Փաստ ինֆո

Հանրապետությունում աննախադեպ հուզումների ալիք բարձրացրած վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից ստորագրած կրակի դադարեցման հայտարարության իրավաչափության առնչությամբ օրեր առաջ «Փաստինֆո»-ն խնդրել էր պարզաբանումներ ներկայացնել իրավագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գևորգ Դանիելյանից, վերջինս նկատել էր, որ այս հայտարարության իրավաչափությանը անհապաղ արձագանքելը դեռ նպատակահարմար չէ, և արդեն այսօր պատրաստակամություն հայտնեց համալիր անդրադառնալ այդ փաստաթղթին։

- Պարոն Դանիելյան, «հայտարարություն» անվանումով փաստաթուղթը ինչո՞ւ է մեկնաբանվում որպես միջազգային պայմանագիր, սա պարզապես մտադրություններ  ամրագրող փաստաթո՞ւղթ չէ։

- Փաստաթղթի անվանումը այս դեպքում չպետք է շփոթ առաջացնի, անվանումը զուտ պայմանականություն է։ Ընդ որում,  «Միջազգային պայմանագրերի մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն, միջազգային պայմանագիր է միջազգային հանրային իրավունքով կարգավորվող ցանկացած համաձայնություն՝ «անկախ դրա անվանումից»։ Հետևաբար, նշված հայտարարությունը դասական իմաստով միջազգային պայմանագիր է։

- Ինչևէ, դատելով վերտառությունից, այդ հայտարարությունը կրակի դադարեցման մասին, սակայն այն առավելապես բովանդակում է տարածքների զիջման, ինչպես նաև ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության հսկողությամբ Հայաստանի արևմտյան շրջաններում՝ Նախիջևանն Ադրբեջանին միացնող  տրանսպորտային կապը ապաարգելափակելու դրույթներ։

- Ամբողջ խնդիրն էլ այն է, որ այդ միջազգային պայմանագիրը բովանդակում է դրույթներ, որոնք պարզապես կարելի էր արտաքին գործերի նախարարների մակարդակով ամրագրել մի առանձին փաստաթղթով և ստորագրման պահից իրավական ուժ տալ՝ որպես հաստատման ենթակա միջազգային պայմանագիր։ Սակայն այն միաժամանակ բովանդակում է դրույթներ, որոնք չեն կարող իրավական ուժ ձեռք բերել ցանկացած պաշտոնյայի կողմից ստորագրվելու դեպքում։ Այսպես, դրանով արտացոլված որոշ պարտավորություններ անվերապահորեն համարվում են քաղաքական և ռազմական բնույթ կրող։ Իսկ Սահմանադրության 116-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի համաձայն, պարտադիր վավերացման ենթակա են այն միջազգային պայմանագրերը. «որոնք ունեն քաղաքական կամ ռազմական բնույթ»։ Այս պայմանագիրը պետք է վավերացում անցնի նաև այն հիմքով, որ այն առաջացնում է գործող օրենսդրության մեջ փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտություն։

Այսպիսով, նշված հայտարարությունը կարող է իրավական ուժ ձեռք բերել բացառապես Սահմանադրական դատարանի դրական որոշման հիմքով Ազգային ժողովի կողմից վավերացվելու պարագայում։ Ընդ որում, եթե միջազգային պայմանագրում առկա է անգամ մեկ կետ, որը ենթակա է վավերացման խորհրդարանի կողմից, ապա վավերացման է ներկայացվում պայմանագիրն ամբողջությամբ։ Այսպիսի դեպքերում՝ Կառավարությունը Սահմանադրությամբ ամրագրված կարգով դիմում է Սահմանադրական դատարան՝ միջազգային պայմանագրի սահմանադրականության հարցով, և միայն վերջինիս դրական որոշման դեպքում այն կարող է վավերացման ասպեկտով քննարկվել խորհրդարանում։

- Այսպիսով, Ձեր կարծիքով, հայտարարությունը չէ՞ր կարող զուտ ստորագրման հիմքով ուժի մեջ մտնել։ Ասացեք, խնդրեմ՝ այս վավերապայմանը հավասարապես վերաբերում է նաև ՌԴ֊ին և Ադրբեջանին։

- Յուրաքանչյուր պետություն ունի միջազգային պայմանագրերի վավերացման հիմքերի իր շրջանակը, որոնք միասնական չեն։ Տվյալ դեպքում, եթե անգամ մեկ կողմի պարագայում սահմանված է վավերացման պարտադիր ընթացակարգ, ապա այն բոլոր կողմերի համար ուժի մեջ կմտնի միայն այդ պետության Սահմանադրությամբ կամ օրենսդրությամբ նախատեսված ընթացակարգերն անցնելուց հետո։ Այդ պետությունների պարագայում վավերացումը պարտադիր չէ՝ հաշվի առնելով նաև Ադրբեջանի պարտավորությունների անհամեմատ նեղ շրջանակը։

- Մյուս կողմից՝ հայտարարությունն առնչվում է այնպիսի կարևորագույն և շուտափույթ լուծում պահանջող հարցերի, ինչպիսիք են՝ կրակի դադարեցմանը, կոնկրետ ռազմագերիների և մյուս անձանց փոխանակմանը, հետագա բախումների կանխարգելման նպատակով խաղաղապահ ուժերի տեղակայմանը։

- Հենց այդ նկատառումով էր, որ նպատակահարմար չէի գտնում անհապաղ անդրադառնալ հայտարարության իրավաչափության ասպեկտին, որպեսզի որևէ կերպ չընկալվեր իբր վաղ հնչած հնարավոր խոչընդոտ։ Բայց խնդիրն այն է, որ այդ մարդասիրական գործընթացները անարգել կարող են իրացվել սույն պայմանագրի վավերացմանը զուգահեռ, քանզի դրանց համար անգամ վավերացված պայմանագրի անհրաժեշտություն չկա, դրանք արդեն իսկ բխում են կողմերի մասնակցությամբ վավերացված միջազգային իրավական փաստաթղթերից։ Բացի այդ, այս փուլում այդ գործընթացներն արդեն ավարտվել են, մինչդեռ՝ սկսվել են այն գործընթացները, որոնք չէին կարող կյանքի կոչվել առանց վավերացման գործընթաց անցած միջազգային պայմանագրի առկայության։

Մի խոսքով, բացառվում է, որ պայմանագիրը Սահմանադրությամբ պահանջվող ընթացակարգի նյութ դարձնելը պատերազմի վերականգնման նյութ դառնա։

- Սեղմ ժամկետները, կարծես, խնդրահարույց են նաև վավերացնելու տեսանկյունից։ Եթե հայտարարությանը իրավական ուժ հաղորդելու համար միանշանակ անհրաժեշտ է Ազգային ժողովի վավերացումը, ապա ինչպես դա կարող է տեղի ունենալ, երբ այդ փաստաթղթում սահմանված են սեղմ ժամկետներ, հատկապես՝ տարածքներ հանձնելու առնչությամբ։

- Այս դեպքում իրավաչափ, օրինական միակ ճանապարհը հետևյալն է՝ հայկական կողմը պետք է անհապաղ ծանուցում ուղարկի եռակողմ միջազգային պայմանագրի երկու կողմերին՝ իրազեկելով սահմանադրական պարտադիր ընթացակարգով նշված պայմանագիրը քննարկելու և վավերացնելու անհրաժեշտության մասին։

Այս հրապարակումը ևս պետք է դիտարկել, որպես ՌԴ֊ի իրավասու մարմիններին ուղղված ահազանգ։ Վստահ եմ, որ ՌԴ֊ն ոչ մի պարագայում չի գերադասի շարունակել գործընթացները, երբ հստակ իրազեկված ու համոզված լինի, որ իրենք գործում են, ըստ էության, իրավական ուժ չունեցող միջազգային իրավական փաստաթղթի հենքով։ Իրենք կհարգեն Հայաստանի Սահմանադրության անքակտերի պահանջները, մանավանդ, որ այս փուլում մարդկանց տարրական իրավունքների խախտմամբ ուղեկցվող հապճեպության, շտապողականության որևէ խնդիր չկա։ Չեմ բացառում, որ այս ընթացակարգի համատեքստում հարկ լինի նաև վերանայել հայտարարության որոշ դրույթներ և դրանք համապատասխանեցնել միջազգային իրավունքի սկզբունքներին և չափանիշներին։ Վերջին հաշվով, ակնհայտ է, որ այդ փաստաթուղթը ոչ միայն կնքվել է ճնշումների ներգործության ներքո և հանգեցնում է խաղաղ բնակչության տեղահանումների, ինչն արդեն սկզբունքորեն անթույլատրելի է, այլև բովանդակում է բազում անորոշություններ և ներքին հակասություններ, ինչպես նաև ՌԴ֊ի առանձին շահերի անտեսում։ Թերևս, պարզ է, որ փաստաթուղթը կազմողները անհրաժեշտ չափով պատկերացում չեն ունեցել տարածքային նրբությունների, դրանում նշված բնակավայրերում բնակվող անձանց կազմի մասին, ինչի արդյունքում մենք այսօր բախվում ենք անգամ կրկնակի բռնագաղթի երևույթի հետ։     
 

Աղբյուր` Փաստինֆո