Փաստ ինֆո

Տասնչորսամյա Մարին արդեն երեք տարի է` ունի շաքարային դիաբետ, սակայն այդ մասին նրա շրջապատում միայն վերջերս են իմացել: Մարին անկեղծանում է` ամենասկզբում մտավախություն ուներ, թե իմանալու դեպքում իր հետ այլեւս չեն շփվի կամ կսկսեն իրեն այլ կերպ վերաբերվել. «Երբեմն նույնիսկ լաց էի լինում, բայց այդ մասին ոչ ոք չէր իմանում»:

Իհարկե, Մարին միակը չէ, ով ունի շաքարային դիաբետ եւ ցանկություն` դրա մասին չխոսելու:  Առողջապահության նախարարության 2017 թվականի տվյալների համաձայն` Հայաստանում կա 375 անչափահաս դիաբետիկ: Մինչդեռ «Մուրացան» բժշկական կենտրոնից նշում են, որ ժամանակի ընթացքում դիաբետիկ երեխաների թվի աճ է գրանցվել, եւ այս պահի դրությամբ իրենք ունեն մինչեւ 15 տարեկան 500-ից ավել երեխա` շաքարային դիաբետով:

Դիաբետը քրոնիկ հիվանդություն է, որն ի հայտ է գալիս ենթաստամոքսային գեղձի ոչ բավարար քանակությամբ ինսուլին արտադրելու դեպքում, կամ երբ օրգանիզմը չի կարողանում յուրացնել ինսուլինը, ինչի արդյունքում էլ առաջանում է արյան մեջ գլյուկոզի մակարդակի բարձրացում: Հիվանդությանը բնորոշ են նյութափոխանակության բոլոր տիպերի խանգարումները, ինչպես օրինակ ածխաջրատային, սպիտակուցային, ճարպային, ջրաաղային: Գոյություն ունեցող երեք տիպերից երեխաների մոտ հիմնականում հանդիպում է 1-ին տիպը. սա ինսուլինակախյալ տիպն է եւ բնորոշվում է ենթաստամոքսային գեղձի կողմից ինսուլինի անբավարար քանակի արտադրմամբ:

Մարին պատմում է, որ ժամանակի ընթացքում հարմարվել է հիվանդությանը եւ այն թաքցնելը այլեւս սկզբունքային հարց չի համարում. «Սկսեցի մտածել, որ բոլորս էլ մարդ ենք, դա բոլորիս հետ էլ կարող է պատահել, ու ի վերջո ամենամտերիմներին պատմեցի` դե պայմանով, որ ոչ ոքի չեն ասի»: Այսօր արդեն նա մտածում է, որ դրանում ոչ մի սարսափելի բան չկա, եւ եթե հետագայում մյուսներն էլ իմանան, խնդիր չի լինի. «Մտածում եմ` եթե երկու ընկերուհիներս եկած չլինեն, ու ես հանկարծ ինձ վատ զգամ, մյուսները չեն կարողանա ինձ օգնել, դրա համար` իմանում են` թող իմանան»:

Այս մտավախությունը հաստատում է «Մուրացան» բժշկական կենտրոնի Էնդոկրիոնոլոգիական բաժնի բժիշկ-էնդոկրիոնոլոգ Լուսինե Առաքելյանը: Նա պնդում է, որ դիաբետը թաքցնելը հաճախ ոչ միայն երեխաների, այլեւ ծնողների ցանկությունն է. վերջիններս չեն ուզում, որ շրջապատը իմանա իրենց երեխայի` ինսուլին սրսկվելու մասին կամ մտավախություն ունեն, թե մարդիկ հիվանդությունը կարող են վարակիչ համարել: Մինչդեռ բժիշկը թաքցնելու հիմքում լուրջ վտանգներ է տեսնում. «Երեխաների մոտ երբեմն կարող է հանդիպել հիպոգլիկեմիա` վիճակ, երբ արյան մեջ գլյուկոզը ընկնում է` պայմանավորված սրսկված դեղի բարձր դոզայով, ֆիզիկական ակտիվությամբ կամ ընդունած սննդի չափաբաժնով, եւ սա ուղեկցվում է թուլությունով, սրտխփոցով, ցնցումներով, ընդհուպ մինչեւ ուշաթափությամբ: Հետեւաբար` եթե շրջապատը չիմանա դիաբետի առկայության մասին, չի կարողանա առաջին օգնություն ցուցաբերել, ընդ որում` ճիշտ օգնություն. գուցե ջուր լցնեն վրան կամ այլ մի բան անեն` չիմանալով, որ առաջին հերթին պետք է քաղցր հեղուկ կամ սնունդ տալ»:

Բժշկի խոսքով` հիպոգլիկեմիան կարող է առաջացնել նաեւ շշմածության, ինչի առկայության դեպքում երեխան ի վիճակի չի լինի ընկալելու ուսուցչի կողմից ներկայացված դասը, եւ եթե ուսուցիչը չիմանա դիաբետի մասին, դա կարող է համարել աշակերտական չարաճճիություն:  Սրանից բացի, նա կարեւորում է նաեւ ճիշտ ժամանակին ներարկվելու պատասխանատվությունը. «Երբեմն անհրաժեշտություն է լինում դպրոցում լրացուցիչ ներարկում կատարել եւ սնվել, իսկ եթե շրջապատը չգիտի այդ մասին, եւ դպրոցում էլ չկան համապատասխան պայմաններ, որտեղ երեխան առանձին կարող է կատարել իր ներարկումը, ապա օրգանիզը դարձյալ կտուժի»:

«Ոգեշնչում» հոգեբանական արվեստանոցի համահիմնադիր, հոգեբան Հրաչյա Հովհաննիսյանը խնդրի հիմքում տարբեր պատճառներ է տեսնում: Առաջին հերթին, խնդիրը հասարակական ընկալման մեջ է. «Շաքարային դիաբետը մեր հասարակությունում ընդունված է համարել մեծահասակների հիվանդություն, հետեւաբար` երբ մարդիկ, իմանալով, որ երեխան ունի այդ այսպես կոչված «մեծական» հիվանդությունը, բնական է, որ ավելի մեծ խղճահարությամբ են լցվում նրա հանդեպ, ու դրան համապատասխան` փոխվում է իրենց վերաբերմունքը»,-ասում է հոգեբանը, - «Նույնը տեղի է ունենում  նաեւ հակառակ կողմում. ծնողները, իմանալով երեխայի դիաբետի մասին, հաճախ թաքցնում այն բարեկամներից, անգամ տատիկ-պապիկներից. պարզ է, որ ամեն օր խղճարության, ողբերգական վերաբերմունքի արժանանալը կարող է կրկնապատկել երեխայի սթրեսը: Սա իհարկե նաեւ մենթալիտետի հարց է»:

Բայց մենթալիտետից բացի կա նաեւ զուտ հոգեբանական պատճառ: Հովհաննիսյանի խոսքով` մարդիկ իրենցից անկախ ուզում են հերքել ինչ-որ բանի գոյությունը` այն «մոռացության տալով», այսինքն` դրա մասին չխոսելով. «Ժողովրդական լեզվով ասած` ուզում են իրենք իրենց յուղի մեջ տապակվել, նրանք առանձնապես մեծ օգնություն չեն ակնկալում հասարակությունից, ու մտածում են` էլ ի՞նչ իմաստ ունի խոսել այդ մասին»: Հոգեբանը վստահ է` հաճախ ծնողները իրենց մեջ դեռ հաղթահարած չեն լինում հոգեբանական այս խնդիրները, իսկ նրանց ցանկացած պահվածք, դիմախաղ, հույզ ոչ անմիջականորեն պրոյեկտվում է երեխաների վրա:

Նա  կարեւորում է ծնողների ճիշտ վարքն ու վերաբերմունքը դիաբետին եւ խնդրի լուծման տարբերակ է համարում փսիխոսոմատիկան, այլ խոսքով` հոգեմարմնական վերականգնողական աշխատանքը:

Հեղինակ` Միլենա Խաչիկյան