ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից կայացված որոշումներին, արդյո՞ք պրակտիկայում կիրառում են միատեսակ մոտեցումներ եւ արդյո՞ք ակտեր կայացնելիս հաշվի են առնում լրատվամիջոցի եւ լրագրողի դերը ժողովրդավարական հասարակությունում։
Դիտարկվող ժամանակահատվածում ընդհանուր առմամբ դատարաններ է ներկայացվել ԶԼՄ-ներին ու լրագրողներին վերաբերող 176 հայց, որոնցից վարույթ է ընդունվել 127-ը։ 116-ում լրատվամիջոցների հիմնադիրները հանդես են եկել որպես պատասխանող, իսկ 11-ում՝ որպես երրորդ անձ։
Մոնիտորինգի ընթացքում փորձագիտական վերլուծության են ենթարկվել այն գործերը, որոնց վերաբերյալ ընդունվել է գոնե մեկ կամ ավելի դատական ակտ։ Այդպիսիք 21-ն են, ընդ որում՝ դրանցից 12 գործով կայացված վճիռները մտել են օրինական ուժի մեջ՝ 6 դեպքում հայցադիմումը բավարարվել է (ամբողջությամբ կամ մասնակի), 6-ում՝ մերժվել, իսկ 9 գործի առնչությամբ ընդունվել է 1 կամ ավելի ակտ, եւ դատական գործընթացները շարունակվում են։ Մնացած 106 գործից 5-ը կարճվել է՝ հայցվորը հրաժարվել է իր պահանջներից, 2 դեպքում կողմերի միջեւ հաշտության համաձայնություն է կնքվել, իսկ 5 դեպքում հայցը թողնվել է առանց քննության՝ կողմերից մեկի՝ երկու հաջորդական նիստերի չներկայանալու հիմքով։ 94 գործով մինչեւ 2020 թ․ դեկտեմբերի 31-ը որեւէ ակտ դեռ չի ընդունվել։
Քանի որ վարույթ ընդունված դատական գործերի ճնշող մեծամասնությունը (127-ից 114-ը) ԶԼՄ-ների հրապարակումներում վիրավորանքի եւ զրպարտության հիմքով է, կարեւոր էր պարզել, թե որքանով են այդ խնդրին վերաբերող իրավական կարգավորումները (նախեւառաջ՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087․1 հոդվածը) ծառայում իրենց նպատակին։ Արդյո՞ք դատարաններին հաջողվում է պահպանել արդարացի հավասարակշռություն մի կողմից Եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով սահմանված արտահայտվելու ազատության պաշտպանության եւ մյուս կողմից` անձանց հեղինակության, արժանապատվության դեմ ուղղված արտահայտություններից զերծ լինելու իրավունքի միջեւ, որն էլ, իր հերթին, երաշխավորված է նույն կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածով։
Այս տիպի գործերից զատ, վերլուծվել են նաեւ ԶԼՄ-ների ներգրավվածությամբ 10 աշխատանքային վեճ, 1-ական՝ տնտեսական, անձնական տվյալների պաշտպանության եւ քրեական իրավունքին վերաբերող դատական գործեր։ Սրանք նույնպես հետաքրքիր են դատական պրակտիկայում համապատասխան նախադեպեր ստեղծելու տեսանկյունից։ Գաղտնիք չէ, որ, օրինակ, լրագրողների աշխատանքային իրավունքների բազմաթիվ խախտումներ են տեղի ունենում, բայց այդպիսի վեճերը լուծելու համար նրանք հազվադեպ են դիմում դատարան։
Նախորդ՝ 2013 եւ 2014 թվականների նմանատիպ հետազոտությունների հետ համեմատությունը ցույց է տալիս, որ վիրավորանքի եւ զրպարտության հիմքով գործերի քանակը գրեթե 3 անգամ ավելացել է։ Դա պայմանավորված է համացանցի եւ սոցիալական մեդիայի սրընթաց զարգացմամբ, ինչը Հայաստանում համընկավ հասարակական-քաղաքական բուռն իրադարձությունների հետ, որոնք զուգորդվեցին պայքարի մեջ մտած ուժերի եւ նրանց համակիրների կողմից լայնորեն կիրառվող ատելության խոսքով, մանիպուլյացիաներով, վիրավորանքով ու զրպարտությամբ։ Այս ամենը տեղափոխվեց նաեւ ավանդական լրատվամիջոցներ, ինչն էլ հանգեցրեց դատական գործերի հոսքի աննախադեպ ավելացման։
2013-2014 եւ 2019-2020 թվականների դատական գործերով ընդունված ակտերի համադրությունը նաեւ ցույց է տալիս, որ դրանց որակը նկատելիորեն բարձրացել է թե՛ դատարանների ներկայացրած պատճառաբանությունների, թե՛ կողմերի բերած փաստարկների առումով։ Այնուամենայնիվ, ի հայտ են եկել պրակտիկ խնդիրներ, որոնք մի շարք դեպքերում թույլ չեն տալիս դատական գործերի վերաբերյալ ընդունված ակտերը որակել արդարացի եւ ճշգրիտ։
Այսպես օրինակ՝
դատարանները տարաբնույթ մեկնաբանություններ են տվել արատավորող արտահայտությունների հիմքում ընկած փաստերի եւ գնահատող դատողությունների վերաբերյալ։ Մինչդեռ, Վճռաբեկ դատարանի նախադեպային որոշումները պահանջում են, որ նման դեպքերում կիրառվեն միատեսակ մոտեցումներ։ Այս պահանջին չհետեւելը հանգեցնում է անձանց իրավունքների խախտման։
Դատարանները հաճախ անտեսում են արատավորող արտահայտությունների բնույթը եւ դիտավորության առկայությունը՝ հաշվի չառնելով ՀՀ սահմանադրական դատարանի նախադեպային որոշումը, ըստ որի՝ «զրպարտություն» եւ «վիրավորանք» եզրույթները պետք է դիտարկել դիտավորության, անձին անվանարկելու մտադրության առկայության համատեքստում:
Միատեսակ մոտեցում չի ցուցաբերվում ոչ պատշաճ պատասխանողի դեմ հարուցված հայցերի դեպքում։ Մասնավորապես՝ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 1087․1-րդ հոդվածի 9-րդ մասը սահմանում է կանոն, համաձայն որի՝ եթե վիրավորելիս կամ զրպարտելիս հղում չի կատարվել տեղեկատվության աղբյուրին կամ այդ անձը հայտնի չէ, ապա փոխհատուցման պարտականությունը կրում է արտահայտությունը հրապարակային ներկայացնողը։ Այս առումով նույնպես առկա են հակասական իրավական մեկնաբանություններ։
Նյութական փոխհատուցում նշանակելիս հաճախ հաշվի չի առնվում արտահայտվելու ազատության վրա դրա հնարավոր սահմանափակող ազդեցությունը, ինչպես նաեւ մատչելի այլ միջոցներով հեղինակության իրավաչափ պաշտպանության հնարավորությունը: Դատավորները հաճախ մոռանում են ՀՀ սահմանադրական դատարանի որոշումն այն մասին, որ արատավորող արտահայտությունների արդյունքում պատճառված վնասի դիմաց որպես առաջնահերթություն անհրաժեշտ է կիրառել ոչ նյութական փոխհատուցման ձեւերը։
Վիրավորանքի եւ զրպարտության գործերով կայացված դատական ակտերը հաճախ թերի են պատճառաբանված։ Մինչդեռ, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն իր մի շարք որոշումներում ներպետական դատարանների ակտերի չպատճառաբանվածությունը կամ ոչ բավարար պատճառաբանվածությունը համարել է անձի արդար դատական քննության իրավունքի խախտում։
Որպես դրական միտում պետք է նշել, որ վերջին տարիներին հազվադեպ է ներկայացվում եւ էլ ավելի քիչ քանակությամբ է կիրառվում հայցի ապահովման միջոցը․ նախքան դատական գործընթացի սկիզբը խմբագրության կամ լրագրողի գույքի կամ դրական հաշվի վրա արգելանք դնելը կարող է հանիրավի սահմանափակել նրանց գործունեությունը եւ իրավունքները, ուստի դատարանները պետք է առավել զգուշավորություն ցուցաբերեն այս հարցում։ Եթե 2012-2013 թվականներին նման դատական գործերով հայցի ապահովման միջնորդությունները բավարարվել են 9 դեպքում, ապա 2019-2020 թվականներին եղել է 2 այդպիսի միջնորդություն, սակայն երկուսն էլ մերժվել են։
Մոնտիրինգի արդյունքում ԽԱՊԿ-ը մշակել է օրենսդրական առաջարկություններ։
Հարակից հրապարակումներ`
Տեսանյութեր
04/12/2024 15:02
Մտանք ակումբ, Մովսիսյանն ու Ամիրխանյանը ծեծված ջարդված էին,միլպետը ադրբեջանցիների վայրագության մասին
Տեսադարան
05/17/2022 10:49
Ոստիկանությունը բերման է ենթարկել «Դիմադրության» շարժման աղջիկ ցուցարարներին, ովքեր փակել են Երևանի փողոցները
Մամուլ
- 05/02/2024 08:25 Հույսը միջազգային ճնշումներն են․ «Հրապարակ»
- 05/02/2024 08:21 Արեւմուտքի հերթական պահանջը՝ ԱԱԾ-ի վերաբերյալ․ «Հրապարակ»
- 05/02/2024 07:39 Արման Թաթոյանը որոշում ունի. ի՞նչ ձևաչափ կնախընտրի նա. «Փաստ»
- 05/02/2024 07:31 Իշխանության սիրելի բազմակի ստանդարտները. «յուրայինների» արյունը կապո՞ւյտ է. «Փաստ»
- 05/02/2024 07:28 ԱԺ նիստերը «երկարուձիգ» են լինելու. հնարավոր է դրանք մյուս շաբաթ եւս շարունակվեն. «Ժողովուրդ»
- 05/01/2024 08:17 ՀՀ կառավարությունը ազգային օպերատոր է դարձրել ուզբեկ բիզնես մագնատին, որը սանկցիաների տակ է գտնվում Եվրոպայում. «Ժողովուրդ»
- 05/01/2024 08:14 Պայքարողները չեն տրվել սադրանքներին․ «Հրապարակ»
Գործ #
03/06/2023 21:01
Արյունոտ օղակն ամբողջական չէ առ այսօր. Ինչ կապ ուներ Յուզբաշյանի սպանությունը Ղանդիլյանի սպանության հետ
06/17/2022 17:36
Նոտարի աշխատասենյակից հափշտակվել է կնիքը ու աշխատասենյակը հրկիզվել՝ ԵԿՄ Էրեբունու տարածքային բաժանմունքի նախագահ Մանվել Բատիկյանի քավորությամբ. Խարդախությունների մի ամբողջ կծիկի հետքերով
07/20/2020 20:31
Վանաձորում սպանվել է հայտնի ֆիզիկոս Մնացականյանը. Սպանության առիթը՝ 1000 դրամ
07/12/2020 18:04
«Դե իմացիր արա, էդ ռուբիլնիկի տեղն էլ ես եմ ասել». Մանկության ընկերը` Կախյանի մեկ տարեկան երեխայի ու հղի կնոջ սպանության մասին
ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ
- 03/31/2019 21:34 ԱԺ են ուղարկվել Պաշտպանի 2018 թվականի տարեկան հաղորդումը և զեկույցը
- 03/21/2019 15:23 Դավիթ Սանասարյանն իր գործունեությամբ չի նպաստել զբաղեցրած պաշտոնի նկատմամբ վստահության եւ հարգանքի ձեւավորմանը. Եզրակացություն
- 12/16/2018 12:49 Մարտի 1-ի 10 զոհերից յուրաքանչյուրն ինչ վնասվածքներից եւ ինչ հանգամանքներում է մահացել՝ ՀՔԾ-ի տարիներ առաջ հրապարակած զեկույցը
- 07/18/2018 12:48 Հրապարակվել է «Մարտի 1-ին» վերաբերող իրավական դիրքորոշում
Հարցազրույց
- 05/01/2024 20:31 Փաշինյանն ապամոնտաժում է Հայաստանը՝ հօգուտ Ադրբեջանի. Արմինե Ադիբեկյան
- 04/22/2024 20:39 Ինչ իմանամ ինչի են ականազերծում, երևի ժողովուրդ շատ է հավաքվել՝ ականազերծում են, որ չգնան թփուտների մեջ թեթևանալու ու պայթեն... Կոռնիձորի Արո
- 04/01/2024 20:09 Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններն այդ երկրի ներքաղաքական կյանքի կարևոր ջրբաժանն է, Էրդողանի ժառանգներն են կրելու պայքարի դժվարությունները. Մելքոնյան
- 03/09/2024 11:02 ԱՄՆ հետ ունենք ռազմավարական երկխոսություն, որի շրջանակներում ուսումնասիրում ենք նոր ուղղություններ. Միրզոյան
Մեկնաբանություն
- 04/28/2024 21:04 Ունենք երեք նոր քաղբանտարկյալներ Տավուշից. փաստաբան
- 04/20/2024 20:35 Մի տարբերություն էլ կա Հայաստանի ու Վրաստանի միջև՝ Վրաստանում ինքնիշխանությունն աճուրդի հանած Սահակաշվիլին բանտում է, Փաշինյանը՝ դեռ ոչ. Թևանյան
- 04/20/2024 18:25 Ե՞րբ է Ադրբեջանը նախատեսում տիրանալ Տավուշի տարածքներին, և ի՞նչ պետք է իմանանք մենք՝ կանխելու համար. Հոխիկյան
- 04/20/2024 16:43 Տիգրան Համասյանին և համերգին կազմակերպիչներին առաջարկում եմ դադարեցնել համերգը. Իշխանյան
Արխիվ
Արտակարգ պատահարներ
- 05/01/2024 21:54 Խոշոր ավտովթար․ ընտանիքի 4 անդամներ, այդ թվում՝ երեխաներ, տեղափոխվել են հիվանդանոց
- 05/01/2024 21:13 Մասիսում մի խումբ անձանց միջև վիճաբանությունը վերածվել է ծեծկռտուքի․ կան վիրավորներ
- 05/01/2024 17:33 Հրդեհ Ջրառատ գյուղում. քաղաքացին այրվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց
- 05/01/2024 17:05 Սյունիքի մարզում․ 14-ամյա տղան դաշտում սինդրիկ հավաքելիս վնասվածքներ է ստացել ու տեղափոխվել հիվանդանոց․ պատճառը կասկածելի պայթյունն է եղել
ԸՍՏ ՕՐԵՆՔԻ
- 03/08/2024 15:00 Զազրելի դեպք Հայաստանում. սեռական բռնության է ենթարկվել 2 տարեկան երեխա. մասնագետը մանրամասնում է՝ ինչպես պաշտպանել երեխաներին (տեսանյութ)
- 01/13/2024 20:29 Տեր Թոդիկի մեթոդները վաղուց չեն գործում. դաստիարակության ու բռնության նուրբ սահմանը (տեսանյութ)
- 01/13/2022 17:55 Ինչքա՞ն է կազմում երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող նպաստը
- 05/02/2021 17:57 Կարեւոր է իմանալ. Կարմիր գծերի համար տուգանելիս` տեղում արձանագրության կազմումն այլևս պարտադիր չէ
Անցուդարձ
- 05/01/2024 23:36 Գիտնականները նշել են սեքսի իդեալական քանակը՝ ընտանիքում լավագույն հարաբերությունների համար
- 04/30/2024 23:22 Նշվել է զուգընկերոջ դավաճանության մասին վկայող սովորությունը
- 04/26/2024 21:56 Կինը բողոքել է զուգընկերոջ՝ նախկին կնոջ հետ շփումից․ մասնագետի խորհուրդները
- 04/26/2024 00:08 Ուսուցչուհին դասարանում սեռական հարաբերություն է ունեցել 14-ամյա պատանու հետ
Հետաքրքիր է իմանալ
- 05/01/2024 18:31 Ինչպես կարող է քնելուց առաջ սոցցանցերում շրջելու սովորությունը կործանել հարաբերությունները
- 04/26/2024 18:54 Առաջին անգամ ստեղծել են մկան և առնետի հիբրիդային ուղեղ
- 04/16/2024 18:04 Տիեզերական աղբն ընկել է Երկրի վրա ու ծակել տան տանիքը
- 04/15/2024 18:24 Հայտնաբերվել են մոլորակի ամենաառաջին մարդկանց մնացորդները, որոնք 1,86 միլիոն տարվա վաղեմություն ունեն