Փաստ ինֆո

44-օրյա պատերազմի ժամանակ կանոնավոր բանակի առնվազն 90 տոկոսը կռվել է։ Դա վստահաբար կարող եմ ասել։ 18 տարեկան զինվորը կռվել է, իսկ ՄՈԲ-ը՝ փախչել։ Ասում եմ այն, ինչ տեսել եմ իմ աչքով։ Մոբին տանում, հասցնում էիր խրամատ, շրջվում էիր, տեսնում չկա։ Զենքերը թողնում էին ու փախչում։ Նրանց հազիվ 20 տոկոսն է կանգնել զինվորի կողքին ու կռվել։ Դավաճաններին ու պարտության պատճառներն այդտեղ թող փնտրեն, իսկ բանակի հրամանատարներին անտեղի ու անհիմն չվարկաբեկեն։ Ջալալ Հարությունյանի, Միքայել Արզումանյանի վրա պարտության մեղքը բարդողները կա՛մ բանակից են լրիվ անտեղյակ, կամ էլ ծառայած չեն, զինվորական համազգեստ հագած չկան։

«Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասում է 44-օրյայի մասնակից, պատերազմից հետո զորացրված փոխգնդապետ Պետրոս Ղահրիյանը` նշելով. «Չգիտեմ՝ ով է նահանջի հրաման տվել, ում են տվել, բայց կարող եմ ասել այն, որ պատերազմի առաջին օրից մինչև հոկտեմբերի 25-ն Արցախի հերոս Սերգեյ Շաքարյանի զոհվելու օրը, Կարախամբելիի հատվածում ենք եղել՝ այն դեպքում, երբ Ջրականը հանձնված էր, թշնամին Տողի տակ էր արդեն, ու թե այդ ընթացքում, թե մինչև պատերազմի ավարտը ես նահանջ հրաման որևէ գեներալից, բանակի հրամանատարությունից չեմ լսել»։

Նրա փոխանցմամբ` գնդապետ Շաքարյանի հետ առաջին պաշտպանական շրջանում գտնվելու ամբողջ ընթացքում, առանց չափազանցության, օրը մի 20 անգամ Ջալալ Հարությունյանը զանգում էր․ տեղեկանում օպերատիվ իրավիճակից: «Որոշումներ էին կայացնում, հերթական քայլերը պլանավորում ու, գիտեմ, որ գեներալը բոլորի հետ էր օպերատիվ կապի մեջ, և իրավիճակին համապատասխան որոշումներ էր կայացնում։ Նույնն էլ Միքայել Արզումանյանի մասին կարող եմ ասել․ նրանք սխալ հրաման չէին կարող տալ․ երկուսն էլ սկզբունքային, պատասխանատու, ազդեցության տակ չընկնող զինվորականներ են։ Ես, համենայնդեպս, նրանցից առավել հայրենասեր, մեր հողի համար այդքան գործ արած հրամանատարներ չեմ ճանաչում։ Այնպես որ, թող գնան ու պարտության պատճառներն այլ տեղերում փնտրեն»,-ասում է Պետրոս Ղահրիյանը։

Պահեստազորի փոխգնդապետը ցավով արձանագրում է՝ պատերազմի ժամանակ դիրքը լքած, զինվորներին մենակ թողած ու մարտադաշտից փախուստի դիմած բազմաթիվ գնդապետեր, փոխգնդապետեր այսօր տարբեր պաշտոններ են զբաղեցնում, իսկ ամեն պահի զոհվելու հավանականությունը աչք առաջ ունենալով՝ ոչ մի սմ հետ չկանգնած մեծ թվով զինվորականներ այսօր ոչ միայն անտեսված են, այլև՝ կրճատվել են բանակից։

«Կրկնում եմ՝ մեղավորներին ցածր օղակներում պետք է փնտրեն, քանի որ պատերազմի ամբողջ ընթացքում վերադասի կողմից ես նահանջ հրաման չեմ լսել։ ՄՈԲ-ը, ավելի ցածր սպայական կազմից որոշներն իրենք իրենց մեջ խուճապ են գցել, փախչել ու այս օրվան հասցրել։ Մոիբիլիզացիա չի եղել, զորքի համալրում չի արվել։ Կազմակերպված չեն բերել, ասել, օրինակ, դու այսինչ դասակի կազմում ես կռվելու դու՝ մյուս։ ՄՈԲ-ից ջոկատներ են սարքել, այստեղ-այնտեղ անկապ թողել։ 1990-ականներին էինք մեկ էլ ջոկատներով կռվում․ կանոնավոր բանակը համալրելու փոխարեն՝ 2020-ին բերեցին ՄՈԲ-ով ջոկատներ ստեղծեցին, նրանց զգալի մասն էր զենքերը թողեց, փախավ։ Ի՞նչ էիք սպասում, ո՞նց պիտի լիներ այդքանից հետո։ Դեռ որ Ջալալ Հարությունյանի ու Միքայել Արզումանյանի պես մարդիկ չլինեին այն ժամանակ բանակի հրամանատարները, պատերազմը շատ ավելի տխուր ելք կունենար մեզ համար, հավատացե՛ք։ Հիմա բերել իրենց մեղքն այդ երկու նվիրյալ գեներալների վրա են փորձում բարդել»,-շեշտում է պահեստազորի փոխգնդապետն ու հավելում՝ նրանցից ոչ մեկն ինձ անձնապես որևէ լավություն չի արել․ ինչի հասել եմ՝ իմ աշխատանքով եմ հասել, բայց պետք է արդարամիտ լինել, ու մարդկանց գնահատել իրենց անցած ճանապարհով։

Ղահրիյանը Ջալալ Հարությունյանի հետ բազմաթիվ օրեր է անցկացրել առաջնագծում։ 2016թ․ Հարությունյանի՝ 18-րդ հրաձգային դիվիզիայի հրամանատար նշանակվելուց հետո նրանք գրեթե ամեն օր հանդիպում էին՝ հիմնականում մարտական դիրքերում։ Ասում է՝ գեներալին 1995 թվականից է ճանաչում՝ որպես հրետանու ակունքներում կանգնած զինվորականի։ Առաջին գործը, որին դիվիզիայի հրամանատար նշանակվելուց հետո լծվել է Հարությունյանը, պահեստազորի փոգնդապետի խոսքով, դիրքերի պատշաճ կահավորումն էր․

«Օր չկար, որ ինքը դիրքեր չգնար․ Ջրականից սկսած մինչև Մարտունի ոտքով գնում էր, մեկ առ մեկ ստուգում խրամատները, բոլոր խրամատաբջիջները իր աչքով պետք է տեսներ։ Որ մի թերություն էր նկատում, անմիջապես հրամայում էր վերացնել։ Ու ոչ մեկը չէր կարող խաբել իրեն, վերացրած չլիներ ու ասեր վերացրել ենք, քանի որ վստահ էր, որ գեներալն անձամբ գնալու է ստուգի։ Ամբողջությամբ տիրապետում էր դիրքերում, մնացած կառույցներում տիրող վիճակին։ Անգիր գիտեր՝ որտեղ ինչ կա։ Իր օրոք մեր դիվիզիան ինժեներական առումով 180 աստիճանով փոխվել է»։

Ղահրիյանը հիշում է՝ Հայաստանում անցկացվող տարբեր զորավարժություններում, շտաբային մարզումներում 18-րդ դիվիզիան շատ անգամներ է առաջին տեղ զբաղեցրել և դա, իր խոսքով, Ջալալ Հարությունյանի ներդրած ջանքերի արդյունքն էր։

«Եթե մեկ ուրիշը մի ավտոբուս մարդ էր հավաքում, գնում մի գունդ, ստուգումներ անում, հետ գնում, ինքը 3- 4 հոգու հետ գնում էր դիրքեր, առավոտից մինչև ուշ երեկո շրջում խրամատներով։ Շաբաթը մեկ հերթապահ էի լինում ես, ու մինչև գիշերվա ժամը 1-ը, 2-ն իր աշխատասենյակի լույսը չէր անջատվում։ Զարմանում էինք՝ ոնց էր կարողանում ամբողջ օրը մեզ հետ խրամատներով շրջելուց հետո մինչև ուշ գիշեր աշխատել։ Հաջորդ օրվա անելիքները մինչև չպլանավորեր, չէր քնում ու ոչ մի անգամ չէր մոռանում ստուգել՝ վերացվել է այս կամ այն թերությունը, թե ոչ։ Շատ հետևողական էր, շատ։ Ով թերանում էր իր աշխատանքում, ազատում էր գործից, դրա համար էլ քիչ չէին նրան չսիրողները»,-պատմում է մեր զրուցակիցը։

Պահեստազորի փոխգնդապետը ցավ է ապրում, որ բանակի մարտունակության համար ոչինչ չխնայած, պատերազմի թոհուբոհով անցած հրամանատարներին վարկաբեկում են, ուրիշների թերացումներ նրանց վրա բարդում, որի հետևանքով արժեզրկվում է 44 օր անդադար մահվան աչքերին նայելով՝ թշնամու հսկայական ուժերի դեմ կռիվ տված բանակի զինվորն ու հրամանատարը։

Աղբյուր` Փաստինֆո