Փաստ ինֆո

«Փաստինֆո»-ն շարունակում է ներկայացնել գործադիրի հավանությանն արժանացած՝ «ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքում լրացում կատարելու մասին» և ««Բանկային գաղտնիքի մասին» ՀՀ օրենքում լրացում կատարելու մասին» օրինագծերի փաթեթի վերաբերյալ մասնագիտական կարծիքներ։ Փաթեթը ենթադրում է ստանալ բանկային գաղտնիք կազմող տեղեկություններ՝ առանց սուբյեկտային սահմանափակման: Առաջարկվող փոփոխության հնարավոր ռիսկերի շուրջ զրուցել ենք «Իրավական ուղի» ՀԿ համահիմնադիր, Արցախի ՄԻ նախկին պաշտպան Ռուբեն Մելիքյանի հետ։

-Պարոն Մելիքյան, երեկվանից իրավաբաններն ու տնտեսագետները ահազանգում են, որ կառավարությունը հերթական խնդրահարույց նախագիծն է մշակել։ Այս անգամ խոսքը բանկային գաղտնիք պարունակող տեղեկություններին է վերաբերում։ Գործադիրը մտադիր է վերանայել դրանց ստացման սահմանափակումները։ Մասնավոր կյանքի գաղտնիության իրավունքի տեսանկյունից, խնդիր տեսնո՞ւմ եք։

-Իրավաբանական տեսանկյունից ցանկացած օրենք, որն առնչվում է մարդու իրավունքներին, ըստ էության փոփոխում է իրավաչափ շահերի ընդունված հավասարակշռությունը։ Այսինքն, մենք ունենք իրավաչափ շահերի մի հավասարակշռություն, որ, օրինակ, բանկային գաղտնիքը իր կարեւորությամբ շատ բարձր է եւ նրա հաղթահարման համար չափազանց բարձր շեմ է անհրաժեշտ։ Հիմա այդ շեմը փոխվում է։ Եթե լիներ այս ոլորտում այլ՝ առավել պատշաճ օրենսդրական կարգավորում, որը նույնպես միջամտեր անձի մասնավոր կյանքի գաղտնիությանը, բանկային գաղտնիքին եւ դրանց հարակից այլ իրավաչափ արժեքներին, ապա հնարավոր էր, որ այն ընդունելի լիներ, եթե բավարար լինեին երաշխիքները եւ եթե հավասարակշռության տրամաբանությունը պահպանված լիներ։ Այսինքն, ինքնին ասել, որ օրենքի նախագիծը որոշակիորեն սահմանափակում է անձի մասնավոր կյանքի գաղտնիությունը, բանկային գաղտնիությունը եւ ինքնին դա նշանակում է, որ այն նորմալ չէ, ես այդպես չեմ կարծում։

-Երեկ կառավարության նիստին նախագծի քննարկման, երբ ՄԻՊ-ը զուգահեռներ անցկացվեց գաղտնալսման հետ, ուշագրավ էր վարչապետի արձագանքը։ Նա ասաց, թե մի երկրում, որտեղ վարչապետին ու ԱԱԾ տնօրենին գաղտնալսում, այդ ամենը փիլիսոփայորեն է հնչում։ Եթե վարչապետի արձագանքի կոնտեքստում դիտարկենք հիշյալ նախագիծը, արդյո՞ք արդարացված է կոռուպցիայի դեմ պայքարում տվյալ միջոցի ընտրությունը եւ ի՞նչ երաշխիքներ կան, որ այն արդար կգործի։

-Այստեղ 2 հարթություն կա։ Հարթություն առաջին՝ արդյո՞ք այս օրենսդրական կարգավորումը համապատասխանում է հայտարարված նպատակին, արդյո՞ք մենք գործ ունենք կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործիքի հետ, որը չի կարող չարաշահվել եւ օգտագործվել այլ նպատակներով կամ եթե անգամ չասենք ՝ չի կարող չարաշահվել, արդյո՞ք սահմանված են բավարար երաշխիքներ։ Կատեգորիկ պնդել, որ չի չարաշահվի, իհարկե, դա էլ է դժվար։ Կարեւորն այն է, որ պետությունը իրենից արված ամեն ինչ պետք է անի՝ սահմանելու անհրաժեշտ եւ բավարար երաշխիքներ։ Հիմա եկեք կոնկրետ վերլուծենք. տրված է հանցակազմերի բավականին լայն ցանկ, շուրջ 60 հանցակազմ, որոնց մեջ են նաեւ , ես թույլ կտամ ինձ ասել, զավեշտալի օրինակներ, թե դրանք ինչ կապ ունեն կոռուպցիայի դեմ պայքարի հետ։ Իրականությունն այն է, որ գրեթե բոլոր հանցակազմերը՝ քիչ բացառությամբ, կարող են կապված լինել կոռուպցիայի հետ եւ հանցակազմերի ճնշող մեծամասնությունը կարող է եւ կապված չլինել կոռուպցիայի հետ։ Այստեղ խնդիրը հանցակազմը չէ, այլ կոնկրետ դեպքը։ Օրինակ, սպանության հանցակազմի մասին է խոսքը, եթե մենք գործ ունենք ահաբեկչության ֆինանսավորմանը առնչվող իրավիճակի հետ, այսինքն, սպանություն, որը ահաբեկչության արդյունք է կամ որոշակի կապ ունի ահաբեկչության հետ, այս դեպքում ընդունելի է ավելի լուրջ միջոցներ ձեռնարկելը, բայց եթե սպանություն է, որը որեւէ առնչություն չունի ոչ կոռուպցիայի, ոչ ահաբեկչության ֆինանսավորման հետ , ոչ այսպես կոչված, կեղտոտ փողերի լվացման հետ, ինչու՞ ենք մենք այդ հանցակազմը նույնպես ներառում այդ ցանկում։ Այսինքն, սխալ է մեթոդը։ Ոչ թե պետք է հանցակազմեր նշվեր, այլ ՝ առանձին երաշխիք սահմանվեր, որ այն հանցագործություններն են, որոնք իմ կողմից նշված ոլորտներին են վերաբերում եւ ընդհանրապես, դա դատական ստուգման առարկա դառնար, հիմա դա դատական ստուգման առարկա չէ։ Օրինակ, բերում են մի սպանության գործ եւ ասում են ՝ այս դեպքով ստուգում ենք բանկային տվյալների գաղտնիությունը։ Դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա ասել՝ հարգելիս, այս գործը որեւէ առնչություն չունի իսկապես կարեւորություն ներկայացնող եւ առավել մեծ գործիքակազմ ունեցող ոլորտների հետ՝ ահաբեկչության ֆինանսավորում, կեղտոտ փողերի լվացում, կոռուպցիայի դեմ պայքար, եւ այս հիմքով մերժի թույլտվություն տրամադրելը։ Ես չգիտեմ, սա միտումնավոր է արված, թե ոչ, բայց տպավորությունն այնպիսին է, որ կամ գործ ունենք ոչ բարձր պրոֆեսիոնալիզմի հետ, կամ բարձր մանիպուլյացիայի։

-Նորից հղում անեմ կառավարության նիստին։ Վարչապետը, իր ձեւակերպմամբ, հայտնի մարդու հայտնի փեսայի հետ կապված մի օրինակ բերեց, ասաց ՝ ոչինչ չկարողացան անել, որովհետեւ լծակներ չունեին։ Ռիսկ չկա՞, որ այս օրինագիծն, ընդունվելու դեպքում, կծառայի տարբեր հայտնի մարդկանց դեմ տարբեր նպատակներով ճնշում գործադրելու միջոցի՝ հաշվի առնելով այն քաղաքական-հասարակական մթնոլորտը , որում այսօր գտնվում է մեր պետությունը։

- Սա այլ հարթություն է։ Ես պատրաստ էի ներկայացնել իրավական հարթությունում դատողությունները եւ մեկ առ մեկ ցույց տալ, որ այս նախագիծը «բանի պետք չէ» , թեեւ նորմալ գաղափար է եւ կարելի էր նորմալ նախագիծ բերել։ Ասեմ ավելին, ես վստահ եմ, որ մեր հարգելի գործընկերները, որոնք կազմել են նախագիծը, ունեցել են խորհրդատվությունն այն մասին, թե ինչպես կարելի է առաջադրված խնդիրներին հասնել ողջամիտ եւ իրավական ճանապարհով ։ Սա իրավական հարթությունն է, որի մասին դեռ երկար կարելի է խոսել, բայց , եթե մենք դուրս ենք գալիս իրավական հարթությունից, այդ մտահոգությունները, միանշանակ, հիմնավոր են։ Այդ մասին է վկայում վերջին ամիսների եւ վերջին մեկ տարվա մեր փորձը, երբ լրիվ օդից հնարավոր է գործ կարել դատավորի նկատմամբ եւ այլն, եւ այլն։ Այս պայմաններում, չեմ կարծում, որ մեր հանրությունը ունի հիմքեր վստահելու, որ չակերտավոր՝ ազնիվ խոսքով մեր իրավապահ մարմինները չեն չարաշահել, չեն չարաշահելու եւ երբ ուզեն , իրենց բանկային գաղտնիք պարունակող տվյալները չեն վերցնելու ։ Ավելին, քաղաքական նպատակը, որը, հավանաբար, կոնկրետ անձանց հետ է կապված, պետք է նկատի առնենք, որ նաեւ պետական առումով է լուրջ խնդիրներ առաջացնելու, որովհետեւ կտրուկ կնվազի մեր բանկային համակարգի վստահելիությունը, ինչի հետեւանքները դժվար չէ կանխատեսել։

-Մասնագետներն արդեն իսկ հոռետեսական կարծիքներ են հնչեցրել, թե սա բանկային համակարգը փլուզման է տանելու։ Նախագիծն արտաքին ու ներքին ի՞նչ ռիսկեր կարող է առաջացնել, օրինակ, պոտենցիալ ներդրողները չե՞ն վախենա Հայաստան գալ կամ ՀՀ քաղաքացիները չե՞ն վերադառնա գումարը «դոշակի տակ» պահելու ավանդույթին։

-Ես չեմ կարող այս հարցում պրոֆեսիոնալ մոտեցումներ դրսեւորել, տնտեսագիտական ուղղվածության խնդիր է, բայց ես վստահ եմ, որ քիչ չեն լինի մարդիկ, ովքեր կվերանայեն մեր բանկային համակարգին վստահելու իրենց մոտեցումները։ Երկրորդ, մենք պետք է հասկանանք՝ այն երկրները, որոնք ըստ էության , ապամոնտաժում են բանկային գաղտնիքի ինստիտուտը, ունեցե՞լ են տնտեսական հաջողություններ, ունե՞նք այդպիսի փորձ թե՞՝ ոչ։ Նորից իմ պարտքն եմ համարում կրկնել, որպեսզի սխալ ընկալում չառաջանա, այն խնդիրները, որ դրվում է՝ մասնավորապես, կոռուպցիայի դեմ պայքար, ահաբեկչության ֆինանսավորում, կեղտոտ փողերի լվացման դեմ պայքար, ինքնին լեգիտիմ են , ուղղակի այստեղ մեխանիզմները պետք է համարժեք լինեն, բայց համարժեք մեխանիզմներ նախատեսված չեն եւ երաշխիքները պետք է պատշաճ լինեն։ Ընդ որում, հենց մեր առանձնահատկություններն ու մեր իրավապահների դառը փորձը հաշվի առնելով, ես այն կարծիքին եմ, որ մեզ անհրաժեշտ են ոչ միայն ստանդարտ երաշխիքներ, այլեւ՝ մի բան էլ ավել, իսկ այստեղ նախատեսված են ստանդարտից էլ ավելի ցածր երաշխիքներ։

-Եվ վերջին հարցը կրկին իրավական հարթությունից։ Անձերի շրջանակը, որոնց նկատմամբ կարող է այս սահմանափակումը վերացվել, հստակ չէ ։ Փոխկապակցված անձանց շրջանակն արդյո՞ք չի կարող շատ լայն ու սուբյեկտիվ ընկալվել եւ մեկնաբանվել։

-Դա նույնպես դատական վերահսկողության առարկա չէ եւ նույնպես դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա մերժել միջնորդությունը, եթե վարույթ իրականացնող մարմինը պատշաճ ձեւով չի հիմնավորում անձի կապը հանցագործության հետ։ Այսպիսի հնարավորություն այս նախագծով չի դրվում, եւ ես կարծում եմ՝ ամենակարեւորը, ինչի մասին առանձնապես չի խոսվում, դա այն է ՝ արդյո՞ք անձը կարող է ծանոթանալ փաստին, որ իր նկատմամբ իրականացվել է նման միջամտություն։ Այն մեխանիզմը, որ նախատեսված է դրա համար, սահմանափակ է եւ բոլոր դեպքերին չի վերաբերվում։

Աղբյուր` Փաստինֆո