Փաստ ինֆո

Երեկ, խորհրդարանի խոսնակի հայտարարությունը՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցին հարկելու վերաբերյալ, Հայոց  եկեղեցու պատմության շատ տխուր՝ 1921-38 թվականները հիշեցրին,   երբ սովետահայ չեկիստները մարտնչող անաստվածության այդ տարիներին բոլոր հնարավոր և անհնարին ձևերով բռնաճնշումներ էին իրականացնում  Հայ Առաքելական Եկեղեցու հանդեպ։

Ընդ որում, այնժամ էլ բռնաճնշումները և՛ ինստիտուցիոնալ առումով էին, և՛ անհատ հոգևորականների հանդեպ։

1920-ին ընդունված դեկրետը  /«Դեկրետ հոգևոր հաստատություններին պատկանող կուլտուրական հիմնարկությունները պետականացնելու մասին»/՝ դրոշակ դարձրած՝ Խորհրդային Հայաստանում գտնվող բոլոր հոգևոր հաստատություններին պատկանող  կրթամշակութային հիմնարկները՝  ազգագրական, հնագիտական  թանգարաններ, մատենադարան և տպարաններ՝ իրենց ողջ շարժական և անշարժ գույքով համարվեցին պետական սեփականություն՝ փոխանցվելով լուսժողկոմի տնօրինությանը։

Հենց այս շրջանում էր, որ հոգևոր դասի ներկայացուցիչներին արգելվեց անգամ դպրոցներում և կրթամշակութային հաստատություններում որևէ պաշտոն վարելը, իսկ արգելքը խախտողներին սպառնում էր հեղափոխականների դատն ու դատաստանը։

Մերօրյա անաստվածների հանգույն խորհրդային այդ շրջանի բռնաճնշիչները Հայ Առաքելական եկեղեցին քայքայելու նպատակով է՛լ «անաստվածների միություն» էին ստեղծում, է՛լ զանազան՝ «ազատ եկեղեցական եղբայրություններ», ընդ որում, ոչ միայն Հայաստանում, այլ նաև՝ խորհրդային գաղթօջախներում։

Եկեղեցուն վերագրվող բազում «մեղքերից» մեկն էլ այն էր, որ վերջինս տասնամյակներ շարունակ հայության երկու հատվածի՝ Հայաստանի հայության և սփյուռքահայության կապը պահողն էր, միակ կամուրջը, որ հայապահպան իր  գործունեության համար բազմիցս հալածվելով ու դատապարտվելով անգամ շարունակում էր իր ազգային առաքելությունը։

Եկեղեցահալած խորհրդահայ իշխանությունը եկեղեցուն մեղադրում էր նաև նախկին իշխանությունների՝ ՀՅԴ-ի հետ համագործակցության մեջ, գործակալ հորջորջում՝ հայ հոգևորականներին։ Եվ այսօրվա հանգույն՝ իշխանությունը եկեղեցու դեմ կատարած ոտնձգությունները հաճախ մանր չինովնիկների միջոցով էր իրականացնում։

Ամենայն Հայոց  Խորեն Ա Կաթողիկոսը 1937 թվականին ՀԽՍՀ ՆԳ ժողկոմ Խվորոստյանին դիմելով՝ ի թիվս այլ փաստերի հայտնում էր, որ Հայաստանում 4 եկեղեցի է մնացել, իսկ 800-ից ավելի եկեղեցիներ փակվել են։

Ավելի վաղ՝ 1931-ին, Ամենայն Հայոց Գևորգ Ե Կաթողիկոսի տեղակալ եղած ժամանակ Խորեն արքեպիսկոպոսի՝ Ժողկոմխորհին և Կենտգործկոմին՝ ուղղված խնդրագիրը՝   քահանաներին հետապնդումից, աքսորից և բանտարկությունից ազատելու համար, փաստում է, թե ինչ անմարդկային հալածանքների էր ենթարկում իշխանությունը ազգային եկեղեցուն։

Հայաստանի տարբեր շրջաններից ստացված բողոքներն էին, որ բարոյապես պարտադրել էին Գերագույն Հոգևոր Խորհրդին՝ դիմել Խորհրդային Հայաստանի կառավարությանը։

Այդ համատեքստում էր՝ հոգևորականների՝ պարտադիր աշխատանքի վերացման հարցը։ Պարզվում է՝ մեր երկրի բազմաթիվ վայրերում տեղական մարմիններն ու պաշտոնական անձինք ստիպում էին քահանային դաշտ գնալ, պարտադիր աշխատանք կատարել շատ դեպքերում՝ այնպիսիներին, որոնց տարիքն ու առողջական վիճակը չի ներում դաշտային աշխատանք կատարել։

Ճնշում էին նաև այսպես կոչված՝ օբլիգացիաների գնման պարտադիր պահանջով։ Ինչն օրենքով արգելված էր հոգևորականին։ Արգելված էր, սակայն, տեղական իշխանությունը քահանաներին ստիպում էր օբլիգացիաներ գնել՝ ահաբեկելով բանտի և աքսորի սպառնալիքով և այս պատճառով շատ քահանաներ տուն-տեղ թողած՝ թաքնվում էին կամ այլ հուսահատական միջոցի դիմում։

Ի վերջո, հոգևոր դասը կքում էր ուժից վեր հարկային բեռի տակ։ Խնդրագիրը վկայում է, որ «Քահանաները պարտավոր էին հարկ վճարել, ընդ որում, տեղական իշխանությունները նոցա իրական կարողությունը հաշվի չէին առնում և  կուլակ համարելով ավելին էին պահանջում, քան օրենքն էր պահանջում։ / ստացվում է՝ ներկաները գենետիկ կարոտա՞խտ ունեն այն օրերի․․․/

Արդյունքում՝շատերը ստիպված թողնում էին քահանայական կոչումը, շատերն էլ՝ կոչմանը հավատարիմ՝ բանտարկության և աքսորի էին ենթարկվում»։

Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդը այս հարցերի առթիվ բազմիցս դիմելով ՀՍԽՀ կենտրոնական իշխանությանը, չնչին  բավարարում էր ստացել և ստիպված՝ վերստին դիմելով խնդրում էր՝

-Ազատել հայ քահանայությանը պարտադիր աշխատանքներից, օբլիգացիաների գնման պարտադիր պահանջներից, պահանջել, որ տեղական իշխանությունները նրանց հարկեն իրենց կարողությունների չափով, ազատել բոլոր այն քահանաներին, որոնք նման պատճառներով բանտարկվել կամ աքսորվել են։

-Ի վերջո՝ տեղական իշխանություններին հրահանգել, որ թույլ տան քահանաները առանց հետապնդման, անարգել կատարեն իրենց կոչման պարտականությունները։

Այս տողերի հեղինակը՝ Ամենայն Հայոց Գևորգ Ե Կաթողիկոսի հաջորդ՝  Ամենայն Հայոց  Խորեն Ա Կաթողիկոսն էր, որի կյանքը  տքնաջան աշխատանք  և պայքար էր, իսկ մահը՝ առեղծվածային․․․

Նա իր վերջին նամակում ասես կանխազգալով  մահը՝  սրտառուչ խոսք էր ուղղել հոգևոր դասին և ժողովրդին՝ «Մաղթում ենք, որ Տերը անսասան պահե Մայր աթոռ Ս․ էջմիածինը և Ամենայն Հայոց Հայրապետությունը։ Աղոթում ենք, որ Նա այցելության գա և հովանավերե մեր փոքրիկ, բայց՝ արժանավոր հոտը և նրա անձնադիր ղեկավար հովիվներին և ազգային մարմիններին զորացնե տոկունությամբ և անձնվիրությանբ ծառայելու Եկեղեցուն, Ազգին և Հայրենիքին։ ․․․Օրհնում ենք մեր սիրելի ժողովուրդը՝ մաղթելով հաջողություն և երջանիկ բարօր կյանք»։

․․․Վերջին օրերին  վերընթերցելով Սանդրո Բեհբուդյանի կազմած՝ «Վավերագրեր Հայ եկեղեցու պատմության /1921-1938 թթ․/» աշխատությունը, Հայ Առաքելական Եկեղեցու, ըստ էության, ողբերգական՝ 1921-38 թվականներին   վերաբերող վավերագրերում /նամակներ, դիմումներ, խնդրագրեր և այլն/ շատ պարզորոշ համեմատելի բազում եզրեր գտա մեր օրերի հետ։ 21-րդ դարում, անկախ Հայաստանում, 2018-ի ապրիլի  23-ից մինչ այժմ ներկա իշխանության՝ Հայ Առաքելական Եկեղեցու, մեր հոգևոր հայրերի նկատմամբ իրականացվող հալածական  քաղաքականության արմատները  տանում են անցյալ դարի 20-30-ականներ՝ ստալինյան հայտնի եռյակ և դրանց կամակատար՝ տեղական մուղդուսիներ․․․

Ա․Ե․

Հ․Գ․

Ի դեպ, խորհրդարանի խոսնակի՝  ՀԱԵ-ին հարկելու վերաբերյալ տեքստին  նախօրեին արձագանքել էր Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնի դիվանապետ՝ Արշակ արքեպիսկոպոս Խաչատրյանը՝ նկատելով՝ «Խնդրո առարկա անձը անմրցելի է անտեղյակության մեջ»։ Եվ հավելել․ «Եթե խոսելուց առաջ չի ստացվում, գեթ պետք է փորձել դրանից հետո մտածել: Նույնիսկ այդ դեպքում դժվար չէր լինի տեղեկանալ, որ եկեղեցու՝ հարկեր չվճարելու մասին պնդումները, մեղմ ասած, սուտ են»։

Աղբյուր` Փաստինֆո