Փաստ ինֆո

Սա ամենալավ տարբերակը չէ։ Նույնիսկ ԵԴ-ն և ԵԽ-ն նախկինում նշել են, որ դատավորների կայացրած կոնկրետ գործով կոնկրետ վճիռ չպետք է դատավորի իրավունքների կամ դատավորին պատասխանատվության ենթարկելու հիմք հանդիսանա։ ՄԻԵԴ վճիռը կարող է հիմք հանդիսանալ որոշակի կարգապահական վարույթ սկսելու, որոշակի հարցեր քննարկելու համար, բայց ՄԻԵԴ վճիռը չի կարող ինքնին հիմք հանդիսանալ դատավորին կուրորեն պատասխանատվության ենթարկելու համար։ Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց միջազգային իրավունքի մասնագետ Արմեն Գալստյանը՝ անդրադառնալով առաջարկվող օրենսդրական փոփոխություններին։

Հիշեցնենք, որ ՀՀ արդարադատության նախարարությունն առաջարկում է փոփոխություններ կատարել «ՀՀ դատական օրենսգիրք» և «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքներում՝ ընդլայնելով դատավորների, ԲԴԽ անդամների և ՍԴ դատավորների լիազորությունների դադարեցման մեխանիզմները: Մասնավորապես, ըստ նախագծի, առաջարկվում է լիազորությունների դադարման հիմք հանդիսացող անհամատեղելիության պահանջների խախտում համարել նաև կոնկրետ դատարանի կողմից ՀՀ մասնակցությամբ միջազգային դատարանի կամ այլ միջազգային ատյանի կայացրած ակտով արձանագրված միտումնավոր խախտում կատարած լինելու փաստը: Այլ խոսքով՝ ՄԻԵԴ վճիռները կարող են հիմք հանդիսանալ դատավորի լիազորությունների դադարեցման համար, ինչն էլ մտահոգություններ և դժգոհություններ է առաջացրել մասնագիտական հանրությունում: Բարձր վարկանիշ ունեցող 8 դատավոր հանդես եւան հայտարարությամբ՝ մտահոգություն հայտնելով, որ վտանգվում է դատավորների ֆունկցիոնալ անձեռնմխելիությունը և կարող է գնահատվել որպես դատավորների նկատմամբ ազդեցության և ճնշում գործադրելու միջոց, որն անթույլատրելի է ժողովրդավարական հասարակությունում։
Արմեն Գալստյանն ուշադրություն հրավիրեց այն հանգամանքին, որ հաճախ ՄԻԵԴ-ում քննարկման առարկա է դառնում պետության օրենսդրությունը, խնդիրն օրենսդրությունն է, որտեղ դատավորը գործել է լիարժեք իրավաչափ, հետևաբար՝ ինչ պատասխանատվություն կարող է առաջանալ դատավորի նկատմամբ։ Բացի այդ՝ առաջիկայում ակնկալվում է վճիռ՝ Սահմանադրական փոփոխությունների վերաբերյալ՝ կապված ՍԴ դատավորների կազմի փոփոխման հետ, ուստի՝ մասնագետը հարց է բարձրացնում, թե ով է այստեղ պատասխանատվության ենթարկվելու, ինչպես են պատասխանատվության հարց որոշելու, ԱԺ-ին կբերե՞ն պատասխանատվության՝ որպես այդպիսին։

«ՄԻԵԴ վճիռը չի կարող կուրորեն հիմք հանդիսանալ դատավորի լիազորությունների դադարեցման համար»,- նշեց Գալստյանը՝ հավելելով, որ գուցե կարող է տրամաբանություն լինել, եթե խախտման արձանագրման դեպքում կարող է հիմք դառնալ կարգապահական վարույթներ սկսելու համար, սակայն ՄԻԵԴ վճիռը չի կարելի որպես խախտում արձանագրող փաստաթուղթ՝ վերցնել և դնել դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքում։ Բացի այդ՝ Գալստյանն ընդգծեց, որ երբեք ՄԻԵԴ-ը չի նշում, որ դատավորը միտումնավոր խախտում է կատարել, նման մեկ դեպք ունեցել ենք՝ խոշտանգման գործով ՀՀ-ի դեմ կայացված առաջին վճիռը, որը, սակայն կարելի էր արձանագրել՝ առանց ՄԻԵԴ որոշման։ Մասնավորապես, դատավորը նշել էր, որ անձին խոշտանգել են կամ ծեծի են ենթարկել, սակայն դա ոստիկանությունում տեղի է ունեցել՝ ճշմարտությունը բացահայտելու համար, ապա՝ մերժել քրեական գործի հարուցումը։

«Այո, այստեղ դատավորն իր բերանով ասել է, որ խախտում է թույլ տվել, ԵԴ-ն դա մեջբերել էր»,- նշեց Գալստյանը՝ հավելելով, որ ՄԻԵԿ 6-րդ հոդվածի՝ արդար դատաքննության իրավունքի գործերով, հաճախ կոնկրետ դատավորների մատնանշում են, որը գործը քննել և ինչ-որ արտահայտություն է արել, կամ, եթե գործը վերաբերում է դատարանի անաչառության հարցերին՝ քննարկվում է, թե արդյոք դատարանն իրավունք ուներ այդ գործերով վճիռ կայացնելու, արդյոք դատավորն անաչառ էր գործով վճիռ կայացնելիս, դատավորը թույլ է տվել արտահայտություն, որը խոսում է ոչ անաչառ լինելու մասին, սակայն դրանք երբեք չեն նշանակում, որ ՄԻԵԴ-ն դատավորի միտումնավորության մասին կարծիք է հայտնում, անհեթեթ, վիճարկելի ձևակերպում է։

«Անհամատեղելիության հետ կապված, այսպես, թե այնպես, առանց այդ փոփոխությունների էլ՝ դա կարելի է դնել դատավորին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու հիմքում այն ձևակերպումների լույսի ներքո, որոնք ունենք, որովհետև, եթե մեր օրենսդրությամբ դատավորի մոտ միտումնավորության խնդիր են տեսնում՝ իրավախախտում կատարելու, դա ինքնին պատասխանատվության հիմք է և պետք չէ հղում կատարել ՄԻԵԴ վճիռների»,- նշեց Գալստյանը՝ հավելելով, որ ՄԻԵԴ վճիռները կարող են բերել լրացուցիչ ուսումնասիրությունների, լրացուցիչ քննության, ինչն իրականացվում է։ Մասնավորապես, վճռի կատարման փուլում երկրում իրականացվում են մի շարք գործողություններ, որոնք շատերի համար գուցե տեսանելի էլ չեն, փոխվում է օրենսդրություն, պրակտիկա, դրա վերաբերյալ զեկույցներ են ներկայացվում, ուսումնասիրվում է, թե ինչպես է աշխատում պրակտիկան, օրենսդրությունը և այդ շրջանակներում Գալստյանը չի բացառում, որ կարող է քննարկման առարկա դառնալ նաև դատավորների հարցը, ինչ-որ դատավորի պատասխանատվության հարցը, եթե իսկապես միտումնավոր գործողություններ են եղել, եթե առանձին դեպք է, որտեղ դատավորն իսկապես խնդիր է ունեցել կամ անձնական խնդիր կա, սակայն դա հազվագյուտ է։

«Մյուս կողմից էլ՝ այդ դատավորներն այդ համակարգի, այդ պրակտիկայի պայմաններում, որպիսի գործերը եղել են հարյուրավորները՝ տասնյակ տարիներ առաջ, այսօր այդ դատավորի գործով կայացվում է վճիռ։ Այդ դատավորին ինչպես են պատասխանատվության ենթարկելու, եթե այդ դատավորի կողքը նստած դատավորը նույնպես նման տասնյակ վճիռներ, որոշումներ է կայացրել, բայց դրանք բախտի բերմամբ կամ պատահմամբ՝ ԵԴ չեն հասել։ Արդարությունը ո՞րն է » ,- նշեց Գալստյանը՝ մտահոգություն հայտնելով, որ դատավորների նկատմամբ կարող է օբյեկտիվորեն խտրական մոտեցում ցուցաբերվել, քանի որ պրակտիկան նախկինում այլ էր։ Օրինակ՝ կալանքի գործերով նախկինում կայացվում էր այլ որոշումներ, դատարանները հիմքերին այլ կերպ էին նայում, հետագայում փոխվեց պրակտիկան։

«Երկու նմանատիպ գործերով որոշում կայացրած մի դատավորը, որի գործով կա ՄԻԵԴ վճիռ, ենթարկվում է պատասխանատվության, իսկ մյուս դատավորը, որը տասնյակ նմանատիպ գործերով տասնյակ որոշումներ է կայացրել՝ պատասխանատվության չի ենթարկվում »,- նշեց միջազգային իրավունքի մասնագետը։

Հարցին՝ արդյո՞ք այսօրվա մթնոլորտը հաշվի առնելով՝օրենսդրական այս փոփոխությունները չեն կարող վտանգավոր գործիք դառնալ՝ հետագայում անցանկալի դատավորներից ազատվելու համար՝ Գալստյանը պատասխանեց՝ նշելով, որ յուրաքանչյուր գործողություն էլ կարող է վտանգավոր դառնալ՝ ինչ-որ մեկից ազատվելու համար, պետք է հասկանալ, թե ինչն է հիմք հանդիսացել նմանատիպ օրենսդրական նախաձեռնության հիմքը։

«Եթե չկան օբյեկտիվ հիմքեր, թե ինչը իրենց թույլ չի տալիս այս պահին ՄԻԵԴ վճիռները քննարկման առարկա դարձնել, ուրեմն կարելի է ենթադրել, որ դա որոշակի գործիք է՝ որոշակի անձանց նկատմամբ որոշակի ճնշումներ գործադրելու համար, ինչը չի բխում ժամանակակից իրավակարգի, մարդու իրավունքների տեսության որևէ կանոնից կամ տրամաբանությունից, հետևաբար՝ դա դառնում է քաղաքական գործիք և շատ անարդար քաղաքական գործիք »,- ընդգծեց փորձագետը։

Ինչ վերաբերում է այն հանգամանքին, որ փոփոխությունները կտարածվեն վերջին 15 տարվա ընթացքում իրականացված վճիռներին, մեր զրուցակիցն ընդգծեց՝ 15 տարի առաջ մենք ունեցել ենք գործող այլ պրակտիկա, այլ օրենսդրություն, ՄԻԵԴ այլ պրակտիկա, դրա արդյունքում այսօր վերցնենք և կուրորեն պատասխանատվության ենթարկենք դատավորին՝ տրամաբանական չէ։

«Դատավորին և ընդհանրապես անձին պատասխանատվության ենթարկելու համար պետք է վերցնել և քննարկել անձի մեղքը, անձի թույլ տված խախտման աստիճանը, պատճառները։ Կան ընդհանրապես գործեր, որտեղ դատավորն ընդհանրապես մեղք չունի, առաջնորդվել է օրենքով, օրենքի տառով առաջնորդված դատավոր է, բայց ունենք օրենսդրության կամ պրակտիկայի խնդիր»,- ընդգծեց Գալստյանը։

Գալստյանը գտնում է, որ «մի գրչի հարվածով» օրենսդրական փոփոխությունը կարող է դառնալ ժամանակավոր գործող մուրճ, որը չունի որևէ իրավական հիմք, ինչպես օրինակ՝ ՍԴ դատավորների վերաբերյալ սահմանադրական փոփոխությունը։

Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո