Փաստ ինֆո

2004թ. փետրվարի 19-ին Ադրբեջանի ԶՈՒ սպա, ոճրագործ Ռամիլ Սաֆարովը՝  Բուդապեշտում դաժանորեն սպանելով ՀՀ ԶՈՒ սպա Գուրգեն Մարգարյանին և սպանության փորձ կատարելով ՀՀ ԶՈՒ մեկ այլ սպա Հայկ Մակուչյանի նկատմամբ՝ պետական պատվեր է կատարել:

Բուդապեշտում Գուրգեն Մարգարյանի սպանության քննությանը մասնակցած փաստաբան Նազելի Վարդանյանը  «Փաստինֆո»-ի լրագրողի հետ զրույցում նշեց, որ առաջին իսկ օրվանից ինքն այդպիսի անձնական զգացողություններ ու անձնական կարծիք է ունեցել: Այդպիսի կարծիքի ինքը հանգել է՝ ուսումնասիրելով Ռ.Ս.-ի  կերպարը, ինչպես նաև Ադրբեջանի գործողությունները:

Այսպես, Ռ.Ս.-ն Ադրբեջանի բացառիկ այն զինվորականներից էր, որ ինչ-որ  ճանապարհ է անցել՝ իրենք այդքան շատ կրթված զինվորականներ չունեն, նա  Բաքվում ավարտել է զինվորական ուսումնարանը, դրանից հետո ութ տարի Ստամբուլում ակադեմիայում սովորել, Կիպրոսում մասնակցել  վարժանքների, հետո եկել Հունգարիա ՆԱՏՕ-ի կուրսերում անգլերեն սովորելու:  Այն, որ լեյտենանտ եղած ժամանակ նա պատվիրել էր յուղաներկով իր նկարը՝  գեներալի ուսադիրներով, խոսում է այն մասին, որ նա  ձգտում ունի ինչ-որ մի բանի հասնել:

Նազելի Վարդանյանը գտնում է, որ բանականություն ունեցող մարդը առանց որևէ պատճառի չէր գնա այդպիսի հանցագործության՝ քաջ գիտակցելով, որ ինքը խիստ պատիժ կստանա Եվրոպայում:

Այդ մասին է վկայում նաև պետական հետաքրքրվածությունը գործով՝  Ադրբեջանը հատուկ դեսպանություն բացեց Բուդապեշտում այն դեպքում, որ ադրբեջանական համայնք այնտեղ չկա, իսկ Թուրքիայի դեսպանության մի խումբ պաշտոնյաներ  մշտապես ներկա էին բոլոր դատական նիստերին:

Հետագա զարգացումներն էլ լիովին հիմնավորեցին, որ եղել է  պետական պատվեր: Մասնավորապես,  Ադրբեջանի նախագահն անմիջապես օդանավականում  ներում շնորհեց Ռ.Ս.-ին, նա հերոսացվեց, ստացավ  մայորի կոչում, ութ տարվա աշխատավարձ տվեցին, ինչը նշանակում է, որ «նա այդքան տարի իրենց աշխատողն է եղել»: 

Պետպատվերի մասին է վկայում նաև այն, որ Ադրբեջանն ամեն ինչ արել էր գործը Բաքու   ուղարկելու համար, այսինքն՝ Ռ.Ս.-ին ասել էին՝  գնա,  սպանիր,  քեզ միանգամից կտեղափոխենք, դատն այստեղ կանենք, հերոս կդառնաս: 

«Թեև սկսած անձի կերպարից մինչև Ադրբեջանի գործողությունները լրիվ հիմնավորում են պետպատվերի առկայությունը, բայց իրավաբանությունը սիրում է փաստաթուղթ, ապացույց: Այդ է պատճառը,  որ այդ ճանապարհով չգնացինք, բայց իրենք ապացուցեցին այն, ինչը ես ժամանակին կուզենայի ապացուցել»,- ասաց Ն.Վարդանյանը:  Փաստաբանը հիշեց հայտնի ասացվածքը՝ չկա չարիք առանց բարիքի՝  եթե Ռ.Ս.-ն շարունակեր պատիժը կրել Հունգարիայում, գուցե ոճրագործությունը մոռացվեր, սակայն Ադրբեջանի հիշյալ գործողությունների արդյունքում միջազգային հանրությունը տեսավ Ադրբեջանի իրական  դեմքն ու բարոյականությունը:

2013թ. փետրվարի 25-ին  Հայկ Մակուչյանը և  Գուրգեն Մարգարյանի քեռին՝  Սամվել Մինասյանը,  Հունգարիայի և Ադրբեջանի դեմ դիմում են ներկայացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան: Պահանջը մեկն է՝ ոչ իրավաչափ ճանաչել Հունգարիայի որոշումը Ռ.Ս.-ին Բաքու տեղափոխելու մասին: Ոչ իրավաչափ ճանաչվելու դեպքում ոճրագործը պետք է հետ ուղարկվի Հունգարիա՝ պատիժ կրելու, եթե Ադրբեջանը նորից  չկատարի որոշումը, դա ևս մեկ անգամ կխոսի Ադրբեջանի վարկանիշի անկման մասին, գտնում է Ն.Վարդանյանը:  

Դիմումի համար իրավական հիմք են ծառայել Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի երկու հոդվածների՝  երկրորդ՝ կյանքի իրավունք,  և տասնչորսերորդ՝  խտրականության արգելք,  խախտումները:

Ն.Վարդանյանն ընդգծեց, որ հայկական կողմը գոհ է Հունգարիայի դատական ատյաններից և որևէ բողոք այս կապակցությամբ չունի՝ «դատավճիռը լրիվ ուժի մեջ է մտել և մեզ բավարարել է՝  և՛ բովանդակությունը, և՛  պատիժը»:

Բողոքը վերաբերվում է դատապարտյալների փոխանցման մասին կոնվենցիայի խախտմանը, որը թույլ է տվել Հունգարիայի կառավարությունը:

Փաստաբանն ընդգծեց, որ հումանիտար բնույթ կրող այդ կոնվենցիան սոսկ  որոշակի պայմաններ է ստեղծում, որպեսզի դատապարտյալն իր միջավայրում կրի պատիժը, այլ  ոչ թե ազատվի պատժից:

Ըստ նույն այդ կոնվենցիայի  14-րդ հոդվածի, դատապարտյալին հանձնելու թույլտվության պայմաններից մեկն այն է, որ   ընդունող երկրում պետք է այդ արարքը ճանաչվի հանցագործություն: Մինչդեռ Ռ.Ս.-ի դեպքում ամբողջ դատավարության ընթացքում և դրանից հետո հերոսացման գործընթաց էր գնում: Բացի այդ,   Սաֆարովի պաշտպանը դատարանում հայտարարել էր, որ իր պաշտպանյալը մեղք չունի, որովհետև հայ սպանելը Ադրբեջանում հանցագործություն չէ: Այդ նույն մտքերը վերջերս՝  մեկ շաբաթ առաջ, ասուլիսում կրկնել է նաև Ռ.Ս.-ի  հունգարացի պաշտպան Մադյար Դյորը:

«Մենք գտնում ենք, որ Սաֆարովին Բաքու տեղափոխելու որոշումը անօրինական էր, քանի որ   բոլոր փաստերը,  ադրբեջանական բոլոր պաշտոնատար  անձանց՝ պրեզիդենտի, օմբուդսմենի և այլն,  արտահայտություններն էլ էին  ապացուցում, որ իրենց իշխանությունները ոչ թե դատապարտում են այս հանցագործությունը, այլ խրախուսում,    ասում են՝  ինքը հերոս է, իրենից օրինակ պետք է վերցնել, դա հայրենասիրության լավագույն օրինակն է: Եվ այս պարագայում Հունգարիան այսպիսի որոշում կայացնելով՝   խախտել է հայ սպաների՝ Գուրգեն Մարգարյանի ու Հայկ Մակուչյանի կյանքի իրավունքը, այսինքն՝  Հունգարիան Ադրբեջանին էր հանձնել Ռ.Ս.-ին՝  փաստորեն իմանալով, որ Ռ.Ս.-ն  այնտեղ պատիժ չի կրելու»,- ասաց   Ն. Վարդանյանը:

Հունգարիան խախտել է նաև այդ կոնվենցիայի նորմն առ այն, որ մինչև հանձնող կողմի որոշում կայացնելը  ընդունող կողմը պարտադիր պետք է ներկայացնի հիմնավորված երաշխիքներ, որ դատապարտյալը պետք է շարունակի կրել պատիժը:

Իսկ Ադրբեջանը խախտել է կյանքի իրավունքը, այսինքն՝   չի կատարել մարդկանց կյանքը պաշտպանելու,  մարդու կյանքի դեմ ուղղված հանցագործությունները հետագայում կանխելու իր պարտավորությունները,  այլ հակառակը՝ խրախուսել է դա: Ադրբեջանը խախտել է նաև  խտրականության արգելքը՝  ազգային հողի վրա՝ եթե Ռ.Ս.-ն այլ ազգի ներկայացուցչի  սպաներ, այսինքն՝ եթե հայ չլինեին տուժողները, հետագա գործողությունները չէին լինի, այսինքն՝  նա պատժից չէր ազատվի,  և այդպիսի հերոսացում չէր լինի:

 Ադրբեջանը խախտել է նաև սեփական  օրենսդրությունը՝ ցմահ դատապարտյալներին ներում շնորհելու մասին Ալիևի ստորագրած հրամանագրի համաձայն,  ցմահ ազատազրկման դատապարտվածներին  ներում շնորհվում է միայն այն դեպքում, եթե նա նվազագույնը կրել է տասը տարվա ազատազրկում՝  Սաֆարովը միայն ութ տարի է եղել ազատազրկված: Ընդ որում, ներում շնորհվելու դեպքում էլ  ցմահ  բանտարկությունը փոխարինվում է 25 տարվա ազատազրկման:

«Փաստինֆո»-ն արդեն տեղեկացրել է, որ ՄԻԵԴ դիմում ներկայացնելուց հետո երեք տարի անց՝  հունվարի 12-ի ՄԻԵԴ որոշմամբ սկսվել է Ադրբեջանի ու Հունգարիայի կառավարությունների հետ հաղորդակցման  փուլը: ՄԻԵԴ-ը մինչև  մայիսի 31-ը ժամկետ է տվել  Հունգարիայի և Ադրբեջանի կառավարություններին՝  ներկայացնելու   ՄԻԵԴ-ի կողմից առաջադրված  երեքական հարցերի պատասխանները: Դրանք կստանա նաև հայկական կողմն ու իր դիրքորոշումը կհայտնի, դրանից հետո ՄԻԵԴ-ը որոշում կկայացնի դիմումի ընդունելիության վերաբերյալ:

Ադրբեջանին ՄԻԵԴ-ը հարցնում է՝   խախտե՞լ է,  արդյոք, Ադրբեջանը  Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի երկրորդ հոդվածը, այն է՝  կյանքի իրավունքը: Մասնավորապես, Ադրբեջանի իշխանությունները կատարե՞լ են  երկրորդ հոդվածի շրջանակում  իրենց դատավարական պարտավորությունները՝  պահպանելու համար կյանքը և կանխելու  կյանքը վտանգի ենթարկող   հանցանքների համար անպատիժ մնալը:

ՄԻԵԴ-ը Ադրբեջանին հարցրել է նաև, թե արդյո՞ք տեղի է ունեցել խտրականություն ազգային հողի վրա՝  կյանքի իրավունքի հետ փոխկապակցված:

ՄԻԵԴ-ին հետաքրքում է նաև, թե որո՞նք են եղել Ռ.Ս.-ի Ադրբեջան տեղափոխվելուց   անմիջապես հետո Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից  Ռ.Ս.-ի առնչությամբ ձեռնարկված միջոցների  պատճառները:

Ադրբեջանի կառավարությանն առաջարկվել է ՄԻԵԴ-ին ներկայացնել որևէ ներքին փաստաթուղթ այս առնչությամբ:

Իսկ Հունգարիայի  կառավարությանը ՄԻԵԴ-ը հարցեր է ուղղել առ այն, թե  արդյո՞ք  խախտվել է Հունգարիայի պոզիտիվ պարտավորությունը Կոնվենցիայի երկրորդ հոդվածի՝ կյանքի իրավունքի, առումով,  մասնավորապես, երկիրը կատարել է իր այդ պոզիտիվ պարատավորությունն՝ երաշխավորելու կյանքի իրավունքը:

ՄԻԵԴ-ը հարցնում է նաև, թե  արդյո՞ք Հունգարիայի իշխանությունները բավականաչափ երաշխավորություն են ստացել Ադրբեջանի իշխանություններից մինչև Ռ.Ս.-ին փոխանցելու  որոշում կայացնելը: Եթե այո, Հունգարիայի կառավարությանը առաջարկվում է որևէ նման փաստաթուղթ ներկայացնել    Դատարանին:

ՄԻԵԴ-ը Հունգարիայի կառավարությանը նաև հարցնում է, թե արդյո՞ք Հունգարիայի իշխանությունները ստացել են Ռ.Ս.-ին Ադրբեջանին փոխանցելու որևէ խնդրանք մինչև 2012թ.-ը, եթե այո՝ որո՞նք էին այդ խնդրանքներին չհամաձայնելու պատճառները:  Հունգարական կառավարությանն առաջարկվում է  ներկայացնել  ՄԻԵԴ-ին դրան վերաբերող որևէ փաստաթուղթ: