Փաստ ինֆո

 «Փաստինֆո»-ի հարցերին է պատասխանում իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, երեխաների իրավունքների պաշտպանության, թրաֆիքինգի, ընտանեկան եւ սեռական բռնության դեմ պայքարի գործերով փորձագետ Դավիթ Թումասյանը։

-   Պարոն Թումասյան, Երեխաների նկատմամբ սեռական բռնությունը որքանով է արդիական Հայաստանում: Միտումն ինչպիսին է, բռնության դեպքերը նվազո՞ւմ, թե՞ ավելանում են:

-  Սա այն արդիական հարցերից է, որը պետք է պարբերաբար քննարկվի և ճիշտ ներկայացվի հանրությանը: Եթե մեկնաբանենք առկա վիճակագրությունը, ապա նախորդ տարի նկատվել է քննված քրեական գործերի նվազման միտում: Այսպես, 2016թ.-ին ՀՀ ՔԿ քննել է երեխայի դեմ ուղղված սեռական հանցագործություններով հարուցված 110 քրեական գործ, 2017թ.-ին՝ 101, իսկ 2018թ.-ին՝ 76: Ինքնին, այս թվերը չեն ներկայացնում իրական պատկերը, քանի որ սեռական հանցագործություններն ունեն բարձր լատենտայնություն: 25 վարույթով նվազումը դրական արդյունք է, բայց ոչ բավարար, քանի որ սեռական բռնության ենթարկված ցանկացած երեխա խեղված ճակատագիր է, իսկ անհոգ մանկություն ապահովելու պարտականություն ունենք բոլորս, ոչ միայն պետությունը:
 
-  Կա՞ ուսումնասիրություն, թե ովքեր են հանդես գալիս բռնարարի դերում:

- Երեխաների դեմ սեռական հանցագործություններ կատարողների մեծամասնությանը երեխաները ճանաչում են:  Նրանք բոլորն էլ արական սեռի ներկայացուցիչներ են:

Հանցագործության կատարման պահին կասկածյալների/մեղադրյալների մեծամասնությունը տուժողի հետ եղել են փաստացի ամուսիններ, այսինքն` մանկահասակների փաստացի ամուսնության դեպքերն են:

- Նկատի ունեք ազգային փոքրամասնությունների ազգային ավանդույթներով պայմանավորված ամուսնությունները՞:

- Ոչ միայն: Դա վերաբերում է ոչ միայն եզդիական համայնքի ներկայացուցիչների միջև փաստական ամուսնություններին:Հայերի մոտ էլ հանդիպում են փաստական ամուսնություններ մանկահասակների հետ, օրինակ 14 տարեկանը 30 տարեկան տղամարդու հետ…
Դառնալով Ձեր նախորդ հարցին, նշեմ երեխաների նկատմամբ բռնարարի դերում հանդես են եկել  նաև հարևանները, համագյուղացիները, խորթ հայրը, մոր նախկին ամուսինը, համադասարանցին, հեռավոր ազգականը, քրոջ ամուսինը, ուղղակի ծանոթները, ներառյալ՝ սոցիալական ցանցի ծանոթները, ինչպես նաև անծանոթները: Վերջիններս օգտվելով երեխայի անօգնական կամ մոլորված վիճակից, կատարում են իրավիճակային հանցագործություններ: Որպես կանոն, բռնարարը մինչ հանցաք կատարելը փորձում է վստահելի կամ ընկերական հարաբերություններ ձևավորի երեխայի հետ: Գրանցվել են դեպքեր, երբ բռնարարները 50-55 տարով մեծ էին տուժողներից:
  
-   Ի՞նչ տարիքային խմբի երեխաներն են առավելապես տուժում մանկապիղծներից, եւ ինչ դերակատարում ունի ընտանիքը:

- Տուժողների մեծամասնությունը՝ մոտ 90%, աղջիկ երեխաներ են, տարիքը տատանվում է 4 տարեկանից մինչև 18 տարեկան, սակայն առավել թիրախային է 13-15 տարեկան տիրույթը, երբ տուժողները, ունենալով սեռական կյանքի նկատմամբ որոշակի հետաքրքրություն և չունենալով բավարար գիտելիքներ այդ ոլորտում, հրապուրվում և գայթակղվում են չափահաս տղամարդկանց կողմից, հիմնականում 25-40 տարեկան: Երբեմն դեռահաս աղջիկները վաղ սեռական հարաբերությունները դիտում են որպես «մեծ կյանք մտնելու» պարտադիր պայման: Տուժող տղաներն առավել ծանր են տանում այս դեպքերը և երբեմն ունենում բարդույթներ, քանի որ առաջնահերթ իրենք իրենց են մեղադրում կատարվածի համար՝ նշելով, որ «ինչ որ մի բան այն չէ իրենց հետ, որ բոլոր տղաներից բռնարարն իրեն է ընտրել»:

Բռնությունից հետո երեխայի ընտանիքի կողմից երեխային մեղադրելը կամ այդ երեխային պատշաճ օգնություն և աջակցություն ցույց չտալն ավելի ծանր է ընկալվում երեխայի կողմից: Մերժված լինելը խիստ ցավագին է երեխայի համար, ինչը կարող է բերել նաև ատելության հասարակության նկատմամբ և հանգեցնի «բռնության կրկնմանը», և տուժողն ինքն է վերածվում բռնարարի՝ նման ձևով ինքնահաստատվելով, վրեժ լուծելով, հասարակությունն իրեն հարմարացնելով, հասարակությանը ցույց տալով, որ ինքը միայնակ չէ: Գործնականում նման դեպքեր գրանցվում են, երբ մանկահասակ տարիքում բռնության ենթարկված տղաները հետագայում դառնում են մանկապիղծ բռնարարներ:

Ընտանիքը շատ մեծ դերակատարում ունի թե՛ սեռական հանցագործությունների կանխարգելման, թե՛ դրանց հետևանքների դեմ պայքարում: Ծնողները պետք է վստահելի հարաբերություններ ձևավորեն երեխայի հետ և երեխայի ասածներին պատշաճ ուշադրություն դարձնեն, առավել ևս, եթե երեխան խոսում է իրեն մտահոգող իրավիճակների կամ պայմանների մասին: Երեխան արտահայտվելու և լսված լինելու իրավունք ունի: Երեխայի նկատմամբ կատարված սեռական բռնությունն ուղղակի անդրադառնում է երեխայի հոգեֆիզիոլոգիական վիճակի վրա և ծնողը չի կարող չնկատել այդ փոփոխությունները:

Քրեական գործերի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ տուժող են սոցիալապեսանապահով, կրթականցածրցենզունեցողընտանիքներիերեխաները, մասնավորապես այն ընտանիքներից, որտեղ երեխաները միակողմանի ծնողազուրկ են, իսկ մայրը զուգընկերների հետ սեռական հարաբերություն է ունենում երեխայի ներկայությամբ կամ դրսևորում է այլ վարքագիծ, որը երեխայի մոտ վերացնում է ամոթի զգացումը կամ սեռական հարաբերության անթույլատրելի լինելը:

-   Նախօրեին Երեւանում խափանվելէ «Իմ մարմինն անձնական է»գրքի շնորհանդեսը, որն ակտիվստիների գնահատմամբ` այլասերվածություն է քարոզում երեխաների շրջանում: Դուք ծանո՞թ եք գրքին:

- Գրքին ծանոթ չեմ, սակայն համացանցում հայտնված մի քանի էջերից ակնհայտ է, որ այն վերաբերում է բազմաթիվ այլ հարցերին և միտված չէ միայն սեռական խնդիրներ բարձրաձայնելուն:
 
-   3-6 տարեկան երեխաները դեռեւս տառաճանաչ չեն, ինքնուրույն կարդալ հիմնականում չեն կարողանում, առավել եւս պատկերացում չունեն սեռական օրգանների մասին` մտավախություն չունե՞ք, որ ներկելու համար նախատեսված գունեղ պատկերները կարող են նաեւ անառողջ հետաքրքրություն առաջացնել երեխաների մոտ:

- Այդ գիրքը միտված է առաջնահերթ ծնողների մոտ պատշաճ գիտելիքներ ձևավորելուն, և տրամաբանական է, որ ծնողն ինքն է որոշելու այն ծավալը կամ մեթոդը, որոնք կօգտագործի երեխային այս կամ այն հարցը ներկայացնելու: Համացանցում առկա տարբերակում գունեղ նկարներ չկային:
 
-   Ինչպես նշեցիք, սոցիալապես անապահով, կրթական ցածր ցենզ ունեցող ընտանիքների երեխաներն են հիմնականում թիրախավորվում: Ակնհայտ է, որ նման իրավիճակներում իրազեկող գիրքը բավարար չէ: Ի՞նչ քայլեր պետք է անի պետությունը` անապահով, խնդրահարույց ընտանիքների երեխաների`հոգեպես առողջ մանկությունն ապահովելու համար:

- Երեխաներին պաշտպանելու համար մասնատված միջոցների կիրառումը բավարար լինել չի կարող, այն պետք է համակարգված իրականացվի պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների կողմից:

Հասարակությունում թյուր պատկերացում կա, որ հանցավորության դեմ պայքարն իրավապահ և դատական համակարգի մենաշնորհն է, բայց դա այդպես չէ: Սոցիալական, առողջապահական, կրթական, համայնքային մարմինների ներգրավվումը խիստ կարևոր է թե՛ դեպքերի բացահայտման, թե՛ կանխարգելման գործընթացում:

Երեխաներին սեռական հանցագործություններից պաշտպանելու համար պետք է հետևողական և նպատակաուղղված մասնագիտացված աշխատանք, որը պետք է իրականացվի ինչպես ընտանիքում, այնպես էլ դպրոցում և այլ հաստատություններում, տարբեր մասնագետների՝ հոգեբանների, իրավաբանների, սոցիալական աշխատողների, բժիշկների կողմից:

Պետք է հնարավորինս վերահսկել երեխայի առօրյան՝ չմիջամտելով նրա անձնական ազատությանը, մասնավորապես՝ համացանցում շփումներ իրականացնելիս կամ տարբեր մարգինալ խմբերի ներկայացուցիչների հետ առնչություն ունենալու դեպքում: Երեխան պետք է վստահի ծնողին, խնամակալին, ուսուցչին, ավագ եղբորը կամ քրոջը, իսկ այդ անձինք պետք է անեն ամեն ինչ, որպեսզի երեխան չկորցնի այդ վստահությունը:

Մենք՝ մեծահասակներս, պարտավոր ենք հասկանալ երեխային և օգնել նրան, քանի որ մենք երեխա եղել ենք, իսկ երեխան մեծահասակ՝ դեռ ոչ:

Աղբյուր` Փաստինֆո