Փաստ ինֆո

Կինոքննադատ, ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Աննա Երզնկյանի հետ զրուցում ենք իր ընտանիքի, անվանի հայրիկի ու պապիկի մասին։ Կինռեոժիսոր, ՀԽՍՀ ժողովրդական արտիստ Յուրի Երզնկյանը ծնվել է քաղաքական ականավոր գործիչ Արամայիս Երզնկյանի ընտանիքում: 1940-ականներին փորձաշրջան է անցել Մոսկվայի Վախթանգովի դրամատիկական թատրոնում: 1943 թվականից աշխատել է «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում նախ որպես նկարիչ, իսկ հետո՝ ռեժիսոր: Նկարահանել է վավերագրական և խաղարկային ֆիլմեր: Հեղինակել է «Հասցեատիրոջ որոնումները», «Հովազաձորի գերիները», «Առաջին սիրո երգը», «Մեր թաղի ձայները» և մի շարք այլ ֆիլմեր:

Արամայիս Երզնկյանի տունը նման էր փոքր վերնատան

Հայրս ծնվել է Թիփլիսում,  մեծացել է ականավոր գրողների, երաժիշտների, նկարիչների շրջապատում: Պապս՝ Արամայիս Երզնկյանն իր տանը հյուրընկալում էր Թումանյանին, Չարենցին, Սարյանին, Իսահակյանին, մեր մյուս մեծերին: Ստեղծվում էր փոքր վերնատան մթնոլորտ, որտեղ էլ Յուրի Երզնկյանը ձևավորվել է որպես անհատականություն: Նա եղել է  տան ամենափոքր երեխան ու վայելել ծնողների, եղբոր և քույրերի սերը: Ամեն ինչ լավ կլիներ, եթե պապիս ռեպրեսիայի չենթարկեին: 1936 թվականի նոյեմբերին Արամայիս Երզնկյանին որպես  «ազգի դավաճան» ձերբակալեցին: Նույն թվականի մայիսին մահացել էր տատիկս...

«Դավաճաններ»-ի երեխաները դպրոցում դասերը կանգնած պետք է անցկացնեին

Որոշ ժամանակ հայրս ապրում է Թիֆլիսում՝ մեծ քրոջ մոտ: Դժվար օրեր է անցկացրել։ Պատմում էր, որ իրենց տնօրենի պահանջով՝ բռնադատվածների երեխաներն ամբողջ դասի ընթացքում պետք է կանգնած մնային։

Յուրի Երզնկյանն անցել է Ռուբեն Սիմոնովի, Միխայել Ռոմի կինոդպրոցը

Տեղափոխվելով Երևան՝ 16 տարեկանում նա բեմադրական աշխատանքներ է իրականացնում Ռուսական թատրոնում։ Ժամանակ անց մեկնում է Մոսկվա, փորձաշրջան անցնում Վախթանգովի անվան դրամատիկական թատրոնում։ 1943-ից աշխատում է «Հայֆիլմ» կինոստուդիայում։ Պատերազմից հետո՝ կրկին Մոսկվա. Սովորում է Մոսկվայի ռեժիսորական դասընթացում (Ռ. Սիմոնովի արվեստանոց), ավարտում է Մոսկվայի կինոինստիտուտի (ՎԳԻԿ) բարձրագույն ռեժիսորական դասընթացը (Միխայիլ Ռոմի արվեստանոց)։ Աշխատում է նաև կինոռեժիսոր Բորիս Բառնետի հետ, ինչը որոշակի հետք պետք է թողեր հայրիկիս ստողծագործական կյանքում։ 1952 թվականին ավարտում է նաև Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտը։

Եթե ռեժիսոր չլիներ, կդառնար կինոքննադատ

Լավ գիտեր կերպարվեստ, գրականություն և երաժշտություն: Միշտ քննադատորեն էր վերաբերվում արվեստին,  իր ֆիլմերին: Հաճախ տեսնում ավելին, քան պետք էր: Շատերը կարծում էին, որ եթե նա ռեժիսոր չլիներ, ապա շատ լավ կինոքննադատ կդառնար:

Հնարավորության դեպքում ֆիլմի նկարահանումներն անպայման անցկացնում էր Հաղպատում

Երզնկյանների տոհմը ժամանակին Երզնկայից տեղափոխվել է Հաղպատ, պապս էլ ծնվել է հենց այնտեղ: Հայրիկս շատ էր սիրում Հաղպատը և հետագայում էլ իր սերն ու կապվածությունը փոխանցվեց մեզ: Նա հարմար առիթը ձեռքից բաց չէր թողնում, որպեսզի նկարահանումներ անցկացներ  Հաղպատում: Մանուկ ժամանակ մեր ամառային արձակուրդների տասնհինգ օրերը  կապված էին Հաղպատի հետ: Այնտեղի օդը, ջուրը մեծ ուժ են տալիս մեզ:

Կինոյում կարևորում էր պատկերը, բայց հասկանում էր, որ առանց գեղարվեստական հիմքի դժվար է ստեղծել գեղարվեստական արժեքավոր գործ

Յուրի Երզնկյանը կինոյում մեծ նշանակություն էր տալիս պատկերին, պատկերային լուծումներին: Սակայն կարևորում էր նաև գրական հիմքը, առանց որի անհնար է ստեղծել բարձրարժեք գործ։ Նրա հիմնական աշխատանքներն էլ հենց գրական երկերի էկրանավորումներն էին: Իմ կարծիքով՝ հայրիկիս ֆիլմերում նկատելի են նաև իր  ուսուցիչների մոտեցումները՝ հարստացած երզնկյանական ընկալումներով: Մեծ հարգանք էր վայելում գործընկերների շրջապատում։ Կարող էր մի փոքր դերի համար անգամ հրավիրել խորհրդային ականավոր  դերասանի և մերժում չստանալ: 1990-ական թթ., երբ Սովետմիությունը փլուզվեց, ֆիլմեր գրեթե չէին նկարահանվում, և նա հրատարակեց «Կինո» թերթը:

Յուրի Երզնկյանի շնորհիվ Մանկավարժական ինստիտուտը մի նոր շունչ ստացավ

1980-ականներից դասավանդում էր Մանկավարժական ինստիտուտում, հետո դարձավ ամբիոնի վարիչ: Նրա շնորհիվ բուհը նոր շունչ ստացավ, կինոուսումնառությունը բարձրացավ մի նոր մակարդակի: Ստեղծվեց Երզնկյանական կինոդպրոց: Հարություն Խաչատրյանը, Նարինե Մալյանը, հայրիկիս  ուսանողներից շատերն այսօր իրենց խոսքն են ասում մեր մշակույթում: Յուրի Երզնկյանի կապերի շնորհիվ ինստիտուտն ունեցավ կինոժապավեն, և ուսանողները հնարավորություն ստացան սև ու սպիտակ ժապավենի վրա նկարահանումներ անել: Հեշտությամբ էր հաղորդակցվում երիտասարդների հետ։  Երբեք չէր սպանում ուսանողի մղումը։

Երբ հայրիկդ Յուրի Երզնկյանն է...

Հայրիկիցս մեզ փոխանցվեց կերպարվեստի ու գրականության հանդեպ սերը։ Երեկոյան միշտ նստում էինք թեյի սեղանի շուրջ, ընտրում որևէ հեղինակի և սկսում փոքրիկ դրվագներ ընթերցել: Մեր տանը հաճախ էին լինում   Տիգրան Մանսուրյան, Ռազմիկ Դավոյան, Հրանտ Մաթևոսյան, Վարուժան Վարդանյան, Ռոբերտ Էլիբեկյան, Հենրիկ Մալյան, Ֆրունզե Դովլաթյան։ Ես և եղբայրս մեծացանք արվեստի, կյանքի մասին նրանց խոսակցությունների մթնոլորտում: Հայսր հետաքրքիր զրուցակից էր: Դասընկերներս էլ էին սիրում նրա հետ  շփվել: Հաճախ անգամ մեր տուն գալիս էին ոչ թե ինձ տեսնելու, այլ, ինչպես իրենք էին ասում, Յուրիի հետ խոսելու համար:

Ճանապարհը հաղթահրում է նա, ով գնում է այդ ճանապարհով, ոչ  թե մնում նույն տեղում

Դեռ մանկուց հայրս առնչվել է դժվարությունների: Հետագայում իրեն հանդիպած ֆինանսական և գաղափարախոսական պատնեշները, որքան էլ ցավոտ լինեին, նա հաղթահարում էր ու հասկանում, որ միշտ պետք է առաջ գնալ: Անշուշտ, շատ էր օգնում ընտանիքը: Նա գալիս էր տուն ու գիտեր, որ այնտեղ  ապահով է, ջերմ է. իրեն սիրում են ու հասկանում:

Դրսում եղածը թողնում էր դրսում

70-ական թվականներից մայրիկս և հայրիկս միևնույն ստեղծագործական խմբում էին աշխատում։ Այնտեղ էլ քննարկում էին աշխատանքային հարցերը, թեպետ ֆիլմին նախորդող սցենարի քննարկումներին մենք էլ  էինք մասնակցում։ Հայրս միշտ ասում էր. «երբ տուն եմ մտնում, դուռը փակում եմ։ Այն ինչ դրսում է եղել, մնում է այնտեղ: Ես արդեն տանն եմ»:

Յուրի Երզնկյանն իր ֆիլմերում է

Հայրս  աշխատում էր տպագրական մեքենայով։ Երբ ամուսնացա  ու առանձին էի ապրում, ամեն օր գալիս էի  հայրական տուն՝ հայրիկիս  տեսնելու, զրուցելու։ Երբ բակ էի մտնում, դեռ հեռվից, նույնիսկ ձմռանը, երբ պատուհաները փակ էին, լսվում էր տպագրական մեքենայի ձայնը։ Մինչև հիմա այն ականջիս մեջ է: Հայրիկը կա մեր մեջ, իր ֆիլմերում և իհարկե իր ուսանողների մեջ:

Հեղինակ` Հասմիկ Կոշկարյան