ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
ԷԼԱՐԴ-ԹԻԱՐՍԻ-ի զեկույցում ջրերի վրա ազդեցության վերաբերյալ դրական բան դժվար գտնվի․ դոկտոր Էնն Մաեստ 08/30/2019 15:31 | Բնապահպանական իրավունք
ԱՄՆ Կոլորադո նահանգում բնակվող երկրաքիմիկոս դոկտոր Էնն Մաեստը, ով 2017թ-ից ուսումնասիրում է Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների արդյունահանմանը վերաբերող փաստաթղթերը և մասնավորապես Լիդիան ընկերության ՇՄԱԳ/ԲՍԱԳ-ները, 2019թ․ օգոստոսի 27-ին հուշագիր է պատրաստել ԷԼԱՐԴ-ԹիԱրՍի ընկերությունների պատրաստած զեկույցի՝ երկրաբանության ու ջրերի հատվածների վերաբերյալ, որը անգլերեն լեզվով ուղարկվել է տարբեր գերատեսչություններ, այդ թվում՝ Բնապահպանության նախարարություն։
Հուշագրում մասնավորապես ասված է, որ երկրաբանությանն ու ջրերին վերաբերող հատվածներն ուսումնասիրած ԹիԱրՍի ընկերության փորձագետներն ունեն բարձր որակավորում և նրանց կատարած մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ Ամուլսարի ՇՄԱԳ-ը պարունակում է լուրջ սխալներ, տվյալների անհամապատասխանություն և անորոշության բարձր մակարդակ։
Այս զեկույցը, ինչպես և Էնն Մաեստի և Ավստրալիայից և Կանադայից ևս 3 գիտնականների նախկինում արած ուսումնասիրությունները, ակնհայտ են դարձնում, որ մտահոգիչ են ոչ միայն Ջերմուկի ջրերի ու Սևանա լճի վրա բացասական ազդեցությունները, այլև տարածքի աղբյուրների և Արփա, Որոտան ու Դարբ գետերի վրա ազդեցությունը, որը այդ տարածքից օգտվող համայնքների համար կենսական նշանակություն ունի։
Դոկտոր Մաեստը պնդում է, որ անիրատեսական է ակնկալել, որ Ամուլսարում ոսկու արդյունահանման ընթացքում որևէ աղտոտված ջուր չի արտազատվի բնական միջավայր։ Նա մեջբերում է Քննչական կոմիտեի ղեկավարի և վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի խոսքերը, որ հանքի շահագործման դեպքում ընկերությունը խոստացել է, որ աղտոտիչների որևէ արտազատում բնական միջավայր տեղի չի ունենա և հակադարձում, որ կառավարությունը պետք է վերանայի իր ակնկալիքները, քանի որ ջրերի աղտոտում հաստատ տեղի է ունենալու, իսկ անկախ գնահատողների զեկույցն ակնհայտորեն ցույց է տալիս (էջ 110), որ ստորերկրյա ջրեր են աղտոտվելու։ Անհնար է այլ բան ակնկալել, երբ փորձ է արվում Հայաստանի ջրային համակարգի սրտում բաց եղանակով իրականացնել թթվարտադրության ու աղտոտիչների արտազատման բարձր մակարդակ ունեցող ապարների խոշոր մասշտաբի արդյունահանում, այն էլ մի ընկերության կողմից, որը երբևէ հանք չի շահագործել։ Նույնիսկ ԱՄՆ-ում փորձ ունեցող ընկերությունների կողմից շահագործվող հանքերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դրանցից 75-93 տոկոսը ջրերի վրա բացասական ազդեցություն են թողել, իսկ մեղմացման միջոցառումները ձախողվել են 64 տոկոսի դեպքում։ Դոկտոր Մաեստը նաև մատնանշում է, որ Լիդիանն ինքն է իրեն հակասում, երբ պնդում է, որ աղտոտված և չմաքրված որևէ ջուր բաց չի թողնի բնական միջավայր։ Նախ, նա ուշադրություն է հրավիրում «ջուր բաց թողնել» և «ջուր արտազատել» բառերի վրա, և պնդում, որ աղտոտիչների արտազատում տեղի կունենա անկախ ջրերի բաց թողումից։ Ինչ վերաբերում է բաց թողնելուն, ըստ Լիդիանի նախագծի, հանքախոռոչներում կուտակված կոնտակտային (աղտոտված, չմաքրված) ջուրը Լիդիանը նախատեսում էր օգտագործել փոշին նստեցնելու համար՝ առանց նախապես այն մաքրելու։ Այդուհանդերձ, շատ ավելի մեծ մտահոգություն են ներկայացնում կուտակման ոչ ենթակա, այդ թվում՝ հնարավոր վթարների արդյունքում արտահոսման ենթակա կոնտակտային ջրերը։ Ջրերի և ապարների փոխադրման ենթակառուցվածքների քարտեզի վրա (տե՛ս ստորև), դոկտոր Մաեստը ցույց է տալիս, որ կիլոմետրեր ձգվող փոխադրիչներ կան, որոնց վթարների դեպքում աղտոտիչների արտազատման գնահատում արված չէ։
Նկար 1․ Փոխադրիչ ենթակառուցվածքները՝ ըստ Լիդիանի ԲՍԱԳ-ի (2016)
Էնն Մաեստը նաև մեկնաբանում է Ջերմուկի աղբյուրների վրա ազդեցության հատվածը։ Ըստ ԷԼԱՐԴ-ԹիԱիՍի-ի (էջ 115), հանքի տարածքից ջրերի հոսք դեպի Ջերմուկի աղբյուրներ տեղի չի ունենա «հիդրավլիկ ու տեղանքի ֆիզիկական հատկանիշների» պատճառներով։ Սակայն այս եզրակացությունը վերաբերում է ներկայիս պայմաններին, երբ հանքի շահագործում դեռևս չկա։ ԷԼԱՐԴ-ԹիԱիՍի-ի զեկույցը չի գնահատում, թե հանքի շահագործումն ինչ ազդեցություն կունենա ջրերի փոխադրման ուղիների վրա, քանի որ հանքի շահագործումը կմեծացնի առկա հոսքուղիները և կստեղծի նոր ուղիներ, որոնք չեն գնահատվել ո՛չ Լիդիանի ՇՄԱԳ/ԲՍԱԳ-ում, ո՛չ էլ անկախ գնահատողների զեկույցում։ Փաստը, որ երկրաբանական խզվածքների ու բեկվածքների փոխկապակցվածությունը ճշգրտորեն նկարագրված չի (ինչպես փաստում է նաև ԷԼԱՐԴ-ԹիԱրՍԻ զեկույցը, էջ 14), Ջերմուկի ջրերի վրա ազդեցության առումով առաջացնում է անորոշություն։
Ստորերկրյա ջրերի հոսքերը փաստագրված են դեպի Կեչուտի և Սպանդարյանի ջրամբարներ (տե՛ս ստորև բերված քարտեզը)։ Կեչուտի ջրամբարը Սևանա լճի հետ ունի հիդրոլոգիական կապ, իսկ հանքախոռոչները և դատարկ (թափոնային) ապարների լցակույտը գտնվում են Սևանա լճի անմիջական ազդեցության գոտում, որը պաշտպանված է օրենքով (ԷԼԱՐԴ-ԹիԱրՍի զեկույց, էջ 115)։ Կեչուտի ջրհավաք ավազանում է գտնվում դատարկ ապարների լցակույտը և այնտեղից հոսող վտակը։ Սպանդարյան-Կեչուտ թունելում առկա ջրերը նույնպես ցույց են տալիս, որ տեղանքից ստորերկրյա ջրեր են այնտեղ թափվում։ Հանքի շահագործման ազդեցությունը կրող ստորերկրյա ջրերը կարող են հոսել Սպանդարյան-Կեչուտ թունել և Սևանա լիճ և աղտոտել դրանք, եթե մեղմացման միջոցառումները չունենան ակնկալվող ներգործությունը։ Դրանք նաև կհոսեն դեպի Որոտան գետ և կարող են տեղափոխվել Սպանդարյան ջրամբար։
Դոկտոր Մաեստը մատնանշում է, որ ստորերկրյա ջրերի հոսքուղիների քարտեզը ցույց չի տալիս դատարկ ապարների լցակույտից սկիզբ առնող վերգետնյա վտակը։ Նա այդ քարտեզը լրամշակել է (տե՛ս ստորև) և կարմիր գծով ցույց է տալիս հոսքի հնարավոր ուղին։ Վտակը Արփա գետին միանում է Կեչուտի ջրամբարից վերև՝ հյուսիսային մասում և հոսում դեպի Կեչուտ։ Սևանա լճի վրա հնարավոր ազդեցության գնահատման մեջ հաշվի չի առնվել աղտոտիչների հնարավոր այս հոսքը։
Նկար 2․ Ստորերկրյա ջրերի հոսքերի մոդելավորման քարտեզ ըստ Լիդիանի՝ առանց հաշվի առնելու երկրաբանական խզվածքները, փոփոխված՝ վերգետնյա պոտենցիալ ուղիների կարմիր գծանշումով
Էնն Մաեստն կրկին անդրադառնում է ապարների թթվային դրենաժին, ինչի կապակցությամբ ինքը մանրակրկիտ ուսումնասիրություն է արել դեռևս 2017թ․։ Նա մեջբերում է փորձագետների եզրակացությունը, որ Լիդիանի պնդումները, թե տարածքի ապարներն ունեն թթվային դրենաժի նկատմամբ դիմադրողականություն, իրականում «անհեթեթություն» են (էջ 25)։ Ընդհանուր առմամբ, Լիդիանի խորհրդատու ընկերության կողմից (GRE 2017) թթվային դրենաժի գնահատումը իսկապես մոլորեցնող է, ինչպես եզրահանգում են ԹիԱրՍի փորձագետները։
Էնն Մաեստը համարում է, որ արդարացի են ԷԼԱՐԴ-ԹԻԱՐՍԻ-ի պնդումները, որ առկա ՇՄԱԳ/ԲՍԱԳ տվյալները բավարար չեն հանքարդյունահանումը սկսելու համար, անհրաժեշտ է իրականացնել երկրաբանական, հիդրոերկրաբանական (ներառյալ՝ երկրաբանական խզվածքներով աղտոտիչների շարժի, որը ԲՍԱԳ-ն անտեսել է), թափոնների բնութագրման և ջրերի մաքրման պատշաճ ուսումնասիրություններ։ Սրանց հիման վրա նոր կարելի է անել ջրերի որակի կանխատեսումներ և բացասական ազդեցության մեղմման միջոցառումների նախագծում։ Նման ուսումնասիրությունների և հետևաբար մեղմման միջոցառումների իրականացումն Ամուլսարի ծրագրի նախագծի նշանակալի փոփոխություններ է ենթադրում, ուստի պահանջվում է հավելյալ ազդեցության գնահատում միջավայրի վրա (ՇՄԱԳ): Ինչ վերաբերում է Լիդիանին, այն հանձնառություն է վերցնել իրականացնել առաջարկվող մեղմացման միջոցառումների մեծ մասը։ Սակայն ԷԼԱՐԴ-ԹիԱրՍի-ի հուշագրում առաջարկվող կետերը ընդամենը մոտեցումներ են, որոնց կատարման համար անհրաժեշտ է նախագծել հստակ ինժեներական ծրագրեր։ Իսկ ամենակարևոր միջոցառումներից մեկի՝ ջրերի ակտիվ մաքրման եղանակի կապակցությամբ Լիդիանն առաջարկում է բաց թողնել անհրաժեշտ բնութագրական ուսումնասիրությունները և ծրագիրը սկսելուց հետո, երբ ջրի որակը սկսի վատանալ, նոր իրականացնել այնպիսի մեղմացման միջոցառումներ, որոնք պրակտիկայում ամենաուժեղը չեն։ Նման մոտեցումը կհանգեցնի շատ ավելի ծանր ազդեցությունների միջավայրի և այդտեղ բնակվող համայնքների վրա։
Դոկտոր Մաեստի նամակն ամբողջությամբ անգլերեն լեզվով՝ կցված է սույն հաղորդագրությանը։
Ամփոփումը՝ Հայկական բնապահպանական
Տեսանյութեր
04/12/2024 15:02 Մտանք ակումբ, Մովսիսյանն ու Ամիրխանյանը ծեծված ջարդված էին,միլպետը ադրբեջանցիների վայրագության մասինՏեսադարան
05/17/2022 10:49 Ոստիկանությունը բերման է ենթարկել «Դիմադրության» շարժման աղջիկ ցուցարարներին, ովքեր փակել են Երևանի փողոցներըՄամուլ
- 04/26/2024 08:28 Հենրիխ Մխիթարյանին շնորհավորեցին բոլորը` բացի ՀՖՖ-ից․ «Ժողովուրդ»
- 04/26/2024 08:23 Գյուղից հետևում են դիրքերի քանդմանը․ «Հրապարակ»
- 04/26/2024 08:20 Համատեղ պայքարի պլան դեռ չկա․ «Հրապարակ»
- 04/26/2024 08:18 ԿԳՄՍՆ-ում փոփոխություններ են նախապատրաստվում ․ լուծարվելու է Սփյուռքի բաժինը․«Հրապարակ»
- 04/26/2024 08:13 Իշխանական թիմում էլ են սարսափում ադրբեջանցի «փախստականների» վերադարձի հեռանկարից․ Հրապարակ»
- 04/26/2024 07:53 Աննա Հակոբյանը քաղաքական նպատակով էր Գյումրիում. աճել է իշխանության հանդեպ անվստահությունը, թեմի առաջնորդը «վտանգ» է համարվում․ «Ժողովուրդ»
- 04/26/2024 07:40 Սասուն Խաչատրյանին չեն նեղացնի. ՔՊ-ն հանդիպելու է ՍԴ-ի իր «սրտի» թեկնածուի հետ․ «Ժողովուրդ»
ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ
- 03/31/2019 21:34 ԱԺ են ուղարկվել Պաշտպանի 2018 թվականի տարեկան հաղորդումը և զեկույցը
- 03/21/2019 15:23 Դավիթ Սանասարյանն իր գործունեությամբ չի նպաստել զբաղեցրած պաշտոնի նկատմամբ վստահության եւ հարգանքի ձեւավորմանը. Եզրակացություն
- 12/16/2018 12:49 Մարտի 1-ի 10 զոհերից յուրաքանչյուրն ինչ վնասվածքներից եւ ինչ հանգամանքներում է մահացել՝ ՀՔԾ-ի տարիներ առաջ հրապարակած զեկույցը
- 07/18/2018 12:48 Հրապարակվել է «Մարտի 1-ին» վերաբերող իրավական դիրքորոշում
Հարցազրույց
- 04/22/2024 20:39 Ինչ իմանամ ինչի են ականազերծում, երևի ժողովուրդ շատ է հավաքվել՝ ականազերծում են, որ չգնան թփուտների մեջ թեթևանալու ու պայթեն... Կոռնիձորի Արո
- 04/01/2024 20:09 Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններն այդ երկրի ներքաղաքական կյանքի կարևոր ջրբաժանն է, Էրդողանի ժառանգներն են կրելու պայքարի դժվարությունները. Մելքոնյան
- 03/09/2024 11:02 ԱՄՆ հետ ունենք ռազմավարական երկխոսություն, որի շրջանակներում ուսումնասիրում ենք նոր ուղղություններ. Միրզոյան
- 03/04/2024 15:56 Ալիևը և իր վարչակազմը ընդմիշտ կմնան վախի մեջ, հայ զինվորականը չի համակերպվելու ունեցած կորուստների հետ․ Դավիթ Տոնոյան
Մեկնաբանություն
- 04/20/2024 20:35 Մի տարբերություն էլ կա Հայաստանի ու Վրաստանի միջև՝ Վրաստանում ինքնիշխանությունն աճուրդի հանած Սահակաշվիլին բանտում է, Փաշինյանը՝ դեռ ոչ. Թևանյան
- 04/20/2024 18:25 Ե՞րբ է Ադրբեջանը նախատեսում տիրանալ Տավուշի տարածքներին, և ի՞նչ պետք է իմանանք մենք՝ կանխելու համար. Հոխիկյան
- 04/20/2024 16:43 Տիգրան Համասյանին և համերգին կազմակերպիչներին առաջարկում եմ դադարեցնել համերգը. Իշխանյան
- 04/20/2024 14:40 Մինչև Միջանցք տալն անվանափոխվելու են Երևանի թաղամասերի անունները. Դանիելյան
Արխիվ
Արտակարգ պատահարներ
- 04/25/2024 22:46 Թումանյան փողոցում գտնվող ռեստորաններից մեկի ծխատարում հրդեհ է բռնկվել
- 04/25/2024 19:49 Կիրանցում ականազերծման աշխատանքների ընթացքում վիրավորում է ստացել զինծառայող. ՊՆ-ն հաստատում է
- 04/25/2024 19:24 Կիրանցում ականի պայթյունից քաղաքացի է վիրավորվել. Հրատապ
- 04/25/2024 10:19 Ուղևորը վարորդի աչքերին քիմիական նյութ է փչել. վերջինս այրվածքներով տեղափոխվել է հիվանդանոց. shamshyan.com
ԸՍՏ ՕՐԵՆՔԻ
- 03/08/2024 15:00 Զազրելի դեպք Հայաստանում. սեռական բռնության է ենթարկվել 2 տարեկան երեխա. մասնագետը մանրամասնում է՝ ինչպես պաշտպանել երեխաներին (տեսանյութ)
- 01/13/2024 20:29 Տեր Թոդիկի մեթոդները վաղուց չեն գործում. դաստիարակության ու բռնության նուրբ սահմանը (տեսանյութ)
- 01/13/2022 17:55 Ինչքա՞ն է կազմում երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող նպաստը
- 05/02/2021 17:57 Կարեւոր է իմանալ. Կարմիր գծերի համար տուգանելիս` տեղում արձանագրության կազմումն այլևս պարտադիր չէ
Անցուդարձ
- 04/26/2024 00:08 Ուսուցչուհին դասարանում սեռական հարաբերություն է ունեցել 14-ամյա պատանու հետ
- 04/23/2024 22:11 Ամուսիները փորձել են մի կնոջ դավանափոխ անել դեպի իսլամ՝ ինտիմ լուսանկարների միջոցով
- 04/23/2024 00:43 Նորածին դստերը անտառում թողած կնոջը դատապարտել են 40 տարի անց
- 04/21/2024 22:49 Կինը հոր օգնությամբ վրեժ է լուծել դավաճան զուգընկերոջից
Հետաքրքիր է իմանալ
- 04/16/2024 18:04 Տիեզերական աղբն ընկել է Երկրի վրա ու ծակել տան տանիքը
- 04/15/2024 18:24 Հայտնաբերվել են մոլորակի ամենաառաջին մարդկանց մնացորդները, որոնք 1,86 միլիոն տարվա վաղեմություն ունեն
- 04/04/2024 19:00 Ծերացման դեմ պայքարում հետազոտողները նոր բացահայտում են արել
- 04/03/2024 16:05 Կինը երկվորյակներ է լույս աշխարհ բերել 22 օրվա տարբերությամբ