Փաստ ինֆո

Միջազգային իրավական գործընթացները լրջորեն խանգարում են Ադրբեջանին։ Ճիշտ է, վերջինս չի կատարում ՄԱԿ-ի արդարադատության միջազգային քրեական դատարանի որոշումը, բայց դա նաեւ հիմք է, որ դատարանի մասնակից պետությունները որոշակի քայլեր ձեռնարկեն Ադրբեջանի նկատմամբ, երբ պահը գա։ «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել միջազգային իրավունքի մասնագետ Արա Ղազարյանը։

2021 թվականի սեպտեմբերի 16-ին Հայաստանը վարույթ նախաձեռնեց Ադրբեջանի դեմ՝ կապված «Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» միջազգային կոնվենցիայի ենթադրյալ խախտումների հետ, իսկ 2022 թվականի դեկտեմբերին սկսված շրջափակումից հետո նաեւ միջանկյալ միջոց կիրառելու հարց բարձրացվեց եւ Հաագայի դատարանը պարտավորեցրեց Ադրբեջանին՝ ձեռնարկել բոլոր միջոցները երաշխավորելու Լաչինի միջանցքով քաղաքացիների, տրանսպորտային միջոցների և բեռների՝ երկու ուղղություններով անխափան տեղաշարժը, ինչը վերահաստատեց նաեւ նույն տարվա հուլիսին։ Ադրբեջանը ոչ միայն չկատարեց այդ որոշումները, այլեւ Արցախում ավարտին հասցրեց Էթնիկ զտումը։

Հաագայի դատարանի այս որոշումը մնաց թղթի վրա, ինչպես իսրայելական պատի մասին որոշումը, թեեւ դա, ինչպես նշեց Ա. Ղազարյանը, միջազգային ստանդարտ է սահմանում քաղաքական գործընթացների համար։ Նրա համոզմամբ՝ արցախահայության վերաբերյալ որոշումը կմնա թղթի վրա, քանի դեռ ձեռք չեն բերվել քաղաքական պայմանավորվածություններ։

«Իրավիճակն այն է, որ ցանկացած քաղաքական գործընթացի հիմքում ընկած են իրավական ստանդարտները, բայց իրավական գործընթացները երբեք չեն կարող լինել առաջնահերթություն, որվհետև, ի վերջո, պետությունները քաղաքական պայմանավորվածությամբ են ինչ-ինչ հարցեր լուծում»,- արձանագրեց Արա Ղազարյանը՝ ավելացնելով, որ Ադրբեջանին իրավական գործընթացները խանգարում են, որովհետև դրանցով Ադրբեջանի դեմ ստանդարտներ են սահմանվում, որով բացահայտվում են այդ երկրի հանցավոր գործողությունները միջազգային արենայում։ «Վերցնենք ՄԱԿ-ի միջազգային դատարանի որոշումը, որը Արցախին բլոկադայի մեջ պահելու մասին է։ Բլոկադան միջազգային հանցագործություն է, դա նշանակում է , որ դու պատերազմում շահել ես՝ հանցավոր գործունեություն ծավավելով։ Այդ պատճառով է ՀՀ-ն միացել Միջազգային քրեական դատարանին, որ 134 դաշնակից երկիր ունենա, որոնք պարտավորված պետք է լինեն Ադրբեջանի նկատմամբ քայլեր ձեռնարկել, երբ հասնի պահը», - ասաց Ղազարյանը։

Ադրբեջանը չի կատարել նաեւ 2020 թվականի դեկտեմբերի 9-ի հայտարարությունը։ Ա. Ղազարյանի արձանագրմամբ՝ այդ փաստաթուղթը դեկլարատիվ ոճի է, որից հետո արդեն պետք է կոնկրետ համաձայնագիր լինի, որը կողմերը կոչում են «Խաղաղության համաձայնագիր», սակայն կարեւորեց, որ մեխանիզմները մշակվեն մանրամասն։

Որպես օրինակ փորձագետը մատնանշեց Բոսնիայի վերաբերյալ Դեյթոնյան համաձայնագիրը, որտեղ, միջազգային ներկայությամբ բազմաթիվ կողմերի ստորագրությամբ լուծում են գտել, եւ դրա մեջ կան նաև հավելվածներ որոնցից մեկը՝ 7-րդ հավելվածը վերաբերում է վերադարձին, փոխհատուցմանը։ «Ես որքան հասկացա «Խաղաղության պայմանագրի» տեքստում մանրամասն մեխանիզմներ չկան մշակված, գուցե կողմերը միայն սկզբունքն են նշում՝ մեկ նախադասությամբ, որ հետո մանրամասն մշակեն՝ երկկողմ հարաբերություններով»,- նշեց Ղազարյանն ու ընդգծեց, որ արցախցիների վերադարձի, նրանց անվտանգության, իրավունքների հարցը պետք է արտացոլված լինի «Խաղաղության պայմանագրում», պետք է մեխանիզմներ լինեն ու իրավական չափանիշներ։ Սակայն որքանով պայմանագրում մշակված կլինեն այդ մեխանիզմները, Ա. Ղազարյանի խոսքերով, կարող ենք իմանալ միայն դրա ամբողջական հրապարակումից հետո։

Նա տեղեկացրեց, որ արցախցիներն իրենց ուժերով որոշել են պաշտպանվել ու անհատական գանգատներ են ուղարկում Եվրոպական դատարան։ «Չեմ կարծում, որ դա վճռորոշ նշանակություն է ունենալու, որովհետև Եվրոպական դատարանն էլ որոշում չի կայացնի , կսպասի, մինչև տեսնի «Խաղաղության պայմանագրում» ինչ մեխանիզմներ են առաջարկում։ Այն ինչ-որ մենք տեսնում ենք »,- նշեց Ղազարյանը՝ ավելացնելով, որ Սարգսյանի, Շիրակովի գործերով, փախստականների մասով Եվրոպական դատարանի վճիռների կատարողական վարույթները Ադրբեջանն էլի ձգձգում է, փորձում է վկայակոչել ինչ-որ անորոշ պայմանավորվածություն կողմերի միջև, երևի մատնացույց է անում «Խաղաղության պայմանագրին»։

Ամբողջ աբսուրդ այն է, որ Ադրբեջանն ու Հայաստանը տարածաշրջանային կարգավորումները փորձում են անել առանց միջազգային ներկայության, ինչը սովորաբար չի ստացվում։ Բոսնիայի պատերազմը Սերբիայի, այնուհետև Խորվաթների հետ տևեց երեք տարի, բայց եթե չլիներ ՄԱԿ-ի, հետո ԵՄ ներկայությունը ոչինչ չէր լինի։ «Հիմա մեզ մոտ ներկայությունը պետք է ՌԴ-ն ապահովեր, բայց դե տեսաք ինչ եղավ։ Կարծում եմ մինչև միջազգային հստակ ներկայություն չլինի, Հայաստանն ու Ադրբեջանը դժվար թե կարողանան կայուն ինչ-որ հստակ մեխանիզմներ մշակել, չի ստացվի, որովհետևն Ադրբեջանը ուզում է հեգեմոնիկ դերում հանդես գալ։ Իսկ եթե պարտադրեն նաեւ հայցերը հետ վերցնել, խոսքը միջպետական հայցերի մասին է, ապա ուրեմն «Խաղաղության պայմանագրում» պետք է նախատեսված լինեն մեխանիզմները։ Հակառակ դեպքում, միջազգային իրավունքի մասնագետի արձանագմամբ, լուրջ խնդիր կառաջանա, որովհետև հայտնի չէ, թե կողմերը կհասցնե՞ն մինչև նոր պատերազմ, մինչև նոր կոնֆլիկտը մեխանիզմներ մշակալ, թե ոչ։
«Եթե մշակվի էլ՝ Ադրբեջանն անընդհատ շահարկելու է դա։ Ադրբեջանն ուզում է քաղաքական գործընթացներով լուծել հարցը, որովհետև իրավական գործընթացում, անկախ նրանից, որ դու ես շահել պատերազմը, հավասարը՝ հավասարի հետ ես խոսում», - ասաց Ղազարյանը։

Ինչ վերաբերում է անհատական գանգատներին, ապա մեր զրուցակցի փոխանցմամբ, կողմերի համաձայնությամբ չեն կարող անձին պարտադրել հրաժարվել դրանցից։

Բայց այս պարագայում էլ կարեւոր է, որ Եվրոպական դատարանը չդավաճանի անհատական գանգատարկումներին՝ ասելով, որ դրանք միացվում են միջպետականին, քանզի այդ դեպքում միջպետականից հրաժարվելու դեպքում անհատականներն էլ դուրս կգան։

Աղբյուր` Փաստինֆո