Փաստ ինֆո

Սոչիում Հայաստանի, Ռուսաստանի ու Ադրբեջանի ղեկավարների հոկտեմբերի 31-ի հանդիպումը ոչ մի հարց չլուծեց ո՛չ Ադրբեջանի, ո՛չ Հայաստանի, ո՛չ Ռուսաստանի համար։

Մինչ Ադրբեջանն ամրանում է դեռևս 2021թ մայիսից Հայաստանի տարածքում գրավված դիրքերում, իսկ սեպտեմբերին ավելի մասշտաբային հարձակում էր իրականացրել՝ սպանելով ավելի քան 200 հայ զինվոր, Հայաստանի իշխանությունները՝ բանակի կարողությունները հզորացնելու փոխարեն, որոշեցին ապավինել արտաքին՝ արևմտյան աջակցությանը։ Հայաստան հրավիրվեցին եվրոպացի ռազմաքաղաքական դիտորդները, տեսանելի ներգրավվածություն ցուցաբերեց նաև ամերիկյան կողմը։ Անշուշտ, սա հարուցեց ռուսական կողմի խանդը՝ հիմք տալով դեռևս 2018թ ամառվանից շրջանառվող դավադրապաշտական տեսություններին, թե «Հայաստանը թեքվում է դեպի Արևմուտք»։

Հոկտեմբերի 28-ին Վալդայ ակումբում Պուտինը նախատեց Հայաստանի ղեկավարներին, որ նախընտրում են «վաշինգտոնյան» մոտեցումները, որը, ըստ նրա, Արցախն անվերադարձ նվիրում է Ադրբեջանին։ Փոխարենն առաջարկվեց ռուսական տարբերակ, որով Արցախի յուրահատկությունները հաշվի պիտի առնվեն։ Սրան նախորդել էր Լավրով-Միրզոյան հանդիպումը, որտեղ Միրզոյանը տեսախցիկների առջև մեղադրել էր Ռուսաստանին՝ Հայաստանի վրա ռազմական հարձակումը անուշադրության մատնելու մեջ։

Բոլորը հիշում են, երբ նոյեմբերի 9-ի կապիտուլյացիայից հետո Հայաստանում իշխանությունը գտնվում էր փողոցում, պատգամավոր-մարզպետ-պաշտոնյաները փախել էին տարբեր բարեկամների տներ, իսկ Փաշինյանը գտնվում էր պատսպարաններում։ Այն ժամանակ վերջինիս ռեաբիլիտացրեց հենց Պուտինը՝ դեմ հանդես գալով նրան դավաճանության մեջ մեղադրողներին։

Այստեղ պետք է մի պահ կանգ առնել ու հասկանալ, որ 2020թ Ռուսաստանը և հետ-ուկրաինական Ռուսաստանը՝ դրանք տարբեր «Ռուսաստաններ» են։ Ուկրաինայի դեմ սկսված պատերազմը ի ցույց է դրել նախկին գերտերության այնքան թերություններ ու թուլություններ, որ նույնիսկ Տաջիկստանի նախագահն է հրապարակավ կշտամբում Պուտինին։

Հիմա Սոչիի մասին։

Սոչիի հայտարարությունը, ըստ էության, ոչնչի մասին է։ Ալիևը (և Թուրքիան), տեսնելով Ռուսաստանի թուլությունը, գնում են իրենց մաքսիմալիստական պահանջների ճանապարհով։ Չէ՞ որ նրանք հիմա պատմական շանս ունեն տարածաշրջանից վերացնել, կամ զգալի թուլացնել, հայկական գործոնը։ Նրանք իրենց ճանապարհին չունեն ո՛չ առաջվա ռազմականապես ուժեղ Հայաստանի, ո՛չ մարտունակ Արցախի, ո՛չ էլ Ռուսաստանի պատնեշները։

Սոչիից հեռարձակված իր բացման խոսքում Փաշինյանը հղում արեց ինչ- որ փաստաթղթի, որը, դատելով հանդիպման արդյունքում ընդունված հայտարարությունից, Պուտինը անկարող է եղել համաձայնեցնել Ալիևի հետ։ Այդ տեքստում ընդհանրապես առարկայական ոչինչ չկա, բացի ձևական առումով Ռուսաստանի միջնորդության վերահաստատումը։ Եթե սա ամենահնարավոր ցածր ընդհանուր հայտարարն է եղել, ուրեմն Ռուսաստանն ավելի թույլ է, քան կարելի է պատկերացնել։

Հայտարարությունը ոչ մի կերպ չի անդրադառնում ո՛չ Հայաստանի, ոչ՛ Արցախի վերջերս օկուպացված տարածքներից ադրբեջանական զորքերի դուրսբերման խնդրին։ Ավելին՝ նույնիսկ փորձ է արվել խուսափել ռուս խաղաղապահների մասին որևէ առարկայական անդրադարձ անելուց։ Կրկին՝ ոչ Ռուսաստանի ընտրությամբ։

Ընդհանրապես, իր հրապարակային խոսքում Փաշինյանը հնչեցրել է տարբեր (արդարացի) պահանջներ, այդ թվում՝ կոնկրետ Ռուսաստանից, որոնք ո՛չ ընդունված հայտարարության մեջ, ո՛չ Պուտինի հրապարակային խոսքում արծարծված չեն։ Ավելին՝ Փաշինյանը հանդիպմանը ներկայացել էր «հուշաթերթիկով», որ հանկարծ չմոռանա իր տեքստը։ Արդյոք սա միայն Հայաստանում իր փոքրաթիվ, բայց ակտիվ աջակիցների ու «լուռ մեծամասնության» համար էր միայն նախատեսված, դժվար է ասել։

Նրա «հուշաթերթիկի» վրա գրված խնդիրներից ոչ մեկին որևէ մակարդակով անդրադարձ չի արվել։

Հայ հասարակական-քաղաքական մտքում արդեն գրեթե արմատացած է այն մոտեցումը, որ Փաշինյանը արտաքին թատերաբեմում համաձայնում է ամեն ինչի ու տրվում է բոլոր տեսակի ճնշումներին՝ միայն թե պահպանի իր իշխանությունը։ Նույնիսկ Արցախից հրաժարումը տեղի է ունենում այս համատեքստում։

2018-2020թթ Փաշինյանը Պուտինի համար չափազանց հարմար գործընկեր էր՝ համաձայնելով Կրեմլից հնչող գրեթե ամեն ինչի ու փոխարենը չպահանջելով ոչինչ՝ ո՛չ էժան գազ, ո՛չ որևէ արտոնություններ, ո՛չ նոր զենքեր։ Պատերազմից հետո Փաշինյանը դարձավ գլխացավանք, և Ռուսաստանի համար գլխացավանք դարձրեց նաև Հայաստանն ու Արցախը։ Հետպատերազմական Հայաստանն ու Արցախը Ռուսաստանին ոչինչ չեն տալիս, բացի ֆորմալ ռազմական ներկայության պլացդարմից, որը, ինչպես տեսնում ենք Ուկրաինայում, ռուսական բանակը նորմալ չի էլ կարողանում օգտագործել։

Պուտինը մինչև Ուկրաինա ներխուժումը ցանկանում էր Հայաստանից զիջումներ կորզելով բարեկամանալ Թուրքիայի ու Ալիևի հետ։ Բայց հիմա, տեսնելով թուլացած Ռուսաստանը, Ալիևն ու Էրդողանը, արդեն իսկ բավարարած լինելով իրենց մաքսիմալիստական պահանջները, գնում են առաջ, ու գնալու են առաջ՝ թույլ Հայաստանի հաշվին։ Նպատակը՝ վերացնել հայկական գործոնը տարածաշրջանից ու ավարտին հասցնել 1915-ի պլանները։ «Չքաղաքականացնել» տերմինով հասարակությանը բթացրած հայրենի իշխանությունները, ապալեգիտիմացրած լինելով բոլոր ընդդիմախոսներին դեռ 2018-ին, թույլ չեն տալիս որևէ այլընտրանքային քաղաքական մտքի արծարծում հասարակության մեջ։ Արդյունքում «խաղաղության օրակարգը» մնում է միակն ու այլընտրանք չունեցողը։ Եվ մարդիկ չեն էլ հասկանում, որ դա նոր Դեր Զորի ճանապարհն է։

Գլխավոր հարցը հետևյալն է. արդյո՞ք Ռուսաստանի շահերից է բխում Կովկասում ռազմական ներկայության շարունակական լինելը, թե՞ Ռուսաստանը հեռանում է Կովկասից։

Եթե Կովկասում ազդեցությունը պահպանելը դեռ կարևոր է Կրեմլի համար, ուրեմն միայն մարտունակ Հայաստանն է ի զորու ապահովել ռուսական շահի ծանրակշիռ ներկայությունը։ Ուկրաինայում պարտվող ու Արևմուտքի կողմից խիստ սանկցիաների տակ հայտնված Ռուսաստանը ունակ չէ ճնշել Էրդողանին ու Ալիևին, այլ կարող է միայն զսպել նրանց ախորժակը։ Ժամանակավոր։ Հատկապես, եթե Հայաստանն ինքնուրույնաբար ցանկություն չունի նորից գործոն դառնալ։ Իսկ ցանկություն չունի, հավանաբար, ոչ միայն իշխանավորների մտահորիզոնի սահմանափակ լինելու պատճառով։ Հետևաբար ուժեղ դաշնակից ունենալու և ռեգիոնում այդ դաշնակցին ապավինելու համար Ռուսաստանին անհրաժեշտ է համապատասխան իշխանություն Հայաստանում։

Ցավոք, ո՛չ Հայաստանի ապակողմնորոշված հասարակությունը, ո՛չ նախկին նախագահների քաղաքական կապիտալը, ո՛չ էլ որևէ մեկը ունակ չեն իրականացնել որակական իշխանափոխություն։ Այս խմբերի մի մասը ցանկանում էր իշխանության գալ, երբ «Նիկոլը ամեն ինչ կստորագրի», մի մասն էլ հուսով էր, որ Կրեմլը ամեն ինչ կանի իրենց փոխարեն ու կնվիրի Հայաստանի գահը՝ վայելելու։

Իշխող ՔՊ-ն լիովին գտնվում է Փաշինյանի վերահսկողության ներքո՝ տարբեր պատճառներով ու գործիքներով։ Այստեղից չի ծնվելու որևէ «հաջորդ» կամ «ժամանակավոր» ղեկավար։ Իսկ արևմտյան ֆինանսական ռեսուրսներով սնվող «քաղհասարակությունը» ակտիվ ընդդիմանալու իշխանափոխությանը իր ողջ ցանցով, քանի որ նրանց համար սա կենաց ու մահու խնդիր է։ Քաղպայմանագիրն ու քաղհասարակությունը, երբեմն իրար կծոտելով, պահելու են իշխանությունը՝ իբրև ֆիզիկական անվտանգության երաշխիք։

Զուգահեռ իրականությունում թույլ Ռուսաստանի ստվերում Հայաստանն իրոք տեղավորվում է ամերիկա-եվրոպական ուղեծրի մեջ, որը ենթադրաբար Կրեմլի շահերից չի բխում։ Եվ ուրեմն Հայաստանում արագ իշխանափոխություն իրականացնելուն Ռուսաստանը քիչ այլընտրանքներ ունի։ Արդյո՞ք այս հնարավորությունից կօգտվի Հայաստանը «փրկել» տենչող, բայց բաժան-բաժան եղած ազգային ընդդիմությունը։

Մավրը արել է իր սև գործը, նա կարող է հեռանալ։ Պուտինին Նիկոլը այլևս պետք չի։

Աղբյուր` Փաստինֆո