Փաստ ինֆո

ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ԱՄՆ համանախագահ Ջ.Ուորլիքի կողմից վերջերս կատարված` Ադրբեջանի հետ Արցախի ազատագրված տարածքների «վերամիավորման» նպատակահարմարության վերաբերյալ հայտարարությունը լայն արձագանք գտավ հայաստանյան հասարակական-քաղաքական շրջանակներում:

 

Նոր լիցքեր ստացան Արցախի ազատագրված շրջանների հետագա ճակատագրի վերաբերյալ ծավալված քննարկումները:  Ամերիկացի դիվանագետի հայտարարությունն այնքան մեծ աղմուկ բարձրացրեց, որ վերջինս նույնիսկ հայկական կողմի համարժեք հակահարվածը «խլացրեց»:

 

Մինչդեռ ի դեմս ՀՀ պաշտպանության նախարար Ս.Օհանյանի հայտարարության` հայկական կողմի արձագանքը խիստ դիպուկ էր, համարժեք, իսկ որոշ առումներով` «հեղափոխական»:

 

Առաջին անգամ պետության անվտանգության համար գլխավոր երաշխավորներից մեկը պաշտոնապես հայտարարեց, որ առաջին՝ հայկական կողմն առհասարակ չի դիտարկում տարածք հանձնելու հարցը, երկրորդ՝  ընդծվեց թե՛ ողջ ազատագրված Արցախի և թե՛ նրա սահմանադրորեն ամրագրված տարածքներից յուրաքանչյուր առանձին հատվածի ճակատագրի վերաբերյալ ցանկացած քաղաքական որոշում ռազմական ոլորտի հիմնավորված մասնագիտական ու փորձագիտական եզրակացություններից բխեցնելու անհրաժեշտությունը: 

 

Այս հիմնադրույթներն ուղղակիորեն հակադրվում են հանրային շրջանակներում դեռևս քննարկվող «տարածքներ խաղաղության դիմաց» արկածախնդիր և որևէ լուրջ քննադատության չդիմացող «բանաձևին» և պաշտոնական դիվանագիտության մեջ դրա արտացոլանքը հանդիսացող` հակամարտության փոխզիջումային լուծման վերաբերյալ պարբերաբար շրջանառվող տեսակետներին:

 

Ավելին`ցանկացած որոշում ռազմական ոլորտի հիմնավորված մասնագիտական ու փորձագիտական եզրակացություններով հիմնավորելու մասին դրույթը առաջին հայացքից կարող է հակասության մեջ մտնել զինված ուժերի քաղաքացիական վերահսկողության մասին հանրային գիտակցությունում իշխող պատկերացումներին:

 

Ամենևին կասկածի տակ չդնելով նշյալ դրույթի իրավաչափությունը` հարկ է նկատել, որ ինչպես դրա, այնպես էլ հակամարտության փոխզիջումային լուծման տարբերակների մասին հայ իրականությունում առկա են անհիմն և որոշ առումներով խիստ վտանգավոր մոտեցումներ:

 

Վերջիններս, ելակետային համարելով հակամարտությունների կարգավորման արևմտյան առաջադեմ փորձի և զինված ուժերի ժողովրդավարական վերահսկողության` արևմտյան քաղաքագիտական շրջանակներում ձևակերպված հիմնադրույթները, շատ հաճախ անտեսում են տարածաշրջանային` նշյալ դրույթների կենսագործման հետ մեծապես անհամատեղելի իրողությունները: 

 

Առկա նախապաշարումներից  ձերբազատվելու և Ս. Օհանյանի հայտարարության հիմնադրույթները հայկական կողմի համար ուղեցուցային համարելու համար անհրաժեշտ է հաշվի նստել հետևյալ  իրողությունների հետ. Ադրբեջանում հաստատված ժառանգական-միապետական վարչակարգն իր պարագլուխ Ի.Ալիևի գլխավորությամբ վերջին շրջանում էապես ընդլայնել է իր հավակնությունների միջակայքը` ՀՀ ներկայիս տարածքի զգալի մասը բնորոշելով որպես ադրբեջանական «պատմական հայրենիքի» մաս, որի վրա հաստատվել է «ֆաշիստական» հայկական պետություն (այս առումով ուշագրավ են Նովրուզի համաժողովրդական տոնախմբություններում մարտի 19-ին Ի. Ալիևի կողմից կատարված  հայտարարությունները): Ակնհայտ է, որ նման զավթողական-ծավալապաշտական գաղափարների տարածումն ու արմատավորումը ադրբեջանական հանրային գիտակցության մեջ չի կարող ինքնանպատակ լինել: Նպատակը ՀՀ տարածքի նկատմամբ զավթողական հավակնությունների համար անհրաժեշտ հիմքերի ապահովումն է: 

 

Հարց է առաջանում`ստեղծված իրավիճակում որքանո՞վ է կենսունակ «տարածքներ խաղաղության դիմաց» բանաձևը: Խորը քաղաքագիտական գիտելիքներ անհրաժեշտ չեն` կանխատեսելու, որ Ադրբեջանի օգտին կատարված ցանկացած զիջում ոչ միայն չի նվազեցնելու լարվածությունը, այլև ոգեշնչելու և «իր պատմական տարածքները վերադարձնելու» նոր լիցքեր է հաղորդելու սուլթանական ռեժիմին: 

 

Ասվածից բխում է երկրորդ հիմնական հետևությունը` որքանո՞վ է բացարձակ իմաստով ՀՀ-ում կիրառելի զինված ուժերի քաղաքացիական վերահսկողության սկզբունքը:

 

Վերջինիս արդյունավետ կիրառումն անշուշտ խիստ կարևոր է բանակի արդիականացման համար: Սակայն ամենևին պետք չէ բացարձականացնել նշյալ դրույթի կիրառելիության տիրույթները` պնդելով, որ ԼՂՀ տարածքների ճակատագիրը պետք է բացառապես արտաքին քաղաքականության`  դիվանագիտական գործիքարանին տիրապետող դերակատարներին վստահել: Իրականում պաշտպանության նախարարի հայտարարությունն այս հարցում զինվորականության դերի և նշանակության վերաիմաստավորման խիստ հրատապ հարցադրում է բարձրացնում. պետության տարածքների ճակատագիրը պետք է տնօրինել` ելակետային համարելով ոչ միայն հակամարտությունների կարգավորման միջազգային մեխանիզմները, այլև տարածքային պաշտպանության առկա հրամայականները:

 

Այս հարցում անհնար է թերագնահատել ռազմական փորձագետների և զինվորականների դերակատարումը: Ուստի Ս. Օհանյանի հայտարարությունը պետք է ընկալել որպես «սթափեցնող ահազանգ» առ այն, որ պետության տարածքների ճակատագրի վերաբերյալ ցանկացած որոշում լիարժեք չէ առանց դրանց պաշտպանության գործում առանցքային դերակատարում ունեցող դերակատարների դիրքորոշման հստակեցման: