Փաստ ինֆո

Վերջերս՝ սեպտեմբերի սկզբին, զավեշտալի մի տեքստ /այն հոդված անվանելը շատ շռայլ կլիներ, քանզի հեղինակն էլ, իր «աղբյուրներն» էլ տնայնագործական էին/ կարդացի, որի իմաստը  հայկական գորգը սեփականելն էր կամ ավելի ճիշտ՝ հայկական Շուշիի, ընդհանրապես, Արցախի  բազմաբովանդակ և գունեղ, դարերի իմաստությունն ու ազգային հիշողությունն իրենց մեջ ամփոփած  ունիկալ գորգերը  որպես ադրբեջանական ներկայացնելը։ Հեղինակը /որի անունն անգամ այս դեպքում էական չէ/, ներողություն է խնդրում, որ ինքը գորգերի մասնագետ չէ, և «որպես ապազույց», որ Արցախի գորգերը «ադրբեջանական» են, վկայակոչում է   ի մասնավորի Բաքվում ապրող  իր ազգակից և օրինակ՝ հայ, ուկրաինացի, բելոռուս, լեհ   ինչ-որ հին ընկերների և  հարևանների կամ «արվեստասերների»՝ ընդ որում, բոլորն անանուն, թե՝ իբր, նրանք իրեն ասել են, որ իրենց տներում ունեցել են իրանական, հնդկական և ադրբեջանական, բայց ոչ  երբեք՝ հայկական գորգեր․․․ Ինչպես ասում են՝ «աղվեսը յուր պոչին է վկա բերում»։ Ահա այսպես էլ գողի նման Հայաստանն ու ողջ հայկական մշակույթն են ադրբեջանցիք հայկական հայտարարում, մոռանալով, որ դրա համար առնվազն աշխարհի քարտեզի վրա  հայերի չափ հազարամյակների  հետք և  հիշողություն պիտի ունենալ, այլ ոչ թե՝ ընդամենը ազգ-պետություն կառուցելու երկու տասնամյակի ճիգ և փորձ։  Ընդ որում, հարևան պետությունների հաշվին։

Միտքը, որ վկայակոչում եմ, պատկանում է իրանցի գիտնական Հոսեյին Ահմադիին, ում հեղինակությամբ  և Թեհրանի իրանական ժամանակակից պատմական հետազոտությունների ինստիտուտի հրատարակմամբ 2016 թվականին   Իրանում   լույս տեսավ  «Ադրբեյջանի Հանրապետութիւն՝ 23 տարի՝ ճիգ ազգ-պետութիւն կառուցելու համար», վերնագիրը կրող աշխատությունը, ուր Հայաստանի հարևան՝ աշխարհի հին պետություններից մեկը՝ Իրանը փաստում էր, որ Ազրբայջան պետությունը ոչ ավելի, քան  երկու  տասնամյակի պատմություն ունի և պետություն ու ազգ ստեղծելու ճանապարհին է դեռ:

ՈՒշագրավ է, որ  1918-ին՝ Իրանի նահանգներից մեկի անվանումը գողանալով և խորհրդային առաջնորդներից որպես նվեր ստացած հայկական  հողերի վրա մոտ 100 տարի առաջ հորինվեց  «ազարբայջան» կոչվող պետություն, որն, ի դեպ, մուսաֆաթականները  նախապես «խազարբեջար» էին ուզում անվանել։ Իսկ խորհրդային կարգերի փլուզումից հետո սույն հորինվածքը՝ ազարբայջան կոչեցյալ, հայտարարեց, թե ինքը ժառանգորդը չի հանդիսանում Խորհրդային Ադրբեջանի։ Բարի, ասել է՝ իրանցի հեղինակը բոլոր հիմքերն ունի պնդելու, որ սրանք երկու տասնամյակից մի քիչ ավելի՝ ջանում են պետություն դառնալ․․․ Բայց՝ բարբարոս են դեռ մնում․․․

Քանզի իրականում Ադրբեջանի համար պետություն դառնալը հարևանների հողին ու ջրին, մշակութային հուշարձաններին, նրանց ժառանգությանը տիրանալ է նշանակում։

Այս համատեքստում են նաև հայկական գորգերը։  Արդեն շատերը գիտեն,  որ Շուշիի թանգարանի գորգերի մեծ մասի տարհանումը Շուշիից թանգարանի հիմնադիր տնօրեն Վարդան Ասծատրյանը  ոչ միայն պատերազմի ծանր օրերին կարողացել է կազմակերպել, այլև դրանք անվնաս հասել են Երևան և  կես տարուց ավելի ցուցադրվում են   Ալ․ Թամանյանի անվան ճարտարապետության թանգարան-ինստիտուտի սրահներից մեկում։  Ուշադրություն դարձրեք, 44 օրյա պատերազմից հետո՝ Ադրբեջանի նախագահի և իր տիկնոջ ցուցադրական վոյաժներին,   հայոց Շուշիի հայկական թանգարաններում կատարվող ցուցադրական  բացումներին։ Շուշիում մնացած հայկական թանգարանի գորգերի ֆոնին սելֆիներ անելով հայ գորգագործների աշխատանքը ադրբեջանական չի դառնա, որքան էլ փորձեք ստերով կերակրել աշխարհին։

Հիմա, ի՞նչ ասես «haqqin.az»-ի գրչակին, ասես, որ իրեն չի փրկում այն, որ ինքը մասնագետ չլինելով  է անհեթեթ ստեր հորինում, քանի որ հայկական գորգագործության պատմությունը քաղաքակիրթ աշխարհին շատ վաղուց է հայտնի,  հայկական հնատիպ գորգերն իրենց ունիկալ զարդանախշերով գնահատելի, հարգի և ընդունելի են հնուց։

Բնականաբար, ազարբայջան հորինված պետությանը և նրա քարոզչական ոլորտին ձեռնտու չէ տեղյակ լինել  Հայերի հանդեպ Օսմանյան Թուրքիայի իրականացրած Ցեղասպանությունից մազապուրծ Լիբանան, Ջունիեհ (Jounieh) շրջանի Ղազիր (Ghazir) գյուղի, Մերձավոր Արեւելքի «Վերականգնում» մանկատան հայ  գորգագործ օրիորդների հյուսած երկու պատմական գորգերի մասին, որոնցից մեկը՝    «Հայ որբերի գորգ» անվանումը ստացած մասունքը նրանք 1925 թվականին Ամերիկայի նախագահ Քալվին Քուլիջին էին նվիրել ի երախտագիտություն Ցեղասպանությունը վերապրած հայերին ԱՄՆ-ի ցուցաբերած հսկայական օգնության: Իսկ երկրորդը հետագայում նվիրաբերվել էր Էջմիածնին: Սա ես հիշատակեցի որպես հայտնի պատմություն, որին Սպիտակ տունը /որտեղ էլ այն պահվում է և ցուցադրվում / բազմիցս է անդրադարձել և որը խարան է Թուրքիա պետությանը։

Յուրաքանչյուր ազգի ստեղծած գորգ համահունչ է իր տեսակին, իր ազգային նկարագրին։ Հայկական գորգերն իրենց խորհրդանշային, գունային և զարդանախշային բազմազանությամբ ճանաչելի են և հայկական խաչքարերի հանգույն անկրկնելի։ Գորգագործական ավանդույթը հայոց մեջ շարունակվում է և կատարելագործվում, իսկ հայ գորգերի զարդանախշերը  նոր կյանք են ստանում  նաև կիրառական արվեստի այլ ճյուղերում։

Անշուշտ, ստի մեջ ապրող ադրբեջանական հանրության հիմնական մասն այսօր չգիտի նույնիսկ,  որ Բաքվի ճարտարապետական դիմագիծը կերտող  բազմաթիվ շենքեր հայ ճարտարապետներն են հեղինակել և Բաքուն Բաքու չէր լինի, եթե այդ շենքերը չլինեին։   

Այնպես որ, ինչքան էլ ջանա ադրբեջանական քարոզչությունը, հայկական հետքը յուրացնել ու ջնջել՝ ոչ մեր գորգերից, ոչ էլ՝ անձեռակերտ թվացող հուշարձաններից ու քաղաքացիական, մշակութային և այլ հասարակական շենքերից՝ չի լինելու։ Իրականում «ազարբայջանական մշակույթ» գոյություն չունի, այն գողացված է բոլոր հարևաններից, հայերից, պարսիկներից, վրացիներից և անգամ՝    թուրքմեններից․․․

Նկարում՝ ասեղնագործ գորգ 17-րդ դար, Արցախ, Շուշիի գորգերի հայկական թանգարան

Հեղինակ՝ Ա․Ե․

Աղբյուր` Փաստինֆո