Փաստ ինֆո

«Սահմանադրական և Վճռաբեկ դատարանների լիազորությունները միավորելն ու դրանք Գերագույն դատարանին հանձնելը քաղաքական նպատակներ է հետապնդում և լուրջ սպառնալիք է մեր պետության իրավական անվտանգությանը»: Այս մասին «Փաստինֆո»-ի հետ զրույցում ասաց «Ադեկվադ» միաբանության անդամ, իրավաբան Գարեգին Պետրոսյանը՝ անդրադառնալով ՀՀ-ում Գերագույն դատարան ստեղծելու նպատակահարմարության հարցին:

Ավելի վաղ հայտնել էինք, որ Սահմանադրական բարեփոխումների մասնագիտական հանձնաժողովում որոշվել է Գերագույն դատարան ստեղծելու հայեցակարգը ներառել առաջիկայում հանրային քննարկման ներկայացվող Սահմանադրական բարեփոխումների հայեցակարգում։

«Այսօրվա քաղաքական իշխանությունն իր գործունեության ողջ ընթացքում անթաքույց կերպով ցույց է տվել, որ չի հանդուրժում իրենից անկախ դատական իշխանության գոյությունը, և իր քիմքին ոչ հաճո դատական ակտ կայացնող դատավորներին ենթարկել ու դեռևս ենթարկում է անօրինական հետապնդման: Անգամ ունենք իրավիճակ, երբ նախարարը հայտարարում է Վճռաբեկ դատարանի որոշման՝ իր համար անընդունելիության մասին և չի կատարում դատական ակտի պահանջները՝ մնալով անպատիժ: Սահմանադրական դատարանի որոշումներին վերաբերմունքի մասին անգամ չեմ խոսի: Եվ ահա, քաղաքական իշխանությունը կարծես գտել է այդ «խնդրի» լուծման բանալին, այն է՝ ստեղծել Գերագույն դատարան, որը կիրականացնի այդ երկու «անցանկալի» դատարանների լիազորությունները միասին: Վերջնարդյունքում դատարաններից դուրս չի գա քաղաքական իշխանության համար ոչ ցանկալի որևէ դատական ակտ, քանի որ վստահ եմ, որ Գերագույն դատարանը կհամալրեն իրենց սրտի սակավաթիվ դատավորներով», - նշեց Պետրոսյանը:

Իրավաբանն անդրադարձավ նաև այն տեսակետին, որի համաձայն՝ Սահմանադրական դատարանը զրկված է եղել այն իրավական լծակներից, որոնցով կկարողանար պարտադրել իր որոշումների կատարումը: Ըստ նրա՝ Սահմանադրական դատարանի որոշումները չկատարելու համար հիմնականում մեղադրում են երկու մարմինների՝ Ազգային ժողովին և Վճռաբեկ դատարանին: Ազգային ժողովը քաղաքական մարմին է, որտեղ յուրաքանչյուր պատգամավոր քվեարկում է իր խղճով և համոզմունքներով, ուստի Սահմանադրական դատարանն Ազգային ժողովին չի կարող ստիպել ընդունել այս կամ այն օրենքը: Այս խնդրի կարգավորմանն ուղղված կարևոր քայլ էր «Սահմանադրական դատարանի մասին» սահմանադրական օրենքի 66-րդ հոդվածով այն դրույթը նախատեսելը, ըստ որի՝ Սահմանադրական դատարանի որոշման հրապարակումից հետո՝ ոչ ուշ, քան եռամսյա ժամկետում, Կառավարությունը Սահմանադրական դատարանի որոշման հիման վրա ուսումնասիրում և անհրաժեշտության դեպքում նախաձեռնում է համապատասխան իրավական ակտեր մշակելը և Ազգային ժողով ներկայացնելը: Եթե կան Սահմանադրական դատարանի որոշումների՝ Ազգային ժողովի կողմից կատարումն ապահովելու այլ մեխանիզմներ, կարելի է դրանք քննարկման առարկա դարձնել: Բացի այդ՝ Գերագույն դատարանի ստեղծումն ամենևին չի նշանակում, որ Ազգային ժողովը կսկսի կատարել այդ դատարանի որոշումները:

Ինչ վերաբերում է Վճռաբեկ դատարանի կողմից Սահմանադրական դատարանի որոշումները կատարելուն, ապա Սահմանադրական դատարանի որոշումների չկատարումը Վճռաբեկ դատարանի դատավորների համար կարող է առաջացնել առնվազն կարգապահական պատասխանատվություն: Դատավորի նկատմամբ կարգապահական վարույթ հարուցելու, այսինքն՝ Բարձրագույն դատական խորհրդում դատավորի պատասխանատվության հարց բարձրացնելու իրավասություն ունեցող մարմիններից մեկն էլ արդարադատության նախարարն է: Եթե վերջինս կարծում է, որ Վճռաբեկ դատարանի դատավորները չեն կատարում Սահմանադրական դատարանի որոշումը, ապա այդ հարցով թող դիմի Բարձրագույն դատական խորհուրդ: Նախորդ տարի այդպիսի նախադեպ եղավ, երբ արդարադատության նախարարը Բարձրագույն դատական խորհրդում բարձրացրեց Վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի ամբողջ կազմի պատասխանատվության հարց: Իհարկե, հարցն այն ժամանակ Սահմանադրական դատարանի որոշման կատարմանը չէր վերաբերում, բայց այդ դեպքը ցույց տվեց, որ արդարադատության նախարարը պրակտիկայում որևէ կաշկանդվածություն չունի բարձրագույն դատական ատյանի դատավորների պատասխանատվության հարցով Բարձրագույն դատական խորհուրդ դիմելու հարցում:

Պետրոսյանը նշեց, որ երկու բարձր դատարանները՝ Սահմանադրական դատարանն ու Վճռաբեկ դատարանը, ունեն տարբեր լիազորություններ. առաջինը որոշում է կիրառվող իրավական ակտի դրույթի սահմանադրականությունը, իսկ երկրորդն ապահովում է օրենքի միատեսակ կիրառությունը: Բնական է, որ այդ լիազորությունների իրականացման ընթացքում այդ դատարանների միջև կարող են նաև վեճեր առաջանալ, բայց պետք է նշել, որ այդ վեճերը շատ հաճախ նպաստում են իրավունքի զարգացմանը: Այդ երկու լիազորությունների՝ նույն դատարանի կողմից իրականացումը գործնականում ի չիք կդարձնի նաև իր նկատմամբ կիրառված օրենքի սահմանադրականությունը վիճարկելու մարդու իրավունքը:

Անդրադառնալով յուրաքանչյուր դատարանի՝ իր վարույթում գտնվող գործի շրջանակներում օրենքը հակասահմանադրական ճանաչելու հնարավորությանը՝ իրավաբանը նշեց, որ դա չափազանց խնդրահարույց է: Առաջին՝ վերջին երկու-երեք տասնամյակներին սահմանադիրն ու օրենսդիրն արդարացիորեն գնացել են այն ճանապարհով, որ որակյալ դատական ակտեր ունենալու համար դատավորների մասնագիտացված լինելն անհրաժեշտություն է: Հայաստանում մինչև 2008 թվականը գործում էր տնտեսական դատարան, 2008 թվականից գործում է վարչական դատարան, 2019 թվականից՝ սնանկության դատարան, իսկ ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանների դատավորները վաղուց ունեն կամ քրեական, կամ քաղաքացիական մասնագիտացում: Այս դատավորներին, փաստորեն, պարտադրվելու է իրենց մասնագիտացման գործերը քննելիս անհրաժեշտության դեպքում իրականացնել նաև սահմանադրական արդարադատություն, ինչը, ինչպես նշվեց, բացասաբար է ազդելու դատական ակտերի որակի վրա: Երկրորդ՝ Սահմանադրական դատարանը տարեկան քննում է ընդամենը մի քանի տասնյակ գործ, և Սահմանադրական դատարանի բոլոր որոշումները հրապարակվում են այդ դատարանի կայքէջում, ուստի այդ բոլոր որոշումներին ծանոթանալը դյուրին գործ է: Հիմա եկեք դիտարկենք այն իրավիճակը, երբ յուրաքանչյուր դատավոր կարող է օրենքի դրույթը հակասահմանադրական ճանաչել: Պատկերացրեք, որ Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավորը իր կողմից քննվող մի քաղաքացիական գործով սեպտեմբերի 10-ին հակասահմանադրական է ճանաչում որևէ օրենքի որևէ դրույթ, իսկ Սյունիքի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի մի դատավոր նմանատիպ մի գործով սեպտեմբերի 11-ին նշանակել է վճռի հրապարակում, որտեղ պիտի կիրառի Տավուշի մարզի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավորի կողմից հակասահմանադրական ճանաչված դրույթը…

Ամփոփելով Պետրոսյանը նշեց, որ վստահ է՝ Գերագույն դատարանի ստեղծմամբ դատական իշխանության խնդիրները կբազմապատկվեն:

Աղբյուր` Փաստինֆո