Փաստ ինֆո

Իրավական պետությունում դատական իշխանության դերի, դատական համակարգի անկախության, բարեփոխումների վերաբերյալ  «Փաստինֆո»-ի հարցերին է պատասխանում  Երևանի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր, դատավորների կարգապահական հանձնաժողովի անդամ Արման Հովհաննիսյանի հետ:

-Ինչպես կբնորոշեք դատական համակարգում ներկայում առկա վիճակը:

-Կարծում եմ դատական համակարգին ներկայում գնահատական տալու համար պետք է շատ լավ և խորությամբ պատկերացնել նախ և առաջ համակարգի նախկին վիճակը, այսինքն՝ տարիների ընթացքում համակարգում տեղի ունեցած փոփոխությունները՝ ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական առումով։ Իսկ ես ինձ թույլ չեմ տա այդպիսի վերլուծություններ կատարել մի պարզ պատճառով, որ դատական համակարգում որպես դատավոր աշխատում եմ ընդամենը երկու տարուց մի փոքր ավել և իրականում ճիշտ չեմ համարում համակարգի նախկին և ներկա վիճակների շուրջ համադրություններ, վերլուծություններ և այլ եզրահանգումներ կատարել։  Իհարկե, եթե ձևավորվի, օրինակ՝ դատական համակարգում փոփոխություններ, բարելավումներ իրականացնելու համար համապատասխան հանձնաժողով և առաջարկ ստանամ այդտեղ ներգրավվելու համար, միգուցե` համաձայնվեմ։

- Իսկ դատական իշխանության դերի, կարգավիճակի վերաբերյալ  Ձեր պատկերացումները արդարացան, երբ սկսեցիք այն ճանաչել ներսից։ Եթե կարելի է՝ կասեք Ձեր մոտեցումները փոփոխության ենթարկվե՞լ են։

֊Գիտեք դատական համակարգը որոշակիորեն ճանաչում եմ ոչ թե դատավոր նշանակվելու պահից, այլ մինչ այդ, երբ տարիներ շարունակ եղել եմ դատական ծառայող։ Սակայն որպես դատավոր արդեն իսկ գործնականում ավելի խորությամբ, առարկայական պատկերացնում եմ դատական իշխանության կարևորությունը, դերն ու առանձնահատկությունը։ Իսկ մոտեցումս չի փոխվել, ինչպես պատկերացրել եմ, որ պետք է աշխատեմ, այդպես էլ շարունակում եմ։

֊Պարոն Հովհաննիսյան Բարձրագույն դատական խորհրդի անդամներից Հայկ Հովհաննիսյանն իր հարցազրույցներից մեկում կարծիք է արտահայտել, որ կործանման եզրին ենք, դրսից դատավորների ներմուծումը քայլ է դեպի փրկություն։ Դուք ինչ կասեք այդ մասին։

֊Ծանոթ եմ պարոն Հովհաննիսյանի այդ տեսակետին, որ մասնավորապես՝ ճիշտ կլինի արագ ձևով հրավիրել արևմտաեվրոպական լավագույն մասնագետներին, ովքեր աշխատելով մեր դատավորների հետ՝ կօգնեն բարձր մակարդակ ձեռք բերել, ինչի արդյունքում համակարգը կփրկվի կործանումից։

Այո, դատական համակարգում կան մի շարք խնդիրներ, որոնք լուծման անհրաժեշտություն ունեն, սակայն չեմ կիսում այն տեսակետը, որ կործանման եզրին ենք և համակարգը կարող է փրկվել բացառապես դրսից մասնագետների հրավիրման ճանապարհով։ Սակայն, եթե պարոն Հովհաննիսյանը վստահ է և գիտի այդպիսի սուպեր, ունիվերսալ մասնագետների տեղ, ովքեր կգան Հայաստան, կաշխատեն նույն պայմաններով մեր դատավորներից լավ և կփրկեն համակարգը, ապա խնդիր չեմ տեսնում, ես իմ տեղը պատրաստ եմ զիջել այդպիսի մասնագետի։ Եվ միգուցե պարոն Հովհաննիսյանը գիտի նաև այնպիսի մասնագետներ, ովքեր դրսից կարող են գալ և ավելի լավ աշխատեն օրինակ՝ Բարձրագույն դատական խորհրդում, մասնավորապես՝ իր հետ կամ իր փոխարեն։

-Դատական համակարգն անկա՞խ է կամ որքանո՞վ է անկախ՝ դե յուրե եւ դե ֆակտո:

-Դե յուրե դատական համակարգը պետք է անկախ լինի, քանի որ դա ամրագրված է ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքներով, ինչպես նաև՝ միջազգային փաստաթղթերով։

Իսկ դե ֆակտո՝ անկեղծ չեմ գտնվի, եթե ասեմ, որ բացարձակ անկախ է, կամ մոտ է բացարձակ անկախությանը, քանի որ աշխարհում, այդ թվում նաև՝ իրավական տեսանկյունից առաջադեմ պետություններում նույնիսկ իդեալական կամ բացարձակ անկախ դատական համակարգ դժվար է պատկերացնել, համենայն դեպս՝ ինձ հայտնի չէ։ 

- Ինչով եք պատճառաբանում ցանկացած իշխանության մեծ ցանկությունը՝ դատարաններն իրենց վերահսկողության տակ պահելու համար:

-Առաջնահերթ դա պայմանավորում եմ իրավական պետությունում դատական իշխանության մեծ դերի և նշանակության հանգամանքով, քանի որ եթե դատական իշխանությունը լինի իրապես անկախ, ինչը պետք է այդպես լինի, ապա դա մշտապես կարող է առաջացնել որոշակի «խնդիրներ» իշխանության մյուս ճյուղերի համար։ Իմ կարծիքով ցանկացած իշխանություն ունենում է ինչպես քաղաքական, այնպես էլ՝ ինչու ոչ, անձնական մի շարք հարցեր, որը փորձում է լուծել դատական համակարգի միջոցով կամ այդ համակարգը շրջանցելով, և հենց այդ նկատառումներով պայմանավորված՝ փորձ է կատարվում վերահսկողության տակ առնել դատական համակարգը։ Ընդ որում, քննարկվող խնդրի կարևորության մասին է վկայում նաև համապատասխան կոնվենցիաների, միջազգային այլ փաստաթղթերի ընդունումը, որով փորձ է կատարվում զսպել, չեզոքացնել դատական համակարգը վերահսկողության տակ առնելու վտանգները։

Սակայն գտնում եմ, որ ցանկացած իշխանություն, անկախ իր ունեցած նպատակներից, ցանկություններից, պետք է կարողանա իր մեջ ուժ գտնել և ամբողջությամբ զերծ մնալ դատական համակարգի վրա հնարավոր ճնշումներ գործադրելու փորձերից, քանի որ ոչ թե անկախ դատական համակարգը կարող է իրական խնդիրներ առաջացնել իրենց համար, այլ հենց ազդեցության տակ գտնվող համակարգը հետագայում անպայմանորեն կառաջացնի այնպիսի խնդիրներ, որոնք անդառնալի կլինեն հենց պետության, իշխանության և այլ շրջանակների համար։ Այսինքն՝ յուրաքանչյուր իրավական պետության իշխանության թիվ մեկ խնդիրը պետք է լինի անկախ դատական համակարգ ունենալը, քանի որ կիսատ անկախ, որոշակի անկախ կամ բացառությամբ մի քանի գործերից, անկախ դատական համակարգ ունենալը մեծ հաշվով դա նույնն է, որ անկախ դատարան չունես։  

- «ՀՀ դատական օրենսգիրք» սահմանադրական օրենքում կատարված փոփոխությունները որքանով են նպաստում կամ խոչընդոտում դատավորների անկախությանը։ Եվ ընդհանրապես՝ կարծում եք՝ օրենսդրական կարգավորումներն են պատճառը՝ դատարանների նկատմամբ անվստահության մթնոլորտի համար:

-Արդեն նշել եմ, որ դատավորների անկախության համար օրենսդրական կարգավորումները, ըստ էության, խոչընդոտ չեն, այլ ընդհակառակը՝ ուղղակիորեն դա ամրագրում են։ Հետևաբար, եթե խոսք է գնում ոչ ամբողջական անկախ դատական համակարգի մասին, ապա ճիշտ չէ այն պայմանավորել օրենսդրական կարգավորումների հետ, այլ շատ ավելի պետք է խնդիրն այլ տեղ փնտրել։  Իսկ դժգոհությունների մասով միգուցե օրենսդրական փոփոխություններ կատարելու անհրաժեշտություն լինի՝ դատավորների ծանրաբեռնվածության, սոցիալական վիճակի և այլ հարցերի բարելավման հետ կապված, ինչը միմիայն կնպաստի դատավորների լավ աշխատանքի և ինքնին դժգոհությունների հնարավոր նվազեցմանը։

 -Քննադատություններ միշտ էլ եղել են, բայց վերջին տարիներին մի նորույթ մտավ մեր մշակույթի մեջ, երբ օրենսդիր ու գործադիր իշխանության բարձրագույն ներկայացուցիչներն են վիրավորական արտահայտություններով խոսում դատավորների, դատական ակտերի մասին՝ անգամ օրինական ուժի մեջ մտած, եթե այն չի բավարարել իրենց քաղաքական թիմի սպասելիքները: Դատավորներին դժվար չէ նման մթնոլորտում աշխատել:

-Իհարկե, դատավորների համար դժվար է և տհաճ այդպիսի քննադատություններ լսելը, ինչն անթույլատրելի եմ համարում։ Գիտեք, եթե քննադատությունները լինեն տեղին, արդարացված և իրավական գործընթացի սահմաններում, դա ինչ-որ տեղ հասկանալի կլինի։ Սակայն, երբ այդ քննադատությունները կարող են կապվել այս կամ այն ակտի կայացման հետ կամ հանրության մոտ զուտ տպավորություն թողնելու նպատակ հետապնդել, այսինքն՝ քննադատության հիմքը դատարկ է, ապա դա անընդունելի է և ոչ այլ ինչ է, քան դատավորի, այդ թվում՝ ողջ համակարգի նկատմամբ անհարգալից վերաբերմունք, ինչպես նաև՝ ուղղակի կամ անուղղակի ճնշման փորձ։ Վստահ եմ՝ նման գործելաոճի շարունակական լինելը, երբ գործադիր և/կամ օրենսդիր մարմնի ներկայացուցիչը վիրավորում է դատական համակարգը, ոչ կոռեկտ գնահատականներ է տալիս և վերացական մեղադրանքներ է հնչեցնում, ոչ մի լավ հետևանք չի ունենալու և չի բացառվում նույնիսկ, որ իշխանության տարբեր ճյուղերի միջև լավագույնը՝ հակակրանք, իսկ վատագույնը՝ թշնամանք առաջանա։ Ընդ որում, չեմ հիշում կամ չի եղել գոնե մի քանի դեպք (բացառություն հնարավոր է), երբ դատավորները փորձեն վիրավորել կամ ոչ կոռեկտ գնահատականներ տալ օրենսդիր կամ գործադիր մարմնի աշխատանքին, ինչը բնական է, քանի որ, ըստ էության, օրենսդրությամբ է արգելված։

- Ընտրվել եք կարգապահական հանձնաժողովի անդամ, հետևապես իրականացնելու եք ինչ-որ պատժող ֆունկցիա: Դժվար չի լինի:

-Իհարկե դժվար է լինելու, քանի որ նախքան հանձնաժողովում առաջադրվելը մի փոքր երկար եմ մտածել՝ արդյոք պետք է, թե ոչ։ Բանն այն է, որ հանձնաժողովում բացառապես քննարկվելու է գործընկերներիդ ենթադրյալ ոչ իրավաչափ վարքագիծը և դու պետք է կարողանաս ճիշտ որոշում կայացնել։ Իսկ դատական համակարգը գերծանրաբեռնված է, առկա են մի շարք չլուծված խնդիրներ և այդ պայմաններում աշխատելու ընթացքում, կարծում եմ, չկա գեթ մեկ դատավոր, ով կարող է չբախվել հնարավոր խախտումների վերաբերյալ կարգապահական հարցերի քննարկման հետ։ Եվ քեզ մոտ առաջանում է շատ մեծ պատասխանատվություն ինչպես մասնագիտական, այնպես էլ բարոյական տեսանկյունից, քանի որ կրկնում եմ՝ ամեն անգամ քննարկվելու է գործընկերներիդ հարցերը, որոնք քեզ պես աշխատում են շատ խիստ ռեժիմով։ Վստահ եմ, որ շարունակելու եմ լինել ազնիվ և անաչառ՝ առաջնահերթ փորձելով ապահովել դատավորի անկախության հնարավոր սահմանափակման անթույլատրելիությունը։ Եվ մի բան կարող եմ շատ անկեղծ ասել, որ ես չեմ գնացել վերը նշված հանձնաժողովում աշխատելու, որ ինչ-որ մեկին լավություն կամ առավել ևս վատություն անեմ, այլ գնացել եմ, որպեսզի շարունակեմ լինել ազնիվ, օբյեկտիվ և անկաշկանդ, ինչը կարծում եմ՝ հենց կլինի ամենամեծ լավությունը մեր դատական համակարգին։

-Պարոն Հովհաննիսյան, եթե մի կողմ դնենք սուբյեկտիվ գործոնը, երբ իշխանություններն իրենց քաղաքական նախասիրություններից ելնելով են թիրախավորում ընդհուպ մեծ հեղինակություն ունեցող դատավորներին, այդուհանդերձ դատավորներ կան, որոնք իսկապես իրենց կերպարով, կայացրած ակտերի անհիմն լինելով վարկաբեկում են դատական իշխանությանը: Ինչպես այդ անձանց առաջ փակել մուտքը՝ դեպի դատարաններ:

-Եթե կան այդպիսի դատավորներ, որոնք իրենց կերպարով և աշխատանքով հեղինակազրկում են համակարգը, ապա գտնում եմ, որ օր առաջ պետք է ազատվել այդպիսի անձանցից։ Իսկ դրա եղանակը ես չէ, որ պետք է ասեմ, այլ օրենսդրությամբ նախատեսված է որոշակի գործիքակազմ, որով հնարավոր է իրականացնել դա։

Մի քանի հարց՝ բլից տարբերակով

- Ձեր գնահատմամբ՝ ինչ չափորոշիչների պետք է համապատասխանի դատավորը.

-Պետք է ունենա մարդկային, իրավական և կամային բարձր հատկանիշներ, ինչպես նաև՝ ներքին անկախություն։

- Դատավոր նշանակվելիս անձը պետք է հանձնի հոգեբանական թեստ, թե ոչ։

-Եթե այդ թեստի հանձնումը կիրականացվի պրոֆեսիոնալ մասնագետների մասնակցությամբ և գնահատական էլ կլինի խորը մասնագիտական, ապա՝ այո։

- Դատավորը՝ մարդ է, մասնագետ, ինչպես է մեկտեղել։

-Կարծում եմ երկուսը միասին, այսինքն՝ մարդ-մասնագետ։

- Հանրային հնչեղության գործեր քննելիս ինչ զգացողություն եք ունենում։

-Ճիշտ չեմ լինի, եթե ասեմ, որ նույնն է, ինչ այլ գործեր քննելիս։ Իհարկե, մոտեցման և իրավական գնահատական տալու առումով որևէ տարբերություն չկա, սակայն զգացողության առումով ավելի լարված ես լինում։

- Դատավորն ունի ընտանիք, ընկերական միջավայր, բարեկամություն, օգնում, թե կաշկանդում է:

-Գտնում եմ, որ եթե այդ հարաբերությունները ճիշտ պատկերացնես և ճիշտ իրականացնես, միայն կարող է օգնել։ Քանի որ դժվար եմ պատկերացնում ընկերական, բարեկամական և/կամ ընտանեկան որևէ հարաբերություն չունեցող անձն ինչպիսի հոգեվիճակում կարող է լինել և արդյոք՝ ունակ կլինի արդյունավետ աշխատել։ 

- Ինքներդ ինչ կմաղթեիք Ձեր համակարգին։

-Համբերություն, անփորձանք աշխատանք, ներքին հանգստություն և հնարավորինս քիչ գործեր:

    Հեղինակ՝ Իզաբել Սահակյան

Աղբյուր` Փաստինֆո