Փաստ ինֆո

Արցախյան առաջին շարժումը հաջողությամբ է պսակվել, քանի որ առաջնորդները հասկանում էին, որ աշխարհը դուրս է եկել ստատիկ վիճակից։ Մեր խնդիրը եղել է այն, որ վերափոխվող իրականության մեջ քաղաքական տեսք ստանար ԼՂ խնդիրը, այսինքն՝ գորբաչովյան, այսպես կոչված, «վերակառուցման» հոսանքի մեջ պետք էր տեղավորել Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը, որպեսզի հաջողեինք։ Իհարկե, քաղաքական էլիտայում մշտապես բանավեճեր են եղել «սառը պատերազմի» մտածողության կրողների՝ աշխարհը ստատիկ ընկալողների, և նոր աշխարհակարգի տրամաբանությամբ շարժվելու ջատագովների միջև․ բայց, մեծ հաշվով, երկրորդը հաղթեց։

Հիմա հակառակն է տեղի ունենում․ մենք կաղապարվել ենք հնի մեջ, իսկ Ադրբեջանը գործում է աշխարհի դինամիկային համապատասխան։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հնչեցրեց քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանը, ով նաև արցախյան շարժման նախաձեռնողներից էր։

«Այն ժամանակ աշխարհը ճանաչել էր Ղարաբաղի խնդիրը, բոլորն ընդունում էին, որ Ղարաբաղի ապագա ստատուսի հարցը պետք է լուծվի։ Այսօր, որ Փաշինյանն ասում է՝ պետք է լեգիտիմ իրավունքների համար պայքարենք, շեշտեմ՝ ԼՂ կարգավիճակի խնդիրը եղել է ու կա լեգիտիմ խնդիր։ Եվ դա ԵԱՀԿ-ն ընդունել է։ Ավելին, 1992թ․ հունվարի 30-ին ԵԱԽ են կանչվել Հայաստանի ու Ադրբեջանի ներկայացուցիչներն ու նրանց ասվել է, որ կարող ենք ճանաչել ձեզ՝ որպես պետություններ, և ընդունել մեր կազմակերպություն այն պայմանով, որ երկուսդ էլ ճանաչում եք, որ ԼՂ կարգավիճակի շուրջ գոյություն ունի վեճ, ինչպես նաև պարտավորվում եք վեճը լուծել միայն բանակցային ճանապարհով։ Երկու կողմն էլ համաձայնել են այդ պայմանին։ Այսինքն՝ Ադրբեջանը համաձայնել է, որ Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակը կորոշվի Մինսկի կոնֆերանսի շրջանակում, հետևաբար՝ ճանաչել է, որ Ղարաբաղն Ադրբեջան չէ»,-հիշեցնում է քաղաքագետը։

Վերահիշյալ հայտնի իրադարձությունից երկու շաբաթ անց՝ 1992թ․ փետրվարի 13-ին, Ադրբեջանը, խախտելով իր իսկ ստանձնած պարտավորությունը, պատերազմ է սկսում ԼՂ-ի դեմ։ Զենքի ուժով նրան տիրանալու Ադրբեջանի քայլն էլ տեղավորվում էր այն տրամաբանության մեջ, որ գիտակցում էր՝ իրավական ճանապարհով դա անկարելի կլինի անել։ Մյուս կողմից, եթե ԵԱՀԿ-ն կոնֆերանս անցկացներ, ապա ԼՂ-ն կճանաչվեր անկախ պետություն։ Ամեն դեպքում,Ադրբեջանի պարտված ագերեսիայի արդյունքում ստեղծվեց Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը։

Սարգսյանի խոսքով՝ ԵԱՀԿ շրջանակում ստորագրված իրավական փաստաթղթերի ուժը գիտակցելով է, որ առայսօր՝ Արցախն ամբողջությամբ բռնազավթելուց հետո էլ, Ալիևը հանգիստ չունի․ ամեն ինչ անում է, որ ԼՂ հիմնախնդիրը լրիվությամբ փակվի ու որևէ հիշատակում ո՛չ ԼՂ, ոչ էլ հիմնախնդրի գոյության մասին, չլինի։

«Երկու օր առաջ Ալիևը հանդիպել է ԵԱՀԿ նախագահին ու առաջարկել Մինսկի խումբը պաշտոնապես լուծարել։ Նա շատ լավ է հասկանում, որ ԵԱՀԿ շրջանակում է Ադրբեջանը ստորագրել, որ Ղարաբաղն Ադրբեջան չէ ու, որ ինքն էլ հետո խախտել է դա ու ագրեսիա իրականացրել։ Ադրբեջանն ուզում է ամեն կերպ ազատվել ԼՂ-ի խնդրից։ Այդ երկիրը շարունակում է առաջ տանել մի կոնցեպտ՝ իբր, ԼՂ հիմնախնդիր չի եղել, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո Հայաստանն «օկուպացրել է» իր տարածքների 20 տոոկսը։ Ուշադրություն դարձրեք այն բանին, որ Նիկոլ Փաշինյանը խոսում է նոր Սահմանադրության մասին, ոչ թե սահմանադրական փոփոխություների, այլ՝ լրիվ նորը բերելու մասին։ Ալիևն ասում է՝ ես ներկա Հայաստան պետության հետ հարաբերություն չեմ ունենալու․ պետք է նորը ստեղծեք ու դա անեք իմ պահանջներով։ Հիմա երկու պահանջ է դրված՝ Սահմանադրությունից դուրս թողնել Ցեղասպանության ու ԼՂ-ին վերաբերող պահանջները, հիշատակումները։ Երբ դա բավարարվի, հաջորդ պահանջն են առաջ քաշելու․ պահանջելու են ամրագրել, որ ՀՀ-ն հայերի պետությունը չէ, այլ մուսուլմանների ու քրիստոնյաների երկիր է։ Ի դեպ, այդ մասին բացահայտ խոսում է Ալիևը։ Դա էլ են ստիպելու, որ ամրագրվի Սահմանադրության մեջ։ Վերջում արդեն Հայաստանի Հանրապետությունը գնալու է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության ճանապարհով՝ ինքնալուծարվելու է»,-ասում է քաղաքագետը։

Սարգսյանը նկատում է՝ երկրները պայքարում են իրավունքների համար, որպեսզի կարողանան ունեցածը, ձեռքբերածը պահել դրա ուժով։ Ըստ նրա, մենք մեր ձեռքով՝ ընդունած մի շարք օրենքներով, փաստաթղթերով, մեր իրավունքները հանձնել ենք Ադրբեջանին։ Կհաջողվի հետ վերցնել դրանք, թե ոչ, կախված կլինի նրանից, թե որքան ճկուն կգտնվենք հարափափոխ այս աշխարհում։

«Շարժման գաղափարը՝ վերամիավորումը ՀՀ հետ, եթե ընդունվեր ՀՀ այն ժամանակվա իշխանության կողմից, ամեն ինչ այլ կերպ կարող էր լինել։ ՀՀ ղեկավարությունը վախեցել է դրանից, որոշել են, որ Հայաստանն իր համար պետք անկախություն հռչակի՝ խորհրդային սահմաններով, իսկ ԼՂ հարցը թողել են ԵԱՀԿ-ին։ Եթե գոնե ի սկզբանե առանձին դիտարկվեր այս խնդիրը, գուցե այն այլ ընթացք ստանար։ Հիմա Ադրբեջանը նոր աշխարհի, նոր հոսանքի մեջ է գործում։ Քանի կարող է՝ խեղդում է մեզ։ Պահանջում է Ղարաբաղի անունն անգամ չտալ, ջնջել փաստաթղթերից, ստորագրել, թե, իբր, նման խնդիր չի էլ եղել»,-շեշտում է մեր զրուցակիցն ու հավելում՝ Ադրբեջանը չի մոռանում իր տանուլ տված ագրեսիան, քանի որ գիտի՝ եթե իր պահանջներով նոր սահմանադրություն չընդունվի ՀՀ-ում, ապա ինչ-որ պահի ԵԱՀԿ-ի շրջանակում 1992թ․ իր ստորագրած փաստաթուղթը կարող է մի օր այնպես աշխատել, որ որպես պետություն՝ Ադրբեջանը վերանա։

Միջազգային իրավական կարևոր փաստաթղթերին հղում անելու, ԼՂ խնդրի լեգիտիմության վրա հենվելու ու ըստ այդմ՝ Ադրբեջանի երկրորդ ռազմական ագրեսիան իր իսկ դեմ շրջելու ճանապարհով գնալու փոխարեն, ցավոք, ՀՀ-ն գնում է ինքնաոչնչացման ուղով։

«Ավելի քան 9 ամիս արցախցիները շրջափակման մեջ էին։ 30 հազար երեխա սովի էր մատնված։ ՀՀ-ում ապրող ոչ մեկը ոչինչ չի արել, որ դա թույլ չտա։ Վերևից որոշել են, որ չպիտի խառնվեն, ոչ մի բան չպիտի անեն, որպեսզի իրենց կաշին փրկեն, 3 մլն հայ էլ լուռ ու մունջ ենթարկվել է այդ պահանջին։ Մեզ համոզել են, թե մենք անհույս ենք, մեզնից ոչինչ կախված չէ, մեր փոխարեն արդեն ամեն ինչ որոշված է։ Հատկապես 2020թ․-ից հետո ամեն օր անդադար ասվում է, թե, իբր, ամեն ինչ սուտ էր, անհույս է, սսկվենք, գլուխներս մտցնենք հողի տակ, Ադրբեջանն ինչ ուզում է՝ տանք, որ որ գուցե փրկվենք։ Քո ամեն մի զիջումը նոր հնարավորություն է թշնամուդ ձեռքին։ Սառը պատերազմի հոգեբանությունը 1994-ից առայսօր մեր հասարակության՝ հատկապես քաղաքական էլիտաների միջից դուրս չի եկել։ Մինչդեռ Ալիև կրտսերը «վերակառուցման» տրամաբանության մեջ է գործում, ասում է՝ ուժն իմն է՝ իրավունքն իմն է, և ինչ ուզեմ՝ անելու եմ, ու այդպես էլ անում է»,-նկատում է քաղաքագետ Մանվել Սարգսյանն ու ավելացնում՝ ՀՀ քաղաքական էլիտան, եթե շարունակի տարվող քաղաքականությունը, ապա Հայաստանը շատ արագ վերանալու է երկրի երեսից։

Աղբյուր` Փաստինֆո