Փաստ ինֆո

Գաբալայի ռադիոլոկացիոն կայանը /ՌԼԿ/-ն Ռուսաստանի համար, որպես զինվորական օբյեկտ, պետք է ենթադրել, որ այլևս հետաքրքիր չէ: Համենայնդեպս այնքան հետաքրքիր չէ, որպեսզի համաձայներ ադրբեջանցիների առաջ քաշած վարձավճարների առասպելական չափերին:

Հակառակ պարագայում, չի բացառվում, որ ՌԴ-ն չձգտեր գտնել կայանի տարեկան 300 մլն դոլար վարձը սակարկելու ուղիներ կամ կանխիկի փոխարեն Ադրբեջանին չառաջարկեր «բնամթերքով», օրինակ՝ ռազմական տեխնիկայով փոխհատուցելու տարբերակներ:

Սա, ի միջի այլոց, որպես նախաբան, քանի որ օր ու գիշեր զինվող ադրբեջանցիները Գաբալայի ՌԼԿ-ի վարձավճարի գնի բարձրացման իրենց ծրագրերում դժվար թե հաշվի առած չլինեին նաև փոխհատուցում ստանալու այդ եղանակը:

Ինչևէ: Բայց պետք է նշել, որ Ռուսաստանի կողմից կայանի շահագործելու վերաբերյալ համաձայնություն ստանալու պարագայում Բաքուն, ունեցել է հարաբերություններ կառուցելու որոշակի ծրագրեր: Հակառակ դեպքում, երբ հարցն ստացավ վերջնական լուծում, ինչու՞ համար այսօր ամենատարբեր կարգի ադրբեջանցի պետական աստիճանավորները անդադրում կրկնում են իրենց երկրի, այսպես կոչված, «պաշտոնական դիրքորոշման» մասին, որն, օրինակ, այդ երկրի ռազմական գերատեսչության մամլո ծառայության ղեկավար Էլդար Սաբիրօղլու մոտ ունի այսպիսի ձևակերպում. «Ադրբեջանը հանդես է եկել ՌԼԿ-ն Ռուսաստանի կողմից վարձակալելու օգտին, սակայն... ....ռուսական կողմը չի համաձայնել»:

Այսօր հարցն արդեն ստացել է հստակ լուծում, և ինչ էլ խոսվի Գաբալայի շուրջ ռուսական ներկայությունը շարունակելու թեմայով, արդեն, ավելորդ է ասել, որ դա իրականության հետ որևէ առնչություն չի կարող ունենալ: Ռուսաստանը հեռացել է այդ օբյեկտից և շուտով այնտեղից կհանի նաև իր ունեցվածքը:

Այնպես, որ Ադրբեջանում շրջանառվող այն մտայնությունը, որ «Կրեմլը փորձում էր իր համար ամեն կերպ պահպանել այդ կարևոր հետախուզական օբյեկտը» ոչ միայն մոլորություն է, այլև Գաբալայի ՌԼԿ-ի վրա կառուցվող նրա հաշվարկների սխալ լինելու ապացույց:

Որ այդ «հույժ կարևոր ռազմական օբյեկտը» արդեն այլ ենթատեքստ ու բովանդակություն ուներ Ռուսաստանի համար, առավել քան ակնհայտ էր դեռ շատ ավելի վաղ: Բավական է հիշել 2007թ. հունիսի 7-ին Գերմանիայում կայացած «ութնյակի գագաթնաժողովում» Ռուսաստանի նախագահ Վ. Պուտինի ԱՄՆ-ին ուղղված կայանը միասին ղեկավարելու վերաբերյալ առաջարկությունը:

Ռուսաստանի նախագահը այն ժամանակ գտնում էր, որ Գաբալայի կայանը, մասնավորապես Իրանի դեմ, համատեղ «հակահրթիռային մոնիտորինգի» անցկացման հնարավորություն է: Սակայն, այդ առաջարկությունը ԱՄՆ-ը չընդունեց, դրանով իսկ, ևս մեկ անգամ, անուղղակի, ցույց տալով Գաբալայի ՌԼԿ-ի նկատմամբ մասնագիտական հետաքրքրությունների նեղացման իրական աստիճանը:

Նման հետաքրքրության չգոյությունն առավել քան հստակ և հասկանալի է: Ռուսաստանն այսօր իր տարածքում ունի Գաբալայի կայանին ոչ թե այլընտրանք, այլ բոլոր ցուցանիշներով գերազանցող Արմավիրի «Վորոնեժ-ԴՄ» ՌԼԿ-ն: Ի տարբերություն նախկին սերնդի ՌԼԿ-ների, այս կայանի տեխնիկական հնարավորությունները շատ ավելի արդյունավետ ու կատարելագործված են:

Ըստ ռուսական ՆՏՎ հեռուստակայանի՝ «Վորոնեժ-ԴՄ» կայանը շատ ավելի դյուրաշարժ է, հավաքվում է մոդուլներով և «նրա հնարավորությունները թույլ են տալիս վերահսկել Ռուսաստանից հազարավոր կմ-եր հարավ, Ատլանտյան օվկիանոսից մինչև Խաղաղ օվկիանոս»:

Աշխարհում դեռևս համարժեքը չունեցող կենտրոնի հրամանատար Վադիմ Սեվերովի ասելով` «Վորոնեժ-ԴՄ» կայանը «ընդունակ է հայտնաբերել բալիստիկ հրթիռները, որտեղից էլ որ դրանք արձակվեն՝ մայրցամաքից, թե սուզանավերից: Այստեղի տեխնիկական միջոցների գործունեության տիրույթում շարժվող տիեզերական օբյեկտները նույնպես հայտնաբերվում են»:

Ռուսական աղբյուրները նաև տեղեկացնում են, որ երկրի հարավում այդպիսի տվյալներով տեխնիկական միջոցների առկայությունը վերացնում է արտասահմանում ռադարներ ունենալու անհրաժեշտությունը:

Գաբալան ռուսական վերջին ներկայությունն էր Ադրբեջանում: Դեկտեմբերի 9-ը կարելի է նույնիսկ փաստել որպես այդ երկրի կողմնորոշման հստակեցման սահմանանիշ, որն արվեց ոչ ի նպաստ Ռուսաստանի: Այստեղ, անշուշտ, Բաքուն փորձեց իր խաղն ու շահերը համարժեք օգտավետությամբ իրականացնել: Սակայն հաշվի չէր առել տեխնոլոգիական առաջընթացի ռուսական հաջողությունները, որոնք այլընտրանքային արժեք ստացան Գաբալայի աշխարհագրական հարմար դիրքի նկատմամբ: Այդ մասին հաստատումները կարելի է ընթերցել ոչ միայն ռուսական համապատասխան ռազմական շրջանակների հավաստիացումներում, այլև դիվանագիտական մակարդակներում: Այս առումով հետաքրքիր փաստը արձանագրել են հենց իրենք՝ ադրբեջանցիները, որոնք Գաբալայի ՌԼԿ-ի շահագործման ժամկետից հետո, այդպես էլ, ռուսական կողմից չստացան օբյեկտի վարձակալման պայմանագիրը երկարացնելու մասին որևէ ակնարկ:

Այո, Գաբալայի խորհրդային ռադիոլոկացիոն կայանն իր դարն ապրել է: Այն այսօր չի կարող կատարել բարձր տեխնոլոգիական այն գործողությունները, ինչ-որ կատարում էր նախկինում: Դրա համար Ադրբեջանը չունի և դժվար թե տեսանելի ապագայում գտնի անհրաժեշտ լուծումներ: Նման հնարավորություններ չունի նաև Թուրքիան: Ըստ ամենայնի, նկատի ունենալով «Վորոնեժ-ԴՄ» կայանի առկայությունը, Գաբալայի հետ կապված ինչ-ինչ հաշվարկներ կատարելու ցանկություն չի առաջանա նաև ՆԱՏՕ-ի կամ ԱՄՆ-ի համապատասխան ծառայություններում նույնպես:

Դա հասկանում են նաև Ադրբեջանում: Ահա թե ինչու այդ երկրի ռազմական գերատեսչության մամլո ծառայության ղեկավար Էլդար Սաբիրօղլուն իր՝ վերջերս կատարած հայտարարության մեջ չբացառեց, որ «...օբյեկտի տարածքը, հաշվի առնելով այս տարածաշրջանում վերջին տարիներին զբոսաշրջության զարգացումը, պետք է ծառայի որպես հանգստյան գոտի»:

Սամվել Մարտիրոսյան