Ցեղասպանության ժամանակ 3000 որբերի կյանքը փրկած միսիոներուհու պատմությունը 168.am (Լուսանկարներ)

ԲՈԼՈՐ ՆՅՈՒԹԵՐԸ

Բոլորը

04/23/2024 23:02 ՌԴ Բելգորոդում և Վորոնեժի մարզում հայտարարել են անօդաչու թռչող սարքի հարձակման վտանգ 04/23/2024 22:53 Տավուշում բերման է ենթարկվել խաղաղ ակցիայի 9-ը մասնակից 04/23/2024 22:43 ԵԱ․ Սոնա Հարությունյանը պարտություն կրեց 04/23/2024 22:29 ՄԻՊ արագ արձագանքման խումբն այս պահին գտնվում է Ոստիկանության Նոյեմբերյանի բաժնում 04/23/2024 22:26 Հրդեհ՝ Սիլիկյան թաղամասում 04/23/2024 22:11 Ամուսիները փորձել են մի կնոջ դավանափոխ անել դեպի իսլամ՝ ինտիմ լուսանկարների միջոցով 04/23/2024 21:52 ՄԻՊ-ը պարզաբանումներ է պահանջել՝ ֆրանսիահայ լրագրողի մուտքը ՀՀ արգելելու վերաբերյալ 04/23/2024 21:48 Բացահայտվել են երեխաների համար համաճարակի հետևանքները 04/23/2024 21:34 Երեւանում բազմահազարանոց երթը առաջնորդում են հոգեւոր հայրերը (տեսանյութ) 04/23/2024 21:31 Քրեական գործերով ու այլ մեթոդներով իշխանությանը կհաջողվի տավուշցիների ընդվզումը կոտրել, որովհետև լոկալ խնդիր է դրված. քաղտեխնոլոգ 04/23/2024 21:21 Չինաստանում iPhone-ի վաճառքն ընկել է 04/23/2024 21:05 Բագրատ սրբազանի գործունեությունը այդ առկայծումներից մեկն է․ Մանուկ Հերգնյան 04/23/2024 21:02 Ալեն Սիմոնյանի գլխավորած պատվիրակությունն աշխատանքային այցով Իսպանիայում էր 04/23/2024 20:57 Ոստիկանները բերման են ենթարկել Սուրեն Պետրոսյանին և գնդապետ Միհրան Մախսուդյանին 04/23/2024 20:52 Մենակ չթողնեք տավուշցուն,Արցախը կորցրինք` չկարողանալով համախմբվել, Տավուշը մեր դարպասն է. Գառնիկ Դանիելյան 04/23/2024 20:40 Մինչ բոլորի ուշադրությունը սևեռված է ջահերով երթին, Տավուշում բացում են թշնամու անխուսափելի ներխուժման ուղին․ Ոսկանյան 04/23/2024 20:25 Այս պահին լարված վիճակ է Ալավերդու ճանապարհին. ոստիկանները հրելով հեռացնում են մեքենաները 04/23/2024 20:10 Նոր ալիք անպայման լինելու է, ինչի՞ մասին է խոսքը. Սերժ Սարգսյան (տեսանյութ) 04/23/2024 20:07 Տավուշում կատարվողը ստորություն է. Լեւոն Քոչարյան (տեսանյութ) 04/23/2024 20:03 Այս իշխանություններն ուղղակի իշխանավորել իրավունք չունեն. Արտակ Զաքարյան (տեսանյութ) 04/23/2024 19:56 Տավուշի շարժումը պետք է դառնա համահայաստանյան. Սաղաթելյան 04/23/2024 19:52 Սերժ Սարգսյանն իրատեսական է համարում Նիկոլ Փաշինյանին իշխանությունից հեռացնելը (տեսանյութ) 04/23/2024 19:49 Մոսկվայում դպրոցականը մարզիչի պատժից հետո անոթների պատռվածքով հիվանդանոց է տեղափոխվել 04/23/2024 19:42 Երրորդ նախագահը մասնակցում է ջահերով երթին (տեսանյութ) 04/23/2024 19:32 Առանց իշխանափոխության՝ հողերը, միևնույն է, տալու են. նպատակը սխալ է ձևակերպված. Քաղտեխնոլոգ 04/23/2024 19:23 Չեք հասկանում՝ ինչքան է նրանց ախորժակը, այս միակողմանի զիջումներով Ադրբեջանին ու Թուրքիային չեք բավարարելու. Արմեն Ռուստամյան 04/23/2024 19:13 Բրիտանական ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչները Ջերմուկում են․համայնքապետ 04/23/2024 19:05 Ալեն Սիմոնյանն ու Լորենցո Ֆոնտանան ստորագրել են Հայաստանի եւ Իտալիայի խորհրդարանների համագործակցության վերաբերյալ արձանագրությունը 04/23/2024 19:03 Հրապարակը բազմամարդ է. մեկնարկում է ջահերով երթը. ուղիղ 04/23/2024 18:55 Ես էլ ձեռքերս կկտրեմ ու Տավուշից ոչինչ չեմ տա. Սարգիս Խանդանյան 04/23/2024 18:52 Վարչապետը և Սենատի Հայաստան-Ֆրանսիա բարեկամական խմբի ղեկավարը քննարկել են երկկողմ համագործակցության օրակարգային հարցեր 04/23/2024 18:51 Գերմանիայի դպրոցականներն իսլամ են ընդունում դասընկերների ճնշման ներքո 04/23/2024 18:39 «Չենք թողելու ճանապարհ փակվի այստեղ»․ Լարված իրավիճակ՝ Բագրատաշենում 04/23/2024 18:18 Ձերբակալվածների պահման վայրում հայտնաբերվել է տղամարդու կախված մարմին, ով ձերբակալվել էր կնոջ մորը ծանր վնասվածք պատճառելու համար 04/23/2024 18:14 Յուրաքանչյուր դեպք պետք է արժանանա պատշաճ իրավական գնահատականի, իսկ մեղավորները` ենթարկվեն պատասխանատվության . ՄԻՊ գրասենյակը՝ Տավուշի միջադեպի մասին 04/23/2024 18:09 Տավուշցիները պատրաստվում են փակել Բագրատաշենի անցակետ տանող ճանապարհը 04/23/2024 18:06 Ադրբեջանական զորքն, առանց մեկ կրակոցի, արդեն տեղավորվում է տասնամյակներով կառուցված և անառիկ պահված Տավուշի մեր դիրքերում. Վրթանեսյան 04/23/2024 18:01 Թող ձեզ ու ձեր բազմապիսի տերերի համար մեկընդմիշտ պարզ լինի՝ չե՛ք հաջողելու մոռացության տալ Հայոց Ցեղասպանությունը․ Հայաստանի ազատագրության Հայ գաղտնի բանակ 04/23/2024 18:00 ԱՄՆ դեսպան Քրիստինա Քվինը Զվարթնոցի տաճարի տարածքում ծառատունկի է մասնակցել 04/23/2024 17:57 «Սա հույսի առկայծող ճանապարհ է». Ալեն Սիմոնյանը՝ Տավուշում սահմանային սյուն տեղադրելու մասին 04/23/2024 17:46 Ալիևը վախենում է, որ Հայաստանը ժամանակ է շահելու Ադրբեջանի դեմ հարձակվելու համար 04/23/2024 17:40 Այդ սահմանները արյամբ են գծվել ու հենց այնպես տա՞լ. Նարեկ Սահակյան 04/23/2024 17:32 Ալիևի խոսքով՝ Բաքուն ձեռքերը ծալած չի նստելու, սպասի, մինչև Ֆրանսիան, Հնդկաստանը և Հունաստանը զինեն Հայաստանին 04/23/2024 17:23 Սյունիքում մտահոգություններ կան. Գորիսի փոխքաղաքապետ 04/23/2024 17:22 Բրնձի թեփի մեջ հակաքաղցկեղային մասնիկներ են հայտնաբերվել 04/23/2024 17:18 Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընդունեց Մարսելի արքեպիսկոպոսին 04/23/2024 17:14 «Ինձ չեմ տեսնում այն ԵԿՄ շարքերում, ով տարածքներ հանձնելու համար ուժ է կիրառում ժողովրդի վրա». Արայիկ Ղարիբյանը հեռանում է ԵԿՄ-ից 04/23/2024 17:10 Կառավարության որոշումն ամոթալի է, անթույլատրելի և աննախադեպ․ ՀԺՄ 04/23/2024 17:09 Ալիևը «հիասթափված է», որ Հայաստանը «Զանգեզուրի միջանցք» չի տալիս իրենց 04/23/2024 16:59 Եթե Թուրքիան պատասխանատվության ենթարկված լիներ՝ չէին լինի Կամբոջիայի և Ռուանդայի ցեղասպանությունները, հատկապես, 21-րդ դարում տեղի չէր ունենա Արցախի բնիկ ժողովրդի տեղահանությունն իր պատմական հայրենիքից

04/23/2024 13:27 Իրավիճակը Երեւան-Սեւան մայրուղու վրա այս պահին. ճանապարհը երկկողմանի փակ է 04/23/2024 12:51 Ջահերով երթ. այսօր Երեւանում ժամը 19։00-ից սկսած փակ են լինելու փողոցներ 04/22/2024 19:41 Հայաստանը պատրաստ է զորքերը միակողմանի հետ քաշել`անկախ Բաքվի գործողություններից. Փաշինյանի աշխատակազմի մեկնաբանությունը 04/23/2024 10:51 Արգիշտի Քյարամյանի նոր նշանակումը 04/22/2024 20:22 Անակնկալ բացահայտումներ.Վազգեն Ա կաթողիկոսն այցելել է Թուրքիա, որտեղ նրան դիմավորել են պետական մակարդակով (տեսանյութ) 04/22/2024 12:29 Հատուկջոկատայինները՝ Ոսկեպարում 04/23/2024 18:55 Ես էլ ձեռքերս կկտրեմ ու Տավուշից ոչինչ չեմ տա. Սարգիս Խանդանյան 04/22/2024 13:50 Կրեմլը արձագանքել է Տավուշի մարզից ռուս սահմանապահների դուրսբերման վերաբերյալ Փաշինյանի հայտարարությանը 04/22/2024 13:12 Ոչ տվող եմ, ոչ՝ վերցնող, միայն հստակ գիտեմ, որ եկեղեցին չի տրվելու․ փոխոստիկանապետ 04/23/2024 20:25 Այս պահին լարված վիճակ է Ալավերդու ճանապարհին. ոստիկանները հրելով հեռացնում են մեքենաները 04/23/2024 00:14 Տաքսու վարորդը ուղեւորության ժամանակ անարգել է մոսկվացի կնոջը 04/22/2024 13:34 Հոգևորականին և հավաքված տավուշցիներին թույլ չտվեցին մոտենալ Ոսկեպարի եկեղեցուն․ լարված իրավիճակ 04/22/2024 13:15 Հրդեհ «Մալաթիա» տոնավաճառում 04/22/2024 20:39 Ինչ իմանամ ինչի են ականազերծում, երևի ժողովուրդ շատ է հավաքվել՝ ականազերծում են, որ չգնան թփուտների մեջ թեթևանալու ու պայթեն... Կոռնիձորի Արո 04/22/2024 17:10 Իրավիճակը Տավուշում այս պահին. ուղիղ 04/22/2024 18:06 Նիկոլ Փաշինյանի հանրային դատը՝ ուղիղ 04/22/2024 00:10 Մի քանի սադրանք փորձելուց հետո, նրա հրահանգով Երկրապահի Վիլիսը սկսեց քշել ժողովրդի վրա. Հրանտ Տեր-Աբրահամյան 04/22/2024 16:07 Այո, կպայքարեմ տավուշցիների հետ․ Օնիկ Գասպարյան 04/22/2024 21:58 Ալիև․ Բաքուն և Մոսկվան ևս մեկ վիթխարի նախագիծ կսկսեն «Հյուսիս-Հարավ» միջանցքի շրջանակներում 04/23/2024 17:23 Սյունիքում մտահոգություններ կան. Գորիսի փոխքաղաքապետ

Ցեղասպանության ժամանակ 3000 որբերի կյանքը փրկած միսիոներուհու պատմությունը 168.am (Լուսանկարներ) 04/18/2015 12:13 | ԼՐԱՀՈՍ

168.am-ը ներկայացնում է Կանադայի Տոնորնտո քաղաքում բնակվող Նենսի Մուրի հիշողությունները մորաքրոջ մասին, ով հազարավոր հայ և հույն երեխաների կյանք է փրկել կոտորածներից:

«Մենք շատ ենք հպարտանում իմ մեծ մորաքույր Սյուզանով»,- ասում է Նենսի Մուրը։ «Նա հազարավոր հայ և հույն երեխաների կյանք է փրկել կոտորածներից, սակայն շատերը նույնիսկ նրա անունը չեն լսել»։

Հայոց ցեղասպանության 100-ամյակի նախաշեմին Նենսի և Էրիկ Մուրը վճռականորեն ուզում են փոխել դա, և լույս աշխարհ բերել հազարավոր երեխաների կյանք փրկած միսիոներուհու պատմությունը։ Հարվարդի համալսարանի Հաֆթոն գրադարանի հատուկ ձեռագրերի արխիվից, Օհայոի Օբերլին քոլեջի գրադարանից և Ռոկֆելլերի արխիվի կենտրոնից հավաքած փասաթղթերը վկայում են և պատմում այն մասին, թե ինչպես է Սյուզան Ուելթի Օրվիսը ցեղասպանության տարիներին իր կյանքը վտանգելով հազարավոր որբ երեխաների կյանք փրկել։

1902 թվականից սկսած՝ Սյուզան Օրվիսը աշխարհով մեկ ճանապարհորդության է դուրս եկել, որպես Ամերիկյան համայնքապետական եկեղեցու և Արտերկրյա առաքելությունների ամերիկյան խորհրդի միսիոներուհի։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Միջին Արևելքի Օգնության միությունը Սյուզան Օրվիսին խնդրում է մեկնել Թուրքիայի տարածում գտնվող Կեսարիա (այժմ Կայսերի) քաղաք։ Մեկ տարի հետո միսիոներուհին հայտնվում է Թիֆլիսում։ «Թուրքական կայսրությունում մենք պետք է փրկեինք կոտորածներից և տարհանումից մազապուրծ եղած քրիստոնյաների կյանքը, ովքեր իրենց փրկությունը Ռուսաստանի տարածքում էին փնտրում», գրել է Սյուզան Օրվիսը 120 էջից բաղկացած իր ձեռագիր գրքում, որը վերնագրել է «Ուղևորություն Ռուսաստանով 1917 թվականին»։ «Հայ փախստականների թիվը մի քանի հարյուր հազարի էր հասնում… Միայն Թիֆլիսում մենք 15 000 որբ երեխաների օգնեցինք և հագուստ բաժանեցինք։

Մյուս միսիոներները չկարողացան գալ և միանալ մեզ, քանի որ Արարատ լեռան ստորոտում քրդերի կողմից դիմադրության էին հանդիպել։ Նրանք այդ ժամանակ Իգդիրում էին, որտեղ իրավիճակն ավելի ահավոր էր, քան մյուս վայրերում»։ Սյուզան Օրվիսին շատ էր անհանգստացնում փախստականների ճարահատյալ վիճակը։ «Մենք օգնություն ցուցաբերեցինք «տնային որբերին» նույնպես, ովքեր կոտորածներում իրենց հայրերին կորցրած երեխաներն էին. նրանցից շատերն իրենց մայրերի հետ էին, սակայն շատ վատ վիճակում էին գտնվում։ Տարեց մարդկանց վիճակը երեխաներից էլ շատ ավելի վատ էր, քանի որ նրանք ծայրահեղ աստիճանի ցրտի էին մատված և գտնվում էին ծայրահեղ հիվանդ, խղճուկ, միայնակ և անտեսված վիճակում։ Շատ ավելի ճարահատյալ վիճակում էին գտնվում «կույրերը», ում փորձում էինք օգնություն ցուցաբերել և խնամել»։ Իր ձեռագիր գրքում «կույրերին» (չակերտների մեջ) հաճախակի անդրադարձը հավանաբար կոդավորված հղում էր Օսմանյան Կայսրության կողմից իրականացված ցեղասպանության ժամանակ բանտարկյալների աչքերը հանելու պրակտիկային։

1915-1923թթ. Շուրջ մեկ ու կես միլիոն հայեր կոտորվեցին, սակայն հայերին օգնություն ցուցաբերողների կյանքն էլ էր վտանգի տակ։ Սյուզան Օրվիսն իր օրերն անցկացնում էր վախի մթնոլորտում, որովհետև իշխանություններն ամեն րոպե կարող էին ստուգել իր իրերը, և նույնիսկ կարող էին արտաքսել երկրից, ուստի իր գրառումներում նա շատ զգուշավոր էր։ «Անսահման ցավ էի ապրում՝ տեսնելով այդ աստիճան ծայրահեղ աղքատություն, տառապանք և չքավորություն, և չիմանալով թե ինչպես կարելի էր մեղմել այդ տառապանքները»։ Օրվիսը շուտով ստիպված է լինում որոշ ժամանակով իր առաքելությունը տեղափոխել Ալեքսանդրապոլ (ներկայիս Գյումրի քաղաքը)։

«Ալեքսանդրապոլում մենք փորձում էինք խնամել հազարավոր փախստականների, ովքեր մեր տված օգնությունից բացի գոյատևման ուրիշ ոչ մի միջոց չունեյին։ Փողոցում ամեն օր մարդիկ էին մահանում։ Ես իմ աշխատանքը սկսեցի կաթի պահեստից, և շուտով մենք խնամքի տակ գտնվող փոքրիկների թիվն ավելացրեցինք՝ հասցնելով մինչև 300-ի»։ Կարճ ժամանակ անց նրանց «հրահանգեցին լքել Ալեքսանդրապոլը, քանի որ Թուրքերը սկսել էին ներխուժել Ղարսի կողմից։

Բոլոր հայերը պետք է փախնեյին այդտեղից։ Շատերը կոտորվեցին հենց տեղում, շատերն էլ ընկան փախուստի ճանապարհին։ Նրանք այնքան անօգնական և այնքան անճար էին… չկար որևէ ընկեր, բարեկամ, որ կարողանար նրանց փրկել և թույլ չտար, որ իրենց մարմինները մաս-մասի բաժանեյին՝ թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց և թե՛ երեխաների»։ «Մորաքույլ Սյուզանը և իր գործընկեր միսիոներները 1919թ-ին վերադարձան Կեսարիա», պատմում է Նենսի Մուրը։ «Իհարկե իրենց հիմնական առաքելությունը որբացած երեխաներին օգնելն էր, սակայն, քանի որ կեսարիան ինքնին այլ երկրների կողմից ճանաչված չէր, շատ դժվար էր այնտեղ օգնության համար պարագաներ հասցնել, և նույնիսկ անվտանգության ոչ մի երաշխիք չկար։

Նա գրեթե չորս տարի այդտեղ ապրել է գրեթե բանտարկյալի կարգավիճակով, քանի որ անընդհատ գտնվում էր իշխանությունների խիստ և կասկածելի վերահսկողության տակ»։ «Ամիսներով ես իմ իրերը կապած պատրաստ էի պահում», գրել է Օրվիսն իր ձեռագրում, «և միշտ ինձ հետ գումար էի ման տալիս, որովհետև չգիտեյի, թե ամեն վարկյան ինչ կարող էր տեղի ունենալ։ Մեր ամենամեծ վախն այն էր, որ ցանկացած պահի մեզ կարող էին արտաքսել, և մեր խնամքի տակ եղած հազարավոր որբ երեխաներին դուրս կնետեյին փողոց՝ սովից և դաժանություններից մահի մատնվելու համար, ինչպես որ մեր աչքի առաջ շատերի հետ էին դաժանորեն վարվում»։ Սյուզան Օրվիսի համար արդեն սովորական էր դարձել ականատես լինել Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո ձևավորված խաստականների ճամբարներին, սակայն նրա դժվարին օրերը դեռ առջևում էին, որոնց նա դեռ ականատես պետք է լիներ 1922թ.՝ Սմիրնայի (ներկայիս Իզմիրի) Մեծ հրդեհի ժամանակ։

Սմիրնան՝ Միջերկրական ծովի արևելյան ափում գնտվող կարևոր ֆինանսական և մշակութային քաղաք էր։ Քաղաքը կարելի էր բաժանել երեք հատվածների՝ վերին հատվածը մուսուլմանական և հրեական էր, իսկ նավահանգստի հատվածը բնակեցված էր քրիստոնյաների՝ հիմնականում հայերի և հույների կողմից։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո, որից հետո Թուրքիայի և Հունաստանի միջև կարճատև պատերազմ էր սկիզբ առել, քաղաքը գտնվում էր Հունաստանի վերահսկողության ներքո։

1922թ. Սեպտեմբերի 9-ին թուրքերը ներխուժեցին Սմիրնա, և անմիջապես իրենց թիրախի տակ առան քրիստոնյա բնաակավայրերը՝ թալանելով բնակիչների տներն ու խանութները, ինչն ուղեկցվում էր տարատեսակ դաժանություններով, ինչպիսիք են կանաց՝ տղամարդկանցից անջատելն ու կանանց հանդեպ սեքսուալ ոտնձգություններ իրականացնելը։ Մի քանի օր անց նավահանգստին հարող քրիստոնյա թաղամասերը կրակի մատնվեցին։ Կրակը շարունակվեց շուրջ չորս օր, սակայն շինությունների կազմակերպված ավիրումն ու մարդկանց բնաջնջումը շարունակվեց շուրջ երկու շաբաթ։ Ավելի քան 10,000 հույներ և հայեր, ինչպես նաև այդ ժամանակ այդտեղ գտնվող օտարերկրացիներ դաժանաբար սպանվեցին։ Շատերին կարողացան փրկել անցնող նավերը, որոնք թեպետ իրավունք չունեյին միջամտել, սակայն կարողացան մարդկանց իրենց նավերի վրա ապաստան տալ և ափից ականատես եղան, թե ինչպես են մարդկանց կոտորում։

Օրվիսն անմիջապես առանց երկմտելու՝ երեխաների կյանքեր փրկելու առաքելությամբ շտապեց Սմիրնա։ «Ճանապարհին ես հանդիպեցի հույն կանանց և աղջիկների մի հսկա շարասյան, ում Սմիրնայի շրջանից արտաքսում էին դեպի Կեսարիա, և նրանցից շատերը ճանապարհին ընկնում և մահանում էին սովից։ Այդ տեսարանից այլևս ոչինչ իմ աչքին չեր երևում։ Ինձ համար գոհունակության տոնը (Thanksgiving) երբեք այդքան մեծ իմաստ չէր ունեցել, ինչքան այդ օրը, երբ ես փորձում էի կերակրել այդ խեղճ մարդկանց, ովքեր սովից վայրի գազանների նման հարձակվում էին ուտելիքի վրա։

Նրանք վայրի գազանների նման խելագարվում էին ուտելիքի տեսարանից։ Սակայն մենք կարողացանք լեռան ստորոտի մոտ կերակրել նրանց։ Նույնիսկ ես կարողացա նրանցից մի քանիսին ինձ հետ վերցնել, սակայն շատերին այլևս ոչ մեկ չէր կարող օգնել…»։ Սա զարմանալի չէ, քանի որ Սմիրնայի և Կեսարիայի միջև ընկած տարածությունը, որ այդ մարդիկ ստիպված էին եղել ոտքով հաղթահարել, շուրջ 800 կիլոմետր էր։ Նոյեմբերին Սյուզան Օրվիսը կազմակերպեց Կեսարիայի շրջանից 3,000 որբ երեխաների տարհանումը դեպի հարավ՝ Թարսուսի ուղղությամբ, որից հետո նրանց տեղափոխեց Սիրիա և Հունաստան։ Տասնհինգ մեքենաներից բաղկացած շարասյունը սարերը հատելով հասան Բաղդադի երկաթգծին։ «Ամեն շարասյունից հինգ օր պահանջվեց այնտեղ հասնելու համար», գրել է Օրվիսը։

«Ես անձամբ էի պատասխանատվություն կրում բոլոր երեխաների համար և հետևում էի, որպեսզի նրանք սնունդ ունենան և ճանապարհին ապահով տեղ կարողանանք հանգրվանենք գիշերելու համար։ Ամբողջ ճանապարհին ես ետ ու առաջ էի գնում մեքենայով, որպեսզի համոզվեմ, որ նրանք բոլորն ապահով են»։ Սյուզան Օրվիսի հուշերում հատկապես մի դրվագ է տպավորվել, որտեղ պատմում է, թե ինչպես է կարողացել փրկել և իր հետ վերցնել երկու մահամերձ աղջիկների։

«…Շորերը բարձացրեցի, և այնտեղ թաքնված նկատեցի տասներկու տարեկան երկու փոքրիկ աղջիկների։ Նրանք ամբողջովին սպիտակ էին, և կարծես թե աչքերը չռած կմախքներ լինեին. նրանք այնքան մոտ էին մահվանը, որ չէին կարողանում շարժվել… Մեզ հաջողվեց նրանց վերակենդանացնել, և մենք նաև իշխանություններից թույլտվություն ստացանք և նրանց վերցրեցինք մեր՝ որբերի շարասյան հետ։ Չորս և կես օր անց մենք Բաղդադի գնացքով հասանք ՈՒլուքիշլա, որտեղ մենք մեր երեխաների համար մեծահասակների տոմսերի գումար վճարեցինք, և մեր երեխաներին վեց մատնաչափ նստած ձյան վրա բաց վագոններում տեղափոխեցինք Մերսին։ Ուլուքիշլայում անցկացրած իմ վերջին րոպեներն ես անց եմ կացրել տարբեր պատճառաբանություններով համոզելով իշխանություններին, որպեսզի թույլ չտան զինվորները փախցնեն մեր աղջիկներին»։

Այստեղ, իհարկե, «փախցնել» ասելով Օրվիսն ի նկատի ուներ ցեղասպանության և կոտորածների ժամանակ կանանց և աղջիկների հանդեպ համատարած սեքսուալ ոտնձգություններով և բռնաբարությամբ ուղեկցվող դաժանությունները։ Նամակների և ընտանեկան արխիվների նկարները թերթելով՝ Նենսի Մուրն ասաց, որ Սյուզան Ուելթի Օրվիսը 1923թ. փետրվարին Նոր Միջին Արևելք ամերիկյան պարբերականի համար հոդված է հրապարակել, որտեղ իր տպավորությունները կիսելով՝ գրել է. «Միջին Արևելքի օգնության կազմակերպությունում անցկացրած իմ բոլոր տարիների ընթացքում ես երբեք չեմ տեսել այսքան մարդկային տառապանք, սարսափ և մահ, ինչին ես ականատես եղա այս մասսայական գաղթը տեսնելով, որի միջոցով մարդաթափվում էր Թուրքիայի ամենահարուստ շրջաններից մեկը։

Դա նման էր մահի շքերթի»։ Նենսի Մուրը հպարտությամբ շեշտում է, որ Թուրքիայի տարածքից որբերին տարհանելուց հետո Սյուզան Օրվիսն իր ընկերներին ուղարկված մի նամակում կիսվել է իր տպավորություններով, և գրել է. «Ուրախությամբ զեկուցում եմ, որ փրկված 3000 երեխաներից ոչ մեկը չի մահացել տարհանման ճանապարհին։ Նրանք բոլորը փրկվել են և ողջ են…»։ Միսիոներուհու բարեկամուհին նշում է, որ այդ ժամանակ Սյուզան Օրվիսը 48 տարեկան էր, և որ ինքն ուզում է, որ աշխարհն իմանա այս պատմության մասին և միսիոներուհու անունը։

Սյուզան Ուելթի Օրվիսը մահացել է 1941 թվականին, Օհայոում, 67 տարեկան հասակում։

Հեղինակներ` Կամո Մայիլյան և Ուենդի Էլլիոթ

Կամո Մայիլյանը հանդիսանում է Զորյան Ինստիտուտի կողմից հովանավորվող «Ցեղասպանության և Մարդու Իրավունքների Միջազգային ինստիտուտի»` Ցեղասպանության և Մարդու Իրավունքների Համալսարանական ծրագրի սան:

Ուենդի Էլլիոթը «Դանիել Սարգսյանի մութ հաղթանակը» նովելի հեղինակն է, որը պատմություն է՝հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած տղայի և իր քրոջ մասին: