Փաստ ինֆո

Քրեական դատավարության առավել հին և պահպանողական ընթերակայի ինստիտուտն արդեն գոյություն ունի մոտ 4 դար, այն որևէ էական բարեփոխման չի ենթարկվել՝ հակառակ ինստիտուտն էապես վերանայելու անհրաժեշտությանը:

Ինստիտուտի հետագա ճակատագրին է առնչվում վերջերս շրջանառության մեջ դրված՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխությունների ու լրացումների նախագիծը:
Քննչական կոմիտեի մՙասնագետները՝ ներկայացնելով այդ փոփոխությունների ու լրացումների անհրաժեշտությունը, նկատում են, որ ինստիտուտը կարող էր առաջադիմական համարվել միայն ինկվիզիցիոն դատավարության ժամանակ, ինչպես այն տեղի է ունեցել 1649թ., սակայն մրցակցային դատավարության պայմաններում ընթերակայի ինստիտուտը, որպես ապացույցների միանշանակ հավաստիության ապահովման յուրահատուկ միջոց, կորցրել է իր արդիականությունը:

Դատավարագետների բացարձակ մեծամասնությունը կողմ է ընթերակայի ինստիտուտի վերացմանը կամ դրա կիրառության ոլորտի էական սահմանափակմանը:
ՀՀ քննչական կոմիտեի ներկայացրած հիմնավորումների համաձայն, ՔԿ-ի գործունեության ընթացքում կրկին վերահաստատվել է, որ ընթերակայի ինստիտուտի առկա կարգավորումները շատ դեպքերում ինքնանպատակ են և բացասական են ազդում նախաքննության արդյունավետության վրա, առանց իրավաչափ նպատակի ներազդում են մարդու իրավունքների սահմանափակման ծավալի վրա, իսկ առանձին դեպքերում՝ ընթերակաների ներգրավումը քննչական գործողություններին վտանգում է ընթերակաների կյանքը և առողջությունը:
Օրինակ՝ մարտական դիրքերում կատարված սպանությունների գործերով դեպքի վայրի զննությանն ընթերակաների ներգրավումը իրական վտանգ է ստեղծում ընթերակաների կյանքի համար:Այս խնդիրը շատ արդիական էր նաեւ վերջին ռազմական գործողությունների ժամանակ։

Առանձնակի դժվարություններ է առաջացնում արտաշիրմմանը կամ դիակի ճանաչման ներկայացմանը ընթերակայի մասնակցությունն ապահովելու հարցը. արտաշիրմումը և դիակը ճանաչման ներկայացնելը հոգեբանա-զգացմունքային էական ազդեցություն են թողնում ընթերակաների մոտ։ Բարոյակա՞ն է, արդյոք, ստիպել սովորական քաղաքացիներին ամենայն մանրամասնությամբ զննել այլանդակված դիակ, որի տեսքը գարշանք է առաջացնում անգամ փորձառու մասնագետների մոտ, հարց են տալիս մասնագետները՝ հավելելով, որ առավել նպատակահարմար կլիներ այս գործողությունները կատարվեին միայն դատաբժշկության բնագավառի մասնագետի, իսկ անհրաժեշտության դեպքում՝ այլ մասնագետի մասնակցությամբ: Իսկ ժամանակակից տեխնիկական միջոցները հնարավորություն են տալիս առանց գործին չառնվող մարդկանց սթրեսի ենթարկելու ապահովել օրինականության պահպանումը նշված քննչական գործողությունների կատարման ժամանակ։

ՀՀ գործող քրեադատավարական օրենսդրությունը նախատեսում է ընթերակայի մասնակցությունը զննմանը ( Հոդված 218.), արտաշիրմմանը (Հոդված 219), քննմանը (Հոդված 220), դիակը, անձին կամ առարկաները ճանաչման ներկայացնելուն (Հոդված 221-224), խուզարկությանը և առգրավմանը (Հոդված 227), անձնական խուզարկությանը (Հոդված 229), նմուշներ ստանալուն (Հոդված 255), քննչական փորձարարությանը (Հոդված 242), ինչպես նաև հեռախոսային խոսակցությունների ձայնագրված ժապավենը քննիչի կողմից լսմանը (Հոդված 241), նամակագրության զննմանը և առգրավմանը (Հոդված 240): Այսինքն՝ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրքը քննչական գործողությունների բացարձակ մեծամասնությանը` ընթերակաների մասնակցությունը համարում է պարտադիր։

ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում փոփոխություններով և լրացումներով առաջարկվում է նախատեսել՝ քննչական գործողություններ, որոնց ընթերակայի մասնակցությունը այլընտրանքային է` ընթերակա, կամ տեսաձայնագրառում։ Այս դեպքում քննիչը կամ մասնակից է դարձնում ընթերակաների կամ տեսաձայնագրառում է քննչական գործողության ընթացքը։

Այլընտրանքային ռեժիմով կատարվող քննչական գործողություններն են` քննչական փորձարարությունը, զննումը` բացառությամբ փաստաթղթերի և առարկաների զննման, անձին կամ առարկաները ճանաչման ներկայացնելը, խուզարկությունը, բնակարանում և այլ շինությունում առգրավումը:

Ընդ որում, նախագծում տրվել է նաև տեսաձայնագրառման ընթացակարգին վերաբերող չափանիշներ. տեսաձայնագրառումը պետք է իրականացվի քննչական գործողության սկզբնական փուլից, առանց ընդհատման: Տեսաձայնագրառման ընդհատման դեպքում քննիչը, հետաքննության մարմինը արձանագրության մեջ նշում է ընդհատման պատճառները: Տեսաձայնագրառման դեպքում ապահովվում է քննչական գործողության ընթացքի տեսանելիությունը և ամբողջականությունը:

Փոփոխություններով ու լրացումներով նախատեսվում են քննչական գործողություններ, որոնց ընթացքը միայն տեսաձայնագրառվում է։ Այս ռեժիմով կատարվում է դիակը ճանաչման ներկայացնելը, որի ընթացքը և արդյունքներն ամրագրվում են տեսաձայնագրառման կիրառումով:

Նախատեսվում է նաև քննչական գործողություններ, որոնց մասնակցում են գործի ելքով չշահագրգռված մասնագետներ կամ փորձագետներ՝ նկատի ունենալով, որ քննչական գործողություններին մասնակցում է անաչառ մասնագետը կամ փորձագետը, ուստի ընթերակայի ներկայությունն անհրաժեշտ չէ։ Միևնույն ժամանակ, նկատի ունենալով անձանց մասնավոր կյանքի անձեռնմխելիության պաշտպանության անհրաժեշտությունը, առանձին դեպքերում բացառվել է նաև տեսաձայնագրառումը։

Այս խումբ քննչական գործողություններից է քննումը, այն կատարվում է բժշկի կամ դատաբժշկության բնագավառի մասնագետի մասնակցությամբ: Արտաշիրմումն ևս կատարվում է քննիչի և դատաբժշկության բնագավառի մասնագետի, իսկ անհրաժեշտության դեպքում այլ մասնագետի մասնակցությամբ: Արտաշիրիմման ընթացքը և արդյունքներն ամրագրվում են տեսաձայնագրառման կիրառումով (Պարտադիր տեսաձայնագրառում)։

Տարբերակվել են քննչական գործողություններ, որոնց ընթերակա չի մասնակցում կամ դրանց ընթացքը չի տեսաձայնագրառվում։ Այս խումբ քննչական գործողությունների ցանկում է ընդգրկված այն դեպքերը, երբ փաստարթղթերը, առարկաները կցվում են քրեական գործին և կարող են յուրաքանչյուր դեպքում վարույթն իրականացնող մարմնի կողմից հետազոտվել։ Նման պայմաններում վերանում է այն տեսաձայնագրառելու կամ, առավել ևս, ընթերակայի մասնակցությամբ զննելու անհրաժեշտությունը։

Այս խումբ քննչական գործողություններն են` փաստաթղթերի ու առարկաների զննություն: Ձայնագրությունը զննելու և լսելու, նամակագրությունը զննելու և առգրավելու ընթացքում մասնակցում են գործի ելքով չշահագրգռված մասնագետներ, կապի հաստատության ծառայողներ, հետևաբար նրանց լրացուցիչ ընթերակայի կարգավիճակ տալու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

Նախագիծն արդեն շրջանառության մեջ է դրվել եւ քննարկվում է մասնագիտական հարթակներում։

Հեղինակ՝ Սոնա Մաշուրյան

Աղբյուր` Փաստինֆո