ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ
Ի հակադրություն Հայաստանի, Ադրբեջանը անընդհատ համալրում էր հրթիռների և անօդաչու թռչող սարքերի ավելի բազմազան և ժամանակակից զինանոցը․ Փորձագետ 08/08/2021 15:46 | Մեկնաբանություն
Նյութն առանց պատշաճ , ակտիվ հղմամբ արգելվում է վերահրապարակել։ Նյութից մեջբերումներ անելիս պահպանել հեղինակային իրավունքները։ Բոլոր տվյալները վերցված են Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտոնական աղբյուրներից, ինչպես նաև Ստոկհոլմի Խաղաղության հետազոտությունների միջազգային ինստիտուտից։ Այս մասին ֆեյսբուքյան իր էջում գրեւմ է ռազմական փորձագետ Կարեն Հովհաննիսյանը:
«Օդային և հրթիռային պատերազմը Արցախում
Արցախի շուրջ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության ողջ ընթացքում վերջին 44-օրյա պատերազմը տարբերվեց հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռահրետանային զինտեխնիկայի ինտեսիվ կիրառումով: Մարտերը, որոնք սկսվեցին սեպտեմբերի 27-ին և ավարտվեցին նոյեմբերի 10-ին, Մոսկվայի միջնորդությամբ կնքված զինադադարի միջոցով, որը հանգեցրեց մոտ 2000 ռուս խաղաղապահների տեղակայման և Հայաստանի կողմից զգալի տարածքային զիջումների: Ադրբեջանը ակնհայտ ռազմական հաղթող էր, իսկ Ռուսաստանը, և Թուրքիան քաղաքականապես շահեցին պատերազմի արդյունքից:
44-օրյա պատերազմը ցույց տվեց այն բազմազան ռազմական ժառանգությունը, որը մնացել էր խորհրդային տարիներից և առաջատար օդային և հրթիռային հարվածների և պաշտպանական հարթակներ: Պատերազմի ժամանակ օգտագործվել են խորհրդային ժամանակների «Սկադ» և «Տոչկա» հրթիռներից մինչև նոր և ավելի զարգացած «Իսկանդեր» և իսրայելական արտադրության «ԼՈՌԱ» (LOng Range Attack) հրթիռներ: Ռուսական, թուրքական, իսրայելական և տեղական արտադրության անօդաչու թռչող սարքերը իրականացրել են ինչպես հետախուզական, այնպես էլ հրետանուն աջակցելու համար հարվածային գործողություններ:
Անօդաչու թռչող սարքը (ԱԹՍ) և զինամթերքի հարձակումները կարողացան ոչնչացնել ծանր ցամաքային ստորաբաժանումները, այդ թվում ՝ Տ -72 տանկեր և առաջավոր Ս -300 հակաօդային պաշտպանություն: Հակամարտության այս տարբեր զենքերի օգտագործումը տալիս է կարևոր տեղեկատվություն և պատկերացում այն մասին, թե ինչպես են ժամանակակից պատերազմները կիրառելու հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրետանու աճող սպեկտրը:
Ի՞նչ հրթիռներ, անօդաչու թռչող սարքեր և հրթիռներ ունեն Հայաստանն ու Ադրբեջանը:
Ինչպես Հայաստանը, այնպես էլ Ադրբեջանը ներդրումներ են կատարել իրենց զինված ուժերի արդիականացման մեջ, այդ թվում ՝ ավելի առաջադեմ օդային և հրթիռային համակարգերի տեղակայման մեջ: Համարվում է, որ Ադրբեջանն ունի ավելի բազմազան զինանոց:
Հայաստանի հրթիռային զինանոցը ամբողջությամբ բաղկացած է ռուսական հրթիռներից: Հայաստանը ԽՍՀՄ փլուզումից հետո ժառանգեց «Տոչկա» և «Սկադ» համակարգեր , իսկ 2016-ին Ռուսաստանից գնեց «Իսկանդեր» համակարգը: Հայաստանի հրթիռային հրետանին նույնպես հիմնականում ռուսական է, բացի չինական WM-80 բազմակի արձակման հրթիռային համակարգից (MLRS): Հայաստանի անօդաչու թռչող սարքերը բաղկացած են ավելի փոքր տեղական համակարգերից, որոնք կենտրոնացած են հետախուզական առաքելությունների վրա: Նրանք, ընդհանուր առմամբ ավելի աննկատ են, քան Ադրբեջանի օտարերկրյա անօդաչու թռչող սարքերը:
Ի հակադրություն Հայաստանի, Ադրբեջանը անընդհատ համալրում էր հրթիռների և անօդաչու թռչող սարքերի ավելի բազմազան և ժամանակակից զինանոցը: Վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում երկրի նավթի և գազի վաճառքը նրան հնարավորություն տվեց արդիականացնել իր զինված ուժերը, ներառյալ հրթիռների, անօդաչու թռչող սարքերի և հրթիռահրետանային համակարգերի զգալի ֆինանսավորումը: Ի լրումն Խորհրդային Միությունից ժառանգած «Տոչկա» հրթիռների, Ադրբեջանը գնեց իսրայելական LORA բալիստիկ հրթիռը և EXTRA (EXTended Range Artillery) հրթիռը:
Ադրբեջանը նաև թուրքական և իսրայելական անօդաչու թռչող սարքերի վրա շեշտը դրեց։ Ադրբեջանը ձեռք է բերել թուրքական TB2- ը , որի վաճառքը տեղի էր ունեցել դեռևս 2020 թվականի հունիսին: Նախկինում Ադրբեջանը գնել էր իսրայելական բազմաթիվ ԱԹՍ-ներ, որոնք հայտնի էին նաև որպես «ինքնասպան» կամ «կամիկաձե» անօդաչու թռչող սարքեր, ներառյալ Harop, Orbiter և SkyStriker անօդաչու թռչող սարքեր: Ինչպես հաղորդվում է, վերջին հակամարտության ընթացքում Ադրբեջանը նաև փոփոխել է իր խորհրդային ժամանակաշրջանի An-2 Colt ինքնաթիռների նշանակությունը։ Դրանք թռչում էին հեռակառավարման համակարգերով, որով բացահայտում էին հայկական հակաօդային պաշտպանության համակարգերը և խոցում ԱԹՍ-ներով։
Ադրբեջանը նույնպես մեծ ներդրումներ է կատարել հրթիռային հրետանիի մեջ: Թուրքական TRG-300 և բելառուսական Polonez MLRS համակարգերն աչքի են ընկնում համապատասխանաբար մինչև 120 և 200 կմ հեռավորության վրա գտնվող թիրախների հեռահարությամբ: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ապա BM-30 Սմերչը Ադրբեջանի դեմ նախընտրելի համակարգն էր։
Ինչու՞ Հայաստանը կամ Ադրբեջանը չօգտագործեցին ավելի մեծ հեռահարության հրթիռներ:
Չնայած այն մտահոգություններին, որ մարտերը կարող են վերաճել մինչև ռազմավարական ենթակառուցվածքների և քաղաքացիական տարածքների թիրախավորումը, թե՛ Հայաստանը, թե՛ Ադրբեջանը, ըստ երևույթին, սահմանափակել են ավելի մեծ հեռահարության հրթիռների օգտագործումը: Փոխարենը, հակամարտության ընթացքում ընդամենը մի քանի իրադարձություն էր ներառում բալիստիկ հրթիռների արձակումներ: Հաղորդվում է, որ առնվազն մեկ դեպքում Հայաստանը օգտագործել է «Տոչկա» և «Սկադ» հրթիռներ Գանձակի վրա, որը Ադրբեջանի երկրորդ ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է: Ադրբեջանը LORA բալիստիկ հրթիռն ավելի մարտավարական դերում օգտագործեց հոկտեմբերի 2-ին՝ թիրախավորելով Հայաստանը Արցախին կապող կամուրջը Քաշաթաղում:
Այս սահմանափակ օգտագործման հնարավոր բացատրությունը Հայաստանի և Ադրբեջանի տիրապետած հրթիռների փոքր պաշարներն են: Ի տարբերություն Եմենի հութի ապստամբների, որոնք ապավինում էին Իրանի աջակցությանը ՝ Սաուդյան Արաբիայի դեմ երկար բալիստիկ հրթիռների պատերազմը պահպանելու համար, և՛ Ադրբեջանը, և՛ Հայաստանը, կարծես, ցանկանում էին պահպանել իրենց սահմանափակ զինամթերքը ռազմական գործողությունների սկզբում: Երկու երկրներն էլ բալիստիկ հրթիռների փոքր պաշարներ էին ժառանգել ԽՍՀՄ-ից և ամեն մեկն իր հնարավորության սահմաններում հետագայում ձեռք են բերել ժամանակակից համակարգեր։ Հայաստանը «Իսկանդեր» համակարգն էր գնել Ռուսաստանից, իսկ Ադրբեջանը ՝ LORA- ն Իսրայելից: Այս վաճառքներից ոչ մեկը չի ներառում հրթիռների զգալի քանակություն, որոնք անհրաժեշտ են երկար հրթիռային պատերազմի համար: Չնայած իր ավելի առաջադեմ «Իսկանդեր» հրթիռների օգտագործման հայկական վաղ սպառնալիքներին, Գանձակի վրա կիրառվեցին խորհրդային ավելի հին զենքեր: Միայն նոյեմբերի 9 -ին փաստաթղթի ստորագրումից անմիջապես հետո, համացանցում հայտնվեցին հայկական « Իսկանդեր» - ից արձակվող հրթիռի կադրերը: Թվում է, որ այս փոքր զինանոցները ստիպեցին յուրաքանչյուր կողմին խնայողաբար օգտագործել բալիստիկ հրթիռները , բալանսը պահպանելու համար, եթե հակամարտությունը երկար տևեր:
Հակամարտությունը զսպելու ցանկությունը կարող է բացատրել ավելի մեծ հեռահարության բալիստիկ հրթիռների օգտագործման երկմտությունը: Երկու կողմերն էլ հավանաբար որոշել են, որ քաղաքների կամ կենսական ենթակառուցվածքների վրա հարձակումները կարող են լարվածություն առաջացնել Արցախի տարածաշրջանից այն կողմ: Ավելին, Հայաստանն ու Ադրբեջանն արդեն կարող են հեռահար հրթիռներով հարվածներ հասցնել տարածաշրջանի թիրախներին, այդպիսով սահմանափակելով ավելի թանկ և սահմանափակ բալիստիկ հրթիռների օգտագործման արժեքը:
Ադրբեջանի կողմից LORA- ի օգտագործումը ցույց է տալիս բալիստիկ հրթիռների որոշ սահմանափակումներ `որպես ռազմական գործողությունների գործիք: Բաքուն հատուկ LORA- ի միջոցով հարվածեց Հայաստանը Արցախին կապող կամուրջին `փորձելով կտրել հայկական զինուժի մատակարարումները Համաձայն հարվածից հետո տվյալների, հարվածը չի կարողացել անգործունակ դարձնել կամուրջը ։ Հաշվի առնելով բալիստիկ հրթիռի այս անհաջողությունը, դրա սահմանափակ զինանոցը և ավելի էժան հրթիռների և անօդաչու թռչող սարքերի այլընտրանքը, զարմանալի չէ, որ Ադրբեջանը նախընտրեց սահմանափակել բալիստիկ հրթիռների օգտագործումը հակամարտության ողջ ընթացքում:
Այս պատերազմում ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերը ուշադրության կենտրոնում էին: Չնայած Հայաստանը տեղակայեց սեփական արտադրության որոշ անօդաչու թռչող սարքեր, իսկ ավելի ուշ նկարահանված կադրերից պարզ էրդ , որ հայկական կողմը օգտագործում է նաև ռուսական արտադրության ավելի բարդ «Օռլան -10» անօդաչու թռչող սարքը, բայց Ադրբեջանն էր, որ վերահսկողություն հաստատեց երկնքի վրա:
Ինչպես պնդում են բազմաթիվ վերջին զեկույցները, այս զենքերը փոխում էին խաղը: Ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերը զգալի առավելություններ են տվել ISR- ում, ինչպես նաև հեռահար հարվածների հնարավորություններ տալիս: Նրանք հնարավորություն ընձեռեցին ադրբեջանական ուժերին փնտրել, հայտնաբերել, հետևել և խոցել թիրախները ճշգրիտ հարվածներով ՝ առաջնագծից շատ ավելի խոր հատվածներում։ Անօդաչու թռչող սարքերը գործառնականորեն ինտեգրված էին ինքնաթիռներով և ցամաքային հրետանու կրակներով, բայց նաև հաճախ օգտագործում էին իրենց սեփական հրամանը ՝ ոչնչացնելու տարբեր բարձրարժեք ռազմական ակտիվներ: Բաց աղբյուրների հաշվետվությունները ենթադրում են, որ անօդաչու թռչող սարքերը շարքից հանել, կամ ոչնչացրել են հսկայական քանակությամբ հայկական տանկեր, մարտական մեքենաներ, հրետանային ստորաբաժանումներ և ՀՕՊ-ի համակարգեր : Նրանց ներթափանցումը Արցախի խորքային թիկունք նույնպես թուլացրեց հայկական մատակարարման գծերն ու նյութատեխնիկական ապահովումը `հեշտացնելով հետագայում Ադրբեջանի հաջողությունները մարտերում:
Թուրքական արտադրության Bayraktar TB2- ը, մասնավորապես, ցուցադրեց անօդաչու թռչող սարքերի բազմակողմանիությունը: Թուրքիան նախկինում այդ անօդաչու թռչող սարքերն օգտագործել է Սիրիայում և Լիբիայում: Արցախում նույնպես կարողացել է էֆեկտիվ գործել պաշտպանական ուժերի թիրախավորման գործում: Բացի նույնականացման և թիրախավորման տվյալները տրամադրելուց, TB2- ները նաև խելացի, միկրո կառավարվող զինամթերք էին կրում ՝ ինքնուրույն թիրախներ ոչնչացնելու համար: Ադրբեջանը նաև օգտագործել է բարձր հստակության տեսախցիկները, որոնք կրում են TB2– ները ՝ բազմաթիվ քարոզչական տեսանյութեր պատրաստելու համար: Հայ զինվորների և տեխնիկայի վրա հարձակումները ցուցադրող տեսանյութերը բացի համացանցում տեղադրելուց, տեղադրվել և հեռարձակվել են նաև Բաքվի թվային ալիքներով։
Անխոս անօդաչու թռչող սարքերը մեծ դեր են խաղացել այս հակամարտությունում, բայց նրանց հնարավորությունները չպետք է չափազանցնել: Այս ԱԹՍ-ները խոցելի են հակաօդային պաշտպանության համակարգերով։ Սակայն Հայաստանի հակաօդային պաշտպանության հիմնական մասը բաղկացած էր խորհրդային ժամանակների համակարգերից, ինչպիսիք են 2K11 Krug- ը, 9K33 Osa- ն, 2K12 Kub- ը և 9K35 Strela-10- ը, իսկ TB2- երը չափազանց բարձր էին թռչում, որպեսզի այդ համակարգերը չկարողանային որսալ, նույնիսկ եթե նրանք կարողանային հայտնաբերել այս համեմատաբար փոքր ինքնաթիռները, միևնույն է խոցումը գրեթե անհանր էր։ Ռուսական կողմից մատակարարվող «Պոլիե -21» էլեկտրոնային համակարգերը խափանել են ադրբեջանական անօդաչու թռչող սարքերի գործունեությունը, բայց միայն չորս օր: Հայաստանի Buk և Tor-M2KM հակաօդային պաշտպանական համակարգերը, մի քանի անօդաչու թռչող սարք են խոցել, սակայն դրանք եղել են մարտերի ավարտին: Հայաստանի ավելի մեծ հակաօդային պաշտպանությունը, ինչպիսին է С-300- ը, նախատեսված չեն հակաօդային անօդաչու թռչող սարքերի համար և թիրախավորվել են հակամարտության հենց սկզբում Ադրբեջանի կողմից:
Շարունակելի․․․»,- գրում է Հովհաննիսյանը:
Հարակից հրապարակումներ`
Տեսանյութեր
04/12/2024 15:02 Մտանք ակումբ, Մովսիսյանն ու Ամիրխանյանը ծեծված ջարդված էին,միլպետը ադրբեջանցիների վայրագության մասինՏեսադարան
05/17/2022 10:49 Ոստիկանությունը բերման է ենթարկել «Դիմադրության» շարժման աղջիկ ցուցարարներին, ովքեր փակել են Երևանի փողոցներըՄամուլ
- 04/24/2024 08:18 Փաշինյանը տավուշցիներին երաշխիքներ չի տվել, որ Ադրբեջանին այլ տարածքներ չեն հանձնվելու․«Հրապարակ»
- 04/24/2024 08:12 Սա դեռ թատրոնի առաջին արարն է․ «Հրապարակ»
- 04/24/2024 08:08 Ամաչում են մարդամեջ դուրս գան․ «Հրապարակ»
- 04/24/2024 08:04 Հաջորդ քայլը լինելու է ապրիլի 24-ի հիշատակի օրվանից հրաժարվելը․«Հրապարակ»
- 04/23/2024 08:20 Տավուշը պայքարում է, համայնքապետն ԱՄՆ-ում է․ «Հրապարակ»
- 04/23/2024 08:17 Ծիծեռնակաբերդ այցը պաշտոնական այցերի պրոտոկոլային մաս չէ․ ԱԳՆ-ն՝ Ղազախստանի նախագահի այցի մասին․ «Ժողովուրդ»
- 04/23/2024 08:14 Համերգն առանց տեղական «իշխանիկների»․ «Հրապարակ»
ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐ
- 03/31/2019 21:34 ԱԺ են ուղարկվել Պաշտպանի 2018 թվականի տարեկան հաղորդումը և զեկույցը
- 03/21/2019 15:23 Դավիթ Սանասարյանն իր գործունեությամբ չի նպաստել զբաղեցրած պաշտոնի նկատմամբ վստահության եւ հարգանքի ձեւավորմանը. Եզրակացություն
- 12/16/2018 12:49 Մարտի 1-ի 10 զոհերից յուրաքանչյուրն ինչ վնասվածքներից եւ ինչ հանգամանքներում է մահացել՝ ՀՔԾ-ի տարիներ առաջ հրապարակած զեկույցը
- 07/18/2018 12:48 Հրապարակվել է «Մարտի 1-ին» վերաբերող իրավական դիրքորոշում
Հարցազրույց
- 04/22/2024 20:39 Ինչ իմանամ ինչի են ականազերծում, երևի ժողովուրդ շատ է հավաքվել՝ ականազերծում են, որ չգնան թփուտների մեջ թեթևանալու ու պայթեն... Կոռնիձորի Արո
- 04/01/2024 20:09 Թուրքիայի ՏԻՄ ընտրություններն այդ երկրի ներքաղաքական կյանքի կարևոր ջրբաժանն է, Էրդողանի ժառանգներն են կրելու պայքարի դժվարությունները. Մելքոնյան
- 03/09/2024 11:02 ԱՄՆ հետ ունենք ռազմավարական երկխոսություն, որի շրջանակներում ուսումնասիրում ենք նոր ուղղություններ. Միրզոյան
- 03/04/2024 15:56 Ալիևը և իր վարչակազմը ընդմիշտ կմնան վախի մեջ, հայ զինվորականը չի համակերպվելու ունեցած կորուստների հետ․ Դավիթ Տոնոյան
Մեկնաբանություն
- 04/20/2024 20:35 Մի տարբերություն էլ կա Հայաստանի ու Վրաստանի միջև՝ Վրաստանում ինքնիշխանությունն աճուրդի հանած Սահակաշվիլին բանտում է, Փաշինյանը՝ դեռ ոչ. Թևանյան
- 04/20/2024 18:25 Ե՞րբ է Ադրբեջանը նախատեսում տիրանալ Տավուշի տարածքներին, և ի՞նչ պետք է իմանանք մենք՝ կանխելու համար. Հոխիկյան
- 04/20/2024 16:43 Տիգրան Համասյանին և համերգին կազմակերպիչներին առաջարկում եմ դադարեցնել համերգը. Իշխանյան
- 04/20/2024 14:40 Մինչև Միջանցք տալն անվանափոխվելու են Երևանի թաղամասերի անունները. Դանիելյան
Արխիվ
Արտակարգ պատահարներ
- 04/24/2024 18:54 Հրդեհ Կամո գյուղում
- 04/24/2024 17:33 Նոր Գեղիում բախվել են «Mercedes»-ը, «06»-ն ու տրակտորը. պապը, տատը, նրանց դուստրն ու 2 անչափահաս թոռները տեղափոխվել են հիվանդանոց
- 04/24/2024 13:15 Եղանակը առաջիկա 5 օրերին
- 04/24/2024 10:18 Քաղաքացին նախկին ճոպանուղու շենքի 2-րդ հարկից ընկել է զրոյական հարկ
ԸՍՏ ՕՐԵՆՔԻ
- 03/08/2024 15:00 Զազրելի դեպք Հայաստանում. սեռական բռնության է ենթարկվել 2 տարեկան երեխա. մասնագետը մանրամասնում է՝ ինչպես պաշտպանել երեխաներին (տեսանյութ)
- 01/13/2024 20:29 Տեր Թոդիկի մեթոդները վաղուց չեն գործում. դաստիարակության ու բռնության նուրբ սահմանը (տեսանյութ)
- 01/13/2022 17:55 Ինչքա՞ն է կազմում երեխայի ծննդյան կապակցությամբ տրվող նպաստը
- 05/02/2021 17:57 Կարեւոր է իմանալ. Կարմիր գծերի համար տուգանելիս` տեղում արձանագրության կազմումն այլևս պարտադիր չէ
Անցուդարձ
- 04/23/2024 22:11 Ամուսիները փորձել են մի կնոջ դավանափոխ անել դեպի իսլամ՝ ինտիմ լուսանկարների միջոցով
- 04/23/2024 00:43 Նորածին դստերը անտառում թողած կնոջը դատապարտել են 40 տարի անց
- 04/21/2024 22:49 Կինը հոր օգնությամբ վրեժ է լուծել դավաճան զուգընկերոջից
- 04/19/2024 23:53 Հայտնել են երջանիկ կյանքի համար սեքսի իդեալական հաճախականությունը
Հետաքրքիր է իմանալ
- 04/16/2024 18:04 Տիեզերական աղբն ընկել է Երկրի վրա ու ծակել տան տանիքը
- 04/15/2024 18:24 Հայտնաբերվել են մոլորակի ամենաառաջին մարդկանց մնացորդները, որոնք 1,86 միլիոն տարվա վաղեմություն ունեն
- 04/04/2024 19:00 Ծերացման դեմ պայքարում հետազոտողները նոր բացահայտում են արել
- 04/03/2024 16:05 Կինը երկվորյակներ է լույս աշխարհ բերել 22 օրվա տարբերությամբ