Փաստ ինֆո

Սպասվող սահմանադրական փոփոխությունների շուրջ «Փաստինֆո»-ն զրուցել է ԱԻՄ առաջնորդ, Սահմանադրական բարեփոխումների հանձնաժողովի նախկին նախագահ Պարույր Հայրիկյանի հետ։

-Պարոն Հայրիկյան, իշխանությունը նախաձեռնում է սահմանադրական բարեփոխումներ եւ այսօր Արդարադատության նախարարությունը հայտարարեց բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովի ստեղծման աշխատանքների մեկնարկի մասին։ Նախ, ինչպե՞ս եք գնահատում, առհասարակ, սահմանադրական փոփոխությունների անհրաժեշտությունը։

-Ուշացրել են շատ։ Պատկերացրեք, որ իրենց խոսքերով «Սերժ Սարգսյանի հագով կարած» Սահմանադրությամբ առոք-փառոք ապրեցին ավելի քանի 1.5 տարի։ Այդ ընթացքում մենք երեք անգամ ուղարկեցինք դեռեւս 2014 թ.-ին՝ բացարձակ ժողովրդավարության համակարգի Սահմանադրությունը ու երեք անգամ էլ խուսափեցին (կամ չկարողացան) բանական պատասխան տալ։ Ի դեպ, առանց սահմանարդական փոփոխությունների տեղի ունեցած իշխանափոխությունը հեղափոխություն կոչելը մանկամտություն էր։ Ցավոք սրտի, այս իշխանությունների՝ իսկապես երկիրը քաղաքացիների սեփականությունը դարձնելու տրամադրվածությանը կասկածելու հիմքեր ունենք։

-«Սերժ Սարգսյանի հագով կարված» Սահմանադրությունը, ինչպես տարբեր փորձագետներ բազմիցս նկատել են, գործող վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մեծ հաճույքով հագել է եւ չի էլ պատրաստվում հրաժարվել դրանից։ Սպասվող բարեփոխումներն արդյո՞ք այդ ուղղությամբ են ընթանալու։

- Սահմանադրությունները գրվում են (եւ փոփոխվում) հիմնականում 2 ձեւով՝
ա) քաղաքական կամ այլ (նաեւ կրոնական, ռազմական ու տնտեսական) գործիչների համար՝ նրանց նկատառումներով ու նպատակներով, սովորական «վարձու մասնագետների» օգնությամբ,

բ) հենց քաղաքացիների՝ երկրի իրական տերերի համար։

«Բ» տարբերակը հազվադեպ է լինում. դրա առաջին օրինակը ամերիկյան Սահմանադրությունն է՝ իշխանության ճյուղերի բավական հստակ սահմանազատումներով։ Այս իշխանությունները կարծես, խորապես չեն գիտակցում, որ ոչ թե իրենք են երկրի տերը, այլ՝ քաղաքացին։ «Բ» կարգի Սահմանադրություն գրողները պետք է նաեւ իրավապաշտպան լինեն՝ ոչ միայն իրենց էությամբ, այլև գիտելիքներով։ Ինչ ճիգեր էլ եւ ով էլ գործադրի, 6 կուսակցությունների հավանությանն արժանացած բացարձակ ժողովրդավարության սկզբունքի հիման վրա կառուցված Սահմանադրության նախագծից ավելի լավ բան որեւէ մեկն այսօր ստեղծել չի կարող։ Ուստի, եթե ազնիվ են ու նաեւ պատասխանատու, ամեն ինչ պիտի սկսեն դրանից։ Նախորդ հանձնաժողովին ներկայացվել է դեռեւս 2014 թ.-ին։ Եւ կարծում եմ, որ որեւէ քննարկում դրանից պետք է սկսել։ Հակառակ դեպքում իշխանությունը զբաղվելու է իր իշխանության ամրապնդման (թվացյալ ամրապնդման) խնդիրներով։

-Պարոն Հայրիկյան, արդարադատության նախարար Ռուստամ Բադասյանը արդեն իսկ չի բացառել, որ սպասվող սահմանադրական փոփոխությունները կվերաբերեն նաեւ ՍԴ-ին։ Ի՞նչ ռիսկեր եք տեսնում այստեղ՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այսօր իշխանությունը տարբեր մեթոդներով փորձում է ազատվել ՍԴ գործող կազմից։ ՍԴ-ին առնչվող հնարավոր փոփոխությունները Ձեր կարծիքով իրականում ի՞նչ նպատակ են հետապնդելու։

-Ինչ վերաբերում է նաեւ Սահմանադրական դատարանը իրենց ենթարկեցնելու նպատակին, դա միայն մի նրբերանգը կարող է լինել։ Երբ օրվա իշխանությունն է անմիջականորեն զբաղվում Հիմնական օրենքով, դա անում է իր համար։ Այդպես է եղել եւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի, ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՕՐԵՆՔՈՎ դա անում է իր համար։ Այդպէս է եղել եւ Ռոբերտ Քոչարյանի եւ Սերժ Սարգսյանի օրոք։ Այդպես կլինի նաեւ Նիկոլ Փաշինյանի ի օրոք։ Օրվա իշխանություններն արդյո՞ք այնքան վեհ կկարողանան լինել (բոլոր երկրներում) եւ արդյո՞ք ունեն այնքան բարձր գիտակցական մակարդակ (ի վերջո, սա գիտություն է), որ Սահմանադրության վերաբերյալ առաջարկները դիտարկեն քաղաքացիների՝ երկրի տերը լինելու իրողության սկզբունքով։

-Արդյո՞ք հնարավոր եք համարում կրկին վերադարձ կիսանախագահական համակարգին։

-Ինչպես խորհրդարանականը, այդպես էլ կիսանախագահականը (անուններն էլ վրաներն է) կիսատ-պռատական համակարգեր են։ Միայն այն դեպքում, երբ քաղաքացին ինքն է ձեւավորում իշխանության երեք ճյուղերը (մի բան էլ ավելի) կարելի է խոսել ժողովրդավարության մասին։ Ես առաջամարտիկն եմ սահմանադրականության եւ այդ պատասխանատու դիրքից ելնելով ասում եմ՝ մշտապես պետք է նախապատվություն տալ այն տարբերակին, որի դեպքում առավել մեծ դերակատարություն ունի քաղաքացին։ Քաղաքացին ինքը պետք է ընտրի վարչապետին, խորհրդարանը եւ բարձրագույն դատավորներին։ Այդ համակարգը, եթե ոմանց հաճելի է կոչել, կարող են կոչել նաեւ նախագահական, բայց բացարձակ ժողովրդավարության համակարգում նախագահ չկա։ Նախագահները քաղաքացիներն են։

Կա վարչապետ, գլխավոր հրամանատար, 2 տարով ընտրված ԱԺ, որի պատգմավորները քվեարկում են իրենց ստացած եւ իրենց փոխանցված ձայների քանակով՝ նույնպես 2 տարով ընտրված, որպեսզի մշտապես կախված լինեն եւ վախենան քաղաքացիներից եւ այլն։ Մի կարեւոր պահ կա․ պետական համակարգի անկատարության պատճառով ընտրությանը մասնակցած ոչ մի քաղաքացու ձայն չպետք է դուրս մնա խորհրդարանից։

-Պարոն Հայրիկյան, ըստ էության, հրապարակներից վարչապետ Փաշինյանն էլ խոսում էր բացարձակ ժողովրդավարության մասին, նա հավաքված քաղաքացիներին ասում էր՝ դուք բոլորդ վարչապետ եք։ Արդյո՞ք Հայաստանը ավելի ժողովրդավար դարձավ 2018-ի փոփոխություններից հետո։

-Ես նախանձում եմ, որ Դուք այդքան ստերից հետո կարողանում եք լուրջ վերաբերել վարչապետի խոսքերին։ Միայն Սահմանադրության վերաբերյալ հիշեցնեմ. «Սահմանադրությունը՝ գրված Սերժ Սարգսյանի հագով», կեղծված է, իշխանափոխությունից անմիջապես հետո, ի պատասխան մեր պահանջին՝ Սահմանադրության փոփոխություններ կատարելու, փաստարկներ չկան, ավելի ուշ ՝ մի տարի հետո հանձնաժողով ենք ստեղծելու... Բայց ասում էիր «փորձենք», գուցե լավն է Սերժ Սարգսյանի հագով կարածը ... Չմանրանանք։

-Իրական նպատակն այս դեպքում սահմանադրական բարեփոխումների, այդուհանդերձ, ո՞րն է։

-Առանցքային մի բան. ես ոչ միայն ժամանակին եղել եմ Հայաստանում սահմանադրականության հաստատման առաջամարտիկը (1976 թ.), այլեւ եղել եմ 1998 թ.-ի սահմանադրական բարեփոխումների նախաձեռնողն ու հանձնաժողովի նախագահը։ Այդ հարցում ինձնից ավելի փորձառու քիչ մարդ կա (նաեւ կրթությամբ իրավաբան- սահմանադրագետ եմ)։ Սա պաշտոն չէր եւ պաշտոն չի կարող լինել, այլ ... Եթե իմ եւ մեր (նաեւ 6 կուսակցությունների) տվածը ելակետային չի լինելու, ուրեմն մնում է վերեւում ասածս «Ա» կետը՝ երբ գործիչները (իշխանակիր կամ իշխանակիր դառնալու հույս ունեցողներ) գրում են իրենց համար։ Նույնը կարող է վերաբերել այս թիմին։

Աղբյուր` Փաստինֆո