Փաստ ինֆո

Ծանր վիրավորանքի հիմքով հարուցված մեծաքանակ քրեական գործերը, թերևս, վկայում են, որ օրենսդրական փոփոխությունները ոչ միայն առանձնակի կանխարգելիչ դեր չունեցան, այլև «փչացնելու են» հանցավորության աճի առանց այդ էլ անհանգստացնող ցուցանիշները։ Սոցիալական ցանցերում նաև մտահոգություններ են հնչում՝ կապված բացահայտ խտրական վերաբերմունքի հետ։ Այս և հարակից հարցերի շուրջ «Փաստինֆո» -ն զրուցել է ԵՊՀ ամբիոնի վարիչ, իրավագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր, Գերագույն հոգևոր խորհրդի անդամ Գևորգ Դանիելյանի հետ։

- Պարոն Դանիելյան, դուք Արդարադատության նախարար էիք, երբ վիրավորանքն ու զրպարտությունը ապաքրեականացվեց, սակայն այդ նախաձեռնությունը դուք առանձնակի չէիք պաշտպանում։ Ներկայումս դրա մի տեսակը՝ ծանր վիրավորանքը, դարձյալ քրեականացվեց, կան արդեն բազմաթիվ քրեական գործեր, որոնցով տուժողը, հատկապես՝ վարչապետն է. դուք սա ողջունո՞ւմ եք։

- Ինչպես չեմ ողջունել ապաքրեականացումը, նույն կերպ չեմ ողջունում նաև քրեականացումը, և սա պարադոքս չէ։ Ցավում եմ, որ քննարկումները, որպես կանոն, սահմանափակվում են զուտ սիրողական հարթությամբ, ուստի պատահական չէ, որ մակերեսային դատողությունների տիրույթում մենք բացահայտում են իբրև թե իրարարմերժ դիրքորոշումներ։

Խնդիրն այն է, որ մենք կենտրոնանում ենք սոսկ արարքի հանրային վտանգավորության հարցի վրա` անտեսելով մեղադրանքի տեսակը։ Այս բնույթի գործերը վերաբերել են (ներկայումս ավելացվել է նաև հանրային մեղադրանքը), այսպես կոչված, մասնավոր մեղադրանքին, որի դեպքում՝ քրեական գործը հարուցվում էր տուժողի բողոքի հիման վրա և կասկածյալի կամ մեղադրյալի կամ ամբաստանյալի հետ հաշտվելու դեպքում գործերը ենթակա էին կարճման։ Արտաքուստ կարող է թվալ, որ ամեն ինչ տրամաբանական և ողջամիտ, մինչդեռ՝ այս ամենը միայն հեռավոր աղերսներ ուներ և մինչ այժմ էի ունի մասնավոր մեղադրանքի հետ, քանի որ սա քողարկված հանրային մեղադրանք է։ Ես առաջարկում էի, և առավել ևս հիմա եմ պնդում, որ հարկ է ներդնել իրական մասնավոր մեղադրանք, որը կբացառի դատախազի որևէ միջամտություն, իսկ ողջ ծավալով վարույթ իրականացնելու իրավասությամբ կօժտվի փաստաբանը։

Այլ կերպ ասած խնդրի լուծումը ոչ թե արարքն ապաքրեականացնելու, այլ իրական մասնավոր մեղադրանք ներդնելու ճանապարհն էր, որպեսզի բացառվեն քաղաքական հետապնդումների հնարավորությունները։   

- Իսկ ինչո՞ւ եք ձեր առաջարկությունը առավել հրատապ համարում ներկայիս զարգացումների համատեքստում, ինչը՞ նկատի ունեք։

- Վիրավորանքը և զրպարտությունը ապաքրեականացնելու նախաձեռնությունը տեղի էր ունենում այն շրջանում, երբ այդ ժամանակ տարեկան ընդամենը մեկ֊երկու դեպք էր արձանագրվում, այդ նախաձեռնությունը զուրկ էր որևէ հանրային պահանջից, և այն կյանքի կոչվեց միայն եվրոպական կառույցների անհարկի միջամտությամբ։ Երբ այդ օրերին տարածվեց նշված նախաձեռնությամբ հանդես գալու վերաբերյալ եվրոպական երկրների բոլոր դեսպանների համատեղ հայտարարությունը, ինքս հանդես եկա հակընդդեմ հայտարարությամբ և ընդգծեցի, որ այդ արարքները քրեական հանցագործություն են ճանաչված հենց իրենց երկրների քրեական օրենսդրությամբ, ընդ որում, ավելի լայն կիրառում ունեն, քան Հայաստանում, ուստի այդ կտրվածքով հետապնդումների մասին խոսելու հիմքեր ուղղակի չկան։ 

Մյուս կողմից առանձնակի մտահոգված չէի, քանզի սահմանվեցին պատճառված վնասի փոխհատուցման համեմատաբար ողջամիտ առավելագույն չափեր, իսկ չարաշահումներ հնարավոր էին երկու դեպքում էլ։ Ցավալի է, որ այդ չափերը մեր օրերում զգալիորեն բարձրացվեցին հենց խոսքի արտահայտության ազատության երբեմնի ջատագովների ջանքերով։ Ավելին, առանց անդրադառնալու քրեական հետապնդումների բացահայտ անընդունելի իրավական հիմքերին, երբ մասնավոր մեղադրանքի պատրվակով իրականացվում է հանրային մեղադրանք, հատուցման չափերն ավելացնելուն զուգահեռ ներդրվեց քրեական հետապնդման երկու տեսակներն էլ՝ և հանրային և մասնավոր։ Իրավագիտության տարրական սկզբունքները մի կողմն են նետվել, իսկ վնասի հատուցումն ընկալվում է ոչ այլ կերպ, քան պատիժ։

- Իսկ ինչպե՞ս արձագանքեցին դեսպանները ձեր դիրքորոշմանը, երբ բացահայտ ընդգծում էիք, որ անտեսել են իրենց սեփական օրենսդրությունը, բայց մեկ այլ երկրից բոլորովին այլ զարգացում են ակնկալում։

- Մի մասի հետ անձնական հանդիպումների շրջանակում, ուղղակի պարզվեց, որ հայտարարությունը ստորագրել են, առանց իրավական նրբությունների մեջ խորանալու, քանզի իրենց համար առավել արդիական է եղել հնարավոր հետապնդումները կանխարգելելու խնդիրը։ Մի մասը լռեց, ինչպես և հիմա են հետևողականորեն լռում ու ընտրանքային սկզբունքով անտեսում։

Առավել գործնական ու համարժեք գտնվեց ԵԱՀԿ Երևանյան գրասենյակը, որն Ադրբեջանի ջանքերով այլևս չի գործում Հայաստանում։ Վերջինս աջակցում էր խնդրի լուծման առավել արդյունավետ իրավական համակարգ մշակելու և ներդնելու հարցում։ Աշխատանքը հայտնի պատճառներով, չկարողացանք ավարտին հասցնել։

- Ոմանք ակնարկում են, որ ծանր վիրավորանքի հիմքով քրեական գործերի հարուցումը խտրական վերաբերմունքի բացահայտ դսևորում է, քանզի իրավասու մարմինները բարեխղճորեն նկատում են միայն վարչապետին ուղղված ծանր վիրավորանքի արտահայտությունները, աչք փակելով մյուս համանման դեպքերի վրա։ Բայց չէ որ այ դեպքում արարքը կատարվում է վերջինիս հանրային գործունեությամբ պայմանավորված, ուստի այն չի կարող տարածվել մասնավոր անձանց վրա։

 «Հանրային գործունեություն» եզրույթը բնավ չի սահմանափակվում միայն հանրային ծառայության կամ պաշտոն զբաղեցնելու հետ։ Մասնավորապես՝ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 137.1. հոդվածի ծանուցման հատվածում ամրագրված է, որ հանրային գործունեություն է համարվում նաև անձի կողմից լրագրողական, հրապարակախոսական գործունեության, հասարակական կամ քաղաքական գործունեության հետ կապված վարքագիծը։ Եթե մասնավոր անձին իր հրապարակախոսական գործունեության համար տեղեկատվական կամ հաղորդակցական տեխնոլոգիա օգտագործելով կամ որևէ այլ հրապարակային եղանակով, այսինքն՝ հանրամատչելի միջոցներով ծանր վիրավորանք է հասցվում, ապա այդ փաստն ինքնին բավարար է քրեական գործ հարուցելու համար, ասել կուզի՝ վերջինս պարտավոր չէ ներկայացնել բողոք կամ հաղորդում։

Մեկ անգամ ևս ընդգծեմ, որ ինքս այս հոդվածը ներդնելու նախաձեռնությանը սկզբունքորեն դեմ եմ եղել, դեմ եմ եղել նաև սահմանադրական որոշակիության և համաչափության հետ աղերսներ ունեցող նորմերին, պարզապես այս պահին հարկադրված եմ վերլուծել այն, ինչ ունենք։

֊ Վերջին հարցը՝ ինչո՞ւ Հայաստանից դուրս գտնվող Հայաստանի քաղաքացին ծանր վիրավորանք հասցնելու համար ենթակա չէ քրեական պատասխանատվության։

Դա բխում է գործող քրեական օրենսգրքի կանոնակարգումներից, մասնավորապես, 15-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, Հայաստանի տարածքից դուրս հանցանք կատարած Հայաստանի քաղաքացիները, ինչպես նաև մեր Երկրում մշտապես բնակվող, քաղաքացիություն չունեցող անձինք ենթակա են պատասխանատվության հայրենական օրենսգրքով, եթե նրանց արարքը հանցագործություն է ճանաչված տվյալ պետության օրենսդրությամբ։ Դե ավելորդ է անգամ ընդգծելը, որ մենք այս պահին խոսում ենք մի այնպիսի վիճահարույց հանցագործության մասին, որը այդպիսին ճանաչված չէ այլ պետությունների օրենսդրությամբ։ Իհարկե, կան բացառություններ անկախ այդ արարքների ճանաչված լինելու հիմքից՝ թվով երկու տասնյակը չգերազանցող արարքների մասին է խոսքը, բայց դրանք վերաբերում են միջազգային չափանիշներին համապահունչ հանցագործություններին, բացի այդ, դրանք արդեն իսկ նախատեսված են այլ պետությունների օրենսդրությամբ։

Եթե այլ հարցեր չունեք, ընդամենը կկամենայի մի վերապահում առաջադրել՝ մեր Երկրում իրավական համակարգը ազգային անվտանգության առանցքային բաղադրիչներից է, ոչ մի միջազգային փորձագետ այս պարզ ճշմարտությունը ի զորու չէ համարժեք ընկալել և խորհուրդներ տալ։ Մենք պարտավոր ենք մի կողմ թողնել իրավիճակային պատեհապաշտությունը և ելակետ ընդունել, որ օրենքը բոլորի, հենց մեր Երկրի համար է, ուստի հանրությունը, առավել ևս մասնագետները չեն կարող միայն դիտորդի դերին հավակնել։

Աղբյուր` Փաստինֆո