Փաստ ինֆո

Սահմանադրական դատարանի դատավորի  թափուր տեղի համար հայտարարված մրցույթին իր թեկնածությունն է ներկայացրել իրավաբանական գիտությունների դոկտոր Գոռ Հովհաննիսյանը։ Նա նախկինում աշխատել է Սահմանադրական դատարանում, այժմ իրավունք է դասավանդում գերմանական երեք բուհերում։Գոռ Հովհաննիսյանի հետ զրուցել ենք  Սահմանադրական արդարադատության ու իրավունքի գերակայության գործում Սահմանադրական դատարանի դերի ու առաքելության մասին ։

-Պրն Հովհաննիսյան, հայտնի է, որ այս անգամ Ձեր՝ Հայաստան գալու առիթը Սահմանադրական դատարանի դատավորի թեկնածու առաջադրվելն է։ Կասե՞ք՝ ինչպես առաջացավ գաղափարը, ինչո՞ւ որոշեցիք առաջադրվել որպես ՍԴ դատավորի թեկնածու։

-Որոշեցի դիմել, որովհետեւ կար թափուր տեղ, եւ ես էլ առաջադրվելու նախապայմաններին բավարարում էի։ Երկար ժամանակ է, ինչ զբաղվում եմ սահմանադրական իրավունքով, դրանից բացի, երկար տարիներ աշխատել եմ ՍԴ-ում եւ մտածում եմ, որ իմ մանսագիտական գիտելիքներն ու փորձը, ընդ որում՝ նաեւ օտարերկրյա, ՀՀ-ում կիրառելու կարիք կա, եւ ես դա կարող եմ անել։

-Ձեր կարծիքով, ՍԴ-ն մեր երկրում իրապե՞ս սահմանադրականության երաշխավորն է։

-ՀՀ Սահմանադրության եւ «ՍԴ մասին» օրենքով՝ ՀՀ ՍԴ-ն պիտի ապահովի Սահմանադրության անմիջական գործողությունն ու Սահմանադրության  գերակայությունը։ Այսինքն՝ զուտ օրենսդրական մակարդակով այդպիսին պիտի լինի։ Իսկ թե ՍԴ-ն կարողանում է երկրում ապահովել սահմանադրականությունը, արդեն յուրաքանչյուրիս անհատական գնահատման հարց է։

-Ձեր գնահատականն ինչպիսի՞ն է, արդյո՞ք  այս տարիներին սահմանադրական արդարադատությունը Հայաստանում կայացե՞լ է։

-Դա համեմատելու հարց է, որովհետեւ չկա ինքնին զարգացած կամ թերզարգացած մի բան, զարգացած կամ թերզարգացած լինում են ինչ-որ բանի համեմատությամբ։ Բայց դա կախված է նաեւ այն բանից, թե մենք ինչի հետ ենք համեմատում։ Եթե համեմատենք, օրինակ, Արեւմտյան երկրների հետ, որոնք ունենք սահմանադրական արդարադատության երկարամյա պատմություն կամ, օրինակ, ԱՄՆ-ի, ապա ՀՀ սահմանադրական արդարադատությունը դեռ շատ երկար ճանապարահ ունի անցնելու. ի վերջո չպետք է մոռանանք, որ ՍԴ-ն գործում է ընդամենը 23 տարի։ Այս ընթացքում որոշակի լուրջ որոշումներ բնականաբար ընդունվել են, բայց միաժամանակ կարծում եմ, որ դեռ շատ բան կա անելու։ Այսինքն՝ սահմանադրական արդարադատությունը Հայաստանում հաստատված է, գործում է, բայց դեռ երկար ճանապարհ պետք է անցնի, որպեսզի վստահաբար ասեմ, որ այն կայացած է եւ ամուր հիմքերի վրա է։

-Այսինքն՝ տարիների ընթացքում եղած առաջընթացը բավարար չե՞ք համարում։

-Հիմնադրման օրվանից մինչ օրս բնականաբար աննախադեպ առաջընթաց կա, բայց ես դա բավարար չէի համարի։ Ինքս ՍԴ շատ որոշումների, դիրքորոշումների հետ համամիտ չեմ, եւ իմ գիտական հոդվածներում պարբերաբար խոսում եմ այդ մասին, քննադատում եւ առաջարկում իմ լուծումները։ Հենց այս պատճառով է նաեւ, որ կուզեմ աշխատել ՍԴ-ում, որպեսզի ինձ հետ բերեմ նոր մոտեցումներ։ Դա նախ նոր շունչ ու թարմություն կլինի ՍԴ-ի համար, եւ հետո, գոնե իմ կարծիքով, իմ առաջարկած լուծումները շատ ավելի արդար կլինեն։ Եվ ես, բնականաբար, կփորձեմ նույնը համոզել նաեւ մյուս դատավորներին։

-Կնշե՞ք նման մի որոշման օրինակ։

-Ամենացայտուն օրինակը, ըստ իս, Սահմանադրության 3-րդ հոդվածի 3-րդ մասի դրույթն է, որն ասում է, որ հանրային իշխանությունը կաշկանդված է հիմնական իրավունքներով, ինչը նշանակում է, որ Սահմանադրության մեջ ամրագրված հիմնարար իրավունքները գործում են միայն պետության եւ քաղաքացու միջեւ, այլ ոչ երկու քաղաքացիների։ Բայց ՀՀ-ում կա հակառակ մոտեցում, այսինքն՝ ենթադրվում է, թե հիմնարար իրավունքները գործում են նաեւ երկու անհատների միջեւ, կաշկանդում են նաեւ մասնավոր անձանց։  Իմ փաստաբան ընկերներից շատ եմ լսել, որ ՀՀ դատական պրակտիկայում մասնավոր անձը, այդ թվում եւ փաստաբանները, գնում են քաղաքացիական դատարան եւ վկայակոչում, թե իբր վեճի մյուս կողմը, որը նույնպես մասնավոր անձ է, խախտել է իրենց հիմնարար իրավունքները, ինչը իրականում անհնար է, որովհետեւ մի իրավունք խախտելու համար պետք է լինել դրա հասցեատերը։ Մինչդեռ ՍԴ-ն իր մի քանի որոշումներում առանց որեւէ հիմնավորման նշում է, որ հիմնարար իրավունքները գործում են նաեւ մասնավոր անձանց միջեւ։ Եթե լիներ որեւէ հիմնավորում, ես կհասկանայի, թե ինչու է ՍԴ-ն այդպես մտածում, բայց քանի դեռ հիմնավորում չկա, ես կարծում եմ, որ դա խորհրդային իրականության իներցիայով եկող մի բան է, որը պետք է փոխվի, եւ ուրախ եմ, որ այսօր արդեն տարբեր մասնագետների մոտ այդ փոփոխության միտումը նկատվում է։

-Իսկ գործող Սահմանադրության մեջ փոփոխությունների անհրաժեշտություն տեսնո՞ւմ եք։

-Ոչ, ես ոչ թե Սահմանադրության մեջ եմ տեսնում փոփոխությունների անհրաժեշտություն, այլ սահմանադրական նորմերի մեկնաբանման։ Դրանք պետք է մեկնաբանվեն այլ կերպ։ Եվ այդ հարցում եւս ես կարող եմ օգտակար լինել ՍԴ-ին։

-Մեկնաբանման այդ գործընթացում էական չե՞ն արդյոք սուբյետկները, որոնք մեկնաբանում են այս կամ այն նորմը։

- Իհարկե, կախված նրանից, թե ով է մեկնաբանում նորմը, մեկնաբանությունը տարբեր է լինում։ Այդ պատճառով էլ ես ուզում եմ լինել ՍԴ դատավոր եւ իմ չափով ազդեցություն ունենալ որոշումների մեկնաբանման վրա։ Անգամ եթե սկզբում փոքրամասնության կազմում լինեմ, միեւնույն է, օրենքը հնարավորություն է տալիս հատուկ կարծիք միջոցով ներկայացնել իմ դիրքորոշումը, որը, եթե անգամ սկզբանական շրջանում մեծամասնությանը չհամոզի, իրավաբանական լայն շրջանակներին պիտի որ համոզի։ Իմ կարծիքով՝ ժամանակի հարց է, թե ինչ արագությամբ մեր հայկական իրավունքը կփոփոխվի։

-Ամեն դեպքում, ՍԴ-ի նկատմամբ վստահությունը միանշանակ չէ: Դա Ձեզ չի՞ կաշկանդում:

-Ամենեւին: Մամուլով հետեւելով հայկական իրականությանը` կարող եմ ասել, որ Հայաստանում վստահությունը մեծ չէ առհասարակ դատական իշխանության հանդեպ: Դրա պատճառներից մեկն այն է, որ դատական ակտերը իրենց հասցեատերերին չեն համոզում: Ես վստահ եմ, որ դատավարության տանուլ տվող կողմը դժգոհ չի մնա դատարանից, եթե վեջինիս որոշումը համոզիչ լինի: Հետեւաբար, ես չեմ ընդունում այն ստանդարտ փաստարկը, ըստ որի` դատավարության առնվազն մի կողմը միշտ դժգոհ է: Այսպես թե այնպես, դատավարության ժամանակ մեկը շահում է, մյուսը` պարտվում: Նույնն էլ ՍԴ-ի դեպքում է: Ընդ որում, ՍԴ-ն ունի մի առանձնահատկություն. իրավանորմերի վերահսկողության վարույթում ընդունված որոշումները տարածվում են ոչ միայն տվյալ դատավարության կողմերի, այլեւ հասարակության բոլոր անդամների վրա: Եվ եթե հասարակության անդամները ՍԴ որոշումները կարդալիս տեսնեն համոզիչ փաստարկներ, նրանց դժգոհությունը կպակասի, եւ վստահությունն էլ արդյունքում կմեծանա:

-Պրն, Հովհաննիսյան, արդեն 8.5 տարի է՝ ապրում եւ աշխատում եք Գերմանիայում։ Ըստ Ձեզ՝ դա չի՞ խոչընդոտի հայ իրականությունում ինտեգրվելուն։

-Այն, որ ես Հայաստանում չեմ ապրում, չի նշանակում, որ Հայաստանի մասին ոչինչ չգիտեմ եւ Հայաստանից կտրված եմ։ Ես պարբերաբար հրապարակում եմ հոդվածներ զուտ հայկական իրավունքի վերաբերյալ կամ համահեղինակում եմ դասագրքեր։ Դրանից բացի, այս ընթացքում շատ եմ այցելել Հայաստան եւ աշխատել Հայաստանում. մասնակցել եմ «Վարչական իրավախախտումների մասին» նոր օրենսգրքի եւ «Կուսակցությունների մասին» օրենքի նախագծերի մշակման աշխատանքներին, «Փաստաբանական դպրոցի» եւ համալսարանների հրավերով դասախոսություններ եմ կարդացել։ Այսինքն՝ ես լավ ծանոթ եմ հայկական իրավունքին թե տեսական, թե գործնական կողմից։ Իսկ այսօրվա աշխարհում Հայաստանում չապրելն ամենեւին չի խանգարում, որ ես ակտիվորեն ներգարվված լինեմ հայաստանյան իրականության մեջ։

-Ծանոթ լինելով գերմանական իրավական համակարգին՝ ի՞նչ եք կարծում, որքանո՞վ այն կարող է գործարկվել նաեւ մեզ մոտ։ Առհասարակ, ինչպիսի՞ն է գերմանական իրավական համակարգը։

-Եվ հայկական եւ գերմանական իրավական համակարգը պատկանում են այսպես կոչված մայրցամաքային իրավունքին, եւ այդ տեսանկյունից արդեն կան նմանություններ։ Վերջին տարիներին առավել հաճախ  հայկական օրենքները գերմանական մոտեցումների հիման վրա մշակելու միտում է նկատվում։ Գերմանական իրավունքը աշխարհում հայտնի է, այն շատերին է համոզել, որ իր մոտեցումները արդար են։ Օրինակ՝ Ճապոնիայում գրեթե ամբողջությամբ գործում է գերմանական իրավունքը, նրանք, մեծ հաշվով, չունեն բուն ճապոնական իրավունք։ Ենթադրում եմ՝ հենց նույն պատճառով էլ ՀՀ-ն է նախընտրում գերմանական ճանապարհով ընթանալ։ Այդ իմաստով եւս իմ դերը ՍԴ-ում օգտակար կլինի։

Շարունակելի

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան