Փաստ ինֆո

Առողջապահական համապարփակ ապահովագրություն ինստիտուտ ներդնելու կառավարության նախաձեռնության վերաբերյալ «Փաստինֆո»-ի հարցերին է պատասխանում «Հայացք» վերլուծական կենտրոնի փորձագետ, տնտեսագետ Լիլիա Ամիրխանյանը։

- e-draft.am կայքում է նախագիծը, որով նախատեսված է ներդնել առողջապահական համապարփակ ապահովագրություն, որն իրենից ենթադրում է աշխատավարձի 6 տոկոս պահում։ Ում վրա է ազդելու այս հարկը և ավելի շատ ո՞ր խավի վրա է ազդելու։

- Առողջապահության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրումն ազդելու է բոլոր գրանցված աշխատողների վրա։ Սխալ է տարանջատում մտցնել ավելի ցածր, կամ ավելի բարձր աշխատավարձերի վրա, որովհետև եթե զուտ թվային ներկայացնենք, բնականաբար ավելի շատ աշխատավարձ ստացողը կվճարի ավելի շատ, բայց կյանքի ու կենսաապահովման վրա ազդեցության համամասնությունը ցածր ու բարձր աշխատավարձ ստացողների միջև իրականում առանձին հաշվարկի խնդիր է։ Դա վերաբերում է Հայաստանի Հանրապետությունում բոլոր գրանցված աշխատողներին։ Նախագծով ենթադրվում է, որ առողջապահական այս ամբողջ համակարգից օգտվելու են բոլոր ՀՀ քաղաքացիները՝ անկախ նրանից գրանցված են, թե ոչ։ Ըստ էության գրանցված աշխատողներն այսօր ստեղծում են մի համակարգ, որից պետք է օգտվի ողջ հասարակությունը։ Նախագծի հիմքում դրված է սոցիալական համերաշխությունը, սոցիալական հավասարության խնդիրը և ոչ անջատողական հանրություն կառուցելու գաղափարը, իհարկե փայլուն է։ Ողջունելի է, որ պետությունն ունենում է նման համակարգ, որովհետև իրապես, երբեմն, առնչվում ենք այնպիսի խնդիրների, որ առողջապահական խնդիրներից առաջացած հետևանքները շատ աղետալի են լինում հասարակության վրա՝ կապված գների հետ։ Սակայն խնդիրն այսպիսի համակարգի ներդրման ժամանակի մեջ է։ Արդյո՞ք այսօր ՀՀ շարքային քաղաքացին, միջին աշխատավարձ, միջին եկամուտ ունեցող քաղաքացին ունի կյանքի կենսապահովման այնպիսի բավարարող, այնպիսի ոչ խնդրահարույց միջավայր, որ կարողանա իր աշխատավարձի 4-6 տոկոս լրացուցիչ հարկ վճարի նմանատիպ համակարգից օգտվելու համար։ Ի սկզբանե հայտարարվում է, որ սոցիալական համերաշխ հասարակություն կառուցելու խնդիր կա, բայց ի սկզբանե դրվում է այդ անհավասարության և սոցիալական անարդարության խնդիրը։ Մի կողմից այսօր ավելի քիչ գրանցված աշխատողներ ունենք, քան չգրանցված և փաստացի այսօր հանրության ավելի փոքր հատվածը վճարում է ավելի մեծ հատվածի հետագա առողջապահական խնդիրները բավարարելու համար։ Բացի այդ սոցիալական հավասարության և համերաշխության մասին մենք չենք կարող խոսել այնքան ժամանակ, քանի դեռ լրացուցիչ վճարը, որն աշխատողն անելու է, չի լինի ի հաշիվ իր օրվա հաշվին։ Սեփական բյուջեի վրա կարող ենք պատկերացնել՝ ինչ ազդեցություն կունենա օրինակ, եթե դիտարկենք միջինում 150 հազ դրամ աշխատավարձ ստացողի համար ամսական դա կլինի մոտ 10 հազ դրամ։ Արդյո՞ք կունենա դա մեծ ազդեցություն, թե ոչ։ Կա արդյո՞ք այսօր մեկը, ով կասի՝ 10 հազ դրամն այն գումարը չէ, որի համար չարժե կառուցել համերաշխ հանրություն։ Այս պահի դրությամբ, ցավոք սրտի, դա չունենք և դա խորացնելու է հանրության մեջ անհամերաշխությունը։ Ժամանակային առումով կարծում եմ նախ անհրաժեշտ էր լուծել մի քանի ֆունդամենտալ ու կարևորագույն հարցեր, այդ թվում բնակչության եկամուտների խնդիրը։ Մենք դեռևս օբյեկտիվորեն չունենք այն հնարավորությունները, որպեսզի միջին եկամուտները կարողանանք հասցնել այնպիսի մակարդակի վրա, որ նմանատիպ պահումներով, նմանատիպ հարկավճարներով չհանգենք, չառնչվենք սոցիալական անհավասարության, անհանդուրժողականության խնդրի հետ։ Շատ կարևոր է, որպեսզի մենք կարողանանք նախ նման համակարգի ներդրումից առաջ լուծել գործազրկության կրճատման հարցը, որովհետև փաստացի այսօր ավելի քիչ մարդ գրանցված աշխատող է, ավելի շատ մարդ կամ փաստացի աշխատող է, այսինքն` չգրանցված և պոտենցիալ հարկ չվճարող, կամ պարզապես գործազուրկ է։ Այս տարբերությունը պետք է կրճատվի։ Այդ անհավասարությունը կրճատելու ուղղությամբ ֆունդամենտալ մի քանի գործողություններ իրականացնելուց հետո, կենսամակարդակ բարձրացնելուց հետո միայն կարելի էր մտածել այս լավ գաղափարի ներդրման մասին։ Գաղափարը վատը չէ, սակայն ժամանակը ճիշտ ընտրված չէ և դա մտածելու տեղիք է տալիս։ Չեմ կարծում, որ նախագիծն առաջարկողների աշխատած թիմը պրոֆեսիոնալների խնդիր ունեն կամ առնվազն չեն հասկանում՝ սա կառաջացնի մեծ աղմուկ։ Դա հասկանում են, գիտակցված է և ունենք հետևություն անելու երկու թեզ. կամ նմանատիպ համակարգի ներդրումը կոնկրետ անձի կամ անձերի PR կամ նախաձեռնողականություն է, կամ կա մտածելու առիթ, որ ամեն ինչ արվում է՝ բյուջե հնարավորինս շատ գումար հավաքագրվի։

- Նշեցիք՝ գուցե այսկերպ ավելի խորացվի անհամերաշխությունը։ Վերջին օրերին նույն անհամերաշխության մթնոլորտն է տիրում սոցիալական ցանցերում, որովհետև բազմաթիվ քաղաքացիներ կարծիք են հայտնում՝ ինչու պետք է իրենք աշխատեն և հարկ վճարեն չաշխատողների փոխարեն, որպեսզի նրանք էլ օգտվեն առողջապահական նույն ծրագրից։ Սա այն դեպքում, երբ վարչապետն ինքն էր ասում, որ 350 հազ մարդ «ճռռում է», իսկ մնացած 800 հազարն ուզում են, որ նրանք ավելի շատ ճռռան, բայց իրենց խնդիրն այն չէ, որ քամեն այդ 350 հազարին։ Բայց այսօր կարծես հակառակն ենք տեսնում։

- Փաստացի իրական կյանքում էլ կան դժգոհություններ և դրանք օբյեկտիվ են։ Այդ դժգոհությունները չեն դադարի այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ պահումներն ուղղակի հարված չեն հասցնի մարդկանց օրվա հացի խնդրին։ Այսինքն` մարդու եկամուտը դեռևս այն մակարդակի վրա չէ, որ հանուն վեհ գաղափարների պատրաստ լինի այդ գումարը տրամադրելուն։ Խնդիրը կլինի այնքան ժամանակ, քանի դեռ այդ գումարը պետք է կենսաապահովման կարևորագույն ինչ-որ հատվածից կտրվի և դրվի մեկ այլ տեղ, չնայած որ այդ մեկ այլ տեղը ևս կարևոր է։ Պետք է լուծել չգրանցված աշխատողների խնդիրը, որովհետև անհանդուրժողականությունը և անհամերաշխությունն առավելապես ծնվում է, ինչի՞ց..Կան մարդիկ, որոնք աշխատում են, ունեն եկամուտ և երբեմն ավելի շատ, քան նույն գրանցված աշխատողը։ Նրանք չեն վճարելու, բայց ավելի քիչ եկամուտ ունեցող գրանցված աշխատողը պետք է վճարի նաև նրանց համար։ Սա խնդիր է և ոչ մի վեհ գաղափարախոսություն չի կարող այս խնդիրը հարթեցնել։ Պետք է այս ուղղություններով հիմնարար լուծումներ տրվեն, մեխանիզմներ լինեն, որից հետո միայն ներդրվի այս համակարգը։

- Հունվարի 1-ից կգումարվի եկամտահարկը՝ 23 տոկոս, կուտակային կենսաթոշակ և եթե նախագիծն ընդունվի նաև առողջապահության հարկ, ի վերջո կա հաշվարկ օրինակ` միջին աշխատավարձ ստացողը որքան գումար կհատկացնի հարկերին։

- Եթե համահարթեցման պարագայում գոնե սկզբնական փուլում 3-4 տոկոսի տարբերություն է գրանցվելու միջին աշխատավարձ ստացողի համար, ապա այս նախագծի ընդունման պարագայում դա ամբողջողովին հետ է վերադարձվում հարկի տեսքով, եթե առողջապահական հարկը սահմանվի 4 տոկոսի շեմով, եթե դա դառնա 6 տոկոս, կստացվի ավելի շատ ենք վերադարձնում։ Նոր իշխանությունները մեզ տարբեր մակարդակներով խոստացել էին, որ հարկերը կնվազեն, մարդիկ կունենան ավելի շատ եկամուտ։ Այսօր մենք որոշ ճյուղերում ունենք աշխատավարձերի որոշակի բարձրացում, այն էլ, եթե այդ բարձրացումը համադրում ենք գնաճի, ինֆլյացիայի մակարդակի հետ, հարց է՝ այդ բարձրացումն ինչ-որ ազդեցություն թողնելու է, թե ոչ։ Այս ամբողջ համախմբում ավելացված. Ոչ համատարած աշխատավարձերի բարձրացումն ինքնին որոշակի ազդեցություն թողնելու է, թե ոչ, բայց դրա հետ մեկտեղ քննարկման է դրված անշարժ գույքի կադաստրային և շուկայական արժեքների մոտարկման ծրագիրը։ Փաստորեն ունենք կրկին բարձրացումներ։ Մի բան է, երբ, երբեմն, օբյեկտիվ պատճառներով հիմնավորումներ են ներկայացվում, որ ինչ-որ գործիքակազմեր և մեխանիզմներ պետք է ներդրվեն, բայց երբ ունենում ենք բոլորովին նոր հարկատեսակի ներդրում, դա բոլորովին այլ կատեգորիա է։ Հայտարարված խոստումների ֆոնին, սա առնվազն անտրամաբանական է։ Այն, ինչ խոստացվել է հանրությանը և այն, ինչ արվում է, իրար հակասում են։ Սպասումների ֆոնը շատ բարձր է եղել։

Մանրամասները՝ տեսանյութում

Հեղինակ՝ Հասմիկ Կոշկարյան

Աղբյուր` Փաստինֆո